Những gương mặt lịch sử trên Lễ đài Độc lập

Giữa vườn hoa Ba Đình đã dựng sẵn một lễ đài cao, căng vải đỏ và trắng, giữa là một cột cờ sơn trắng vươn lên cao. Máy truyền thanh đặt trên lễ đài. Các đoàn thể tới dự lễ đứng bao quanh lễ đài theo trật tự do Ban tổ chức định sẵn.

Đúng giờ, đoàn xe hơi của Chính phủ có đội cảnh sát dẫn đầu từ từ đỗ. Bộ trưởng Bộ Nội vụ Võ Nguyên Giáp ngồi trong ô tô tháp tùng Chủ tịch Hồ Chí Minh từ Bắc Bộ Phủ đến vườn hoa Ba Đình. Các thành viên Chính phủ Lâm thời lần lượt bước lên lễ đài. Tất cả sự chú ý đều dồn cả vào vị Chủ tịch Chính phủ Lâm thời lần đầu tiên ra mắt quốc dân để tuyên bố chính thức về sự thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Ông Nguyễn Hữu Đang, Trưởng ban tổ chức, đọc chương trình buổi lễ và giới thiệu Chính phủ Lâm thời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Ông Nguyễn Hữu Đang giới thiệu xong, Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ Lâm thời đứng lên đọc bản Tuyên ngôn Độc lập của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Đứng trước lá quốc kỳ, đứng trước quốc dân, đại diện 15 thành viên của Chính phủ Lâm thời (Chủ tịch Hồ Chí Minh kiêm Bộ trưởng Bộ Ngoại giao, cùng 2 vị bộ trưởng không giữ bộ nào là Nguyễn Văn Xuân và Cù Huy Cận) bỏ mũ, đứng thẳng người, thề rằng sẽ kiên quyết lãnh đạo toàn dân giữ vững nền độc lập cho Tổ quốc và thực hiện bản chương trình của Việt Minh đặng mang lại tự do, hạnh phúc cho dân tộc; trong lúc giữ nền độc lập, sẽ kiên quyết vượt qua mọi khó khăn, nguy hiểm dù phải hy sinh tính mệnh cũng không từ.

Chủ tịch Hồ Chí Minh và các đại biểu trên Lễ đài Độc lập.

Nhân dân thủ đô ít nhiều đã biết mặt và biết tên các vị bộ trưởng trong Chính phủ Lâm thời đang có mặt trên lễ đài lúc này: cao tuổi nhất là Bộ trưởng Bộ Cứu tế xã hội - cụ Nguyễn Văn Tố, tiếp đó là Bộ trưởng Bộ Tuyên truyền Trần Huy Liệu, Bộ trưởng Bộ Tài chính Phạm Văn Đồng, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Võ Nguyên Giáp, Bộ trưởng Bộ Giáo dục Vũ Đình Hòe, Bộ trưởng Bộ Kinh tế Nguyễn Mạnh Hà, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Vũ Trọng Khánh, Bộ trưởng Bộ Thanh niên Dương Đức Hiền và trẻ nhất là ông Bộ trưởng không giữ bộ nào - nhà thơ Cù Huy Cận, tác giả tập thơ Lửa thiêng, mới 26 tuổi.

Phóng viên Hồng Hà đã mô tả trong bài tường thuật của mình (báo Cứu quốc, ngày 5.9.1945): Một ông già dáng gầy yếu nhưng tinh thần hiện nay vẫn lộ ra trong bộ điệu ung dung, trong vầng trán cao mênh mông và đôi mắt sáng quắc. Ông vận một bộ quần áo vải vàng đã bạc màu, đã nhàu nát, có lẽ vẫn là y phục của ông mang theo về từ những ngày lận đận bôn ba ở hải ngoại. Hình ảnh của ông đúng vẹn như cái hình ảnh mà mọi người trong nước vẫn vẽ trong trí tưởng tượng về nhà chí sĩ đầu tóc hoa râm đã bao năm rong ruổi phương xa, mưu tính sự tự do, độc lập cho Tổ quốc.

Buổi lễ bắt đầu.

Lá cờ màu đỏ sao vàng được từ từ kéo lên kỳ đài. Cùng lúc đội quân nhạc cử bài Tiến quân ca. Trên kỳ đài, các nhân viên Chính phủ đầu trần đứng lên giơ nắm tay chào. Bên dưới, một rừng cánh tay cũng giơ lên. Một sự im lặng trang nghiêm.

*

Chiều 2.9.1945, nhân dân thủ đô và nhân dân cả nước qua làn sóng phát thanh còn được nghe ông Bộ trưởng Trần Huy Liệu - Trưởng đoàn đại diện Chính phủ Lâm thời báo cáo sự kiện vào Huế nhận sự thoái vị của vua Bảo Đại. Ông Bộ trưởng tường trình công việc của phái đoàn, trình với quốc dân chiếc ấn quốc bảo và thanh kiếm bằng vàng mà vua Bảo Đại đã trao cho đại diện Chính phủ. Ấn vàng Sắc mệnh Chi bảo nặng 7 kg vàng ấy, qua những năm lưu lạc đã hồi hương sau gần 80 năm. Còn thanh kiếm nay vẫn chưa thấy tung tích.

*

Tròn 80 năm sau ngày Lễ Độc lập 2.9.1945, chắc hẳn nhiều bạn đọc cũng muốn biết hậu duệ của 15 thành viên Chính phủ Lâm thời có mặt trên lễ đài hôm đó hiện nay là ai, làm gì, ở đâu? Dưới đây, chúng tôi xin giới thiệu một số hậu duệ của các cụ.

Toàn cảnh Lễ đài Độc lập ngày 2.9.1945

Đầu tiên là cụ Nguyễn Văn Tố (1889 - 1947), vị bộ trưởng - liệt sĩ đầu tiên của cả nước. Cụ có 3 người con, 1 gái 2 trai. Con trai đầu là Nguyễn Văn Bảo học nha sĩ tại Toulouse (Pháp) và cư trú tại đây đến cuối đời. Con trai út là nhà giáo Nguyễn Tá, cùng gia đình sinh sống tại Canada.

Con trai út của Bộ trưởng Trần Huy Liệu là nhà văn Trần Chiến sinh năm 1951. Nhiều năm công tác tại báo Hà Nội mới, qua ngòi bút, ông đã xây dựng chân dung người cha thân yêu của mình bằng văn chương qua tác phẩm Trần Huy Liệu - cõi người (NXB Kim Đồng). Tác phẩm được bạn đọc đón nhận và tái bản nhiều lần.

Bộ trưởng Bộ Tài chính - sau này là Thủ tướng Phạm Văn Đồng (1906 - 2000) có con trai duy nhất là Thiếu tướng Phạm Sơn Dương sinh năm 1952. Ông Phạm Sơn Dương nguyên là Phó giám đốc Viện Khoa học và Công nghệ Quân sự (Bộ Quốc phòng).

GS-TSKH. Võ Hồng Anh (1939 - 2009) là con gái đầu của Bộ trưởng Bộ Nội vụ - Đại tướng Võ Nguyên Giáp (1911 - 2013) và nhà cách mạng Nguyễn Thị Quang Thái (1915 - 1944). Bà tốt nghiệp hạng ưu (bằng đỏ) năm 1965 tại Đại học Tổng hợp Quốc gia Lomonosov Moskva, bảo vệ thành công luận án tiến sĩ khoa học và công tác tại Viện Khoa học Việt Nam, tiếp đó là Viện Năng lượng Nguyên tử Quốc gia cho đến khi nghỉ hưu (2003). Năm 1988, GS-TSKH. Võ Hồng Anh là người đầu tiên nhận được Giải thưởng Kovalevskaia dành cho các nhà khoa học nữ. Đại tướng Võ Nguyên Giáp sau lập gia đình với PGS. Đặng Bích Hà (1928 - 2024) sinh 4 người con: Võ Hạnh Phúc, Võ Hòa Bình, Võ Điện Biên, Võ Hồng Nam.

Bộ trưởng Bộ Giáo dục Vũ Đình Hòe (1912 - 2011) xuất thân trong gia đình gia thế có hơn 200 năm làm nghề dạy học tại Thăng Long - Hà Nội, bắt đầu từ khoảng cuối thế kỷ XVIII cho đến nay. Con trai trưởng của cụ là Nhà giáo ưu tú Vũ Thế Khôi sinh năm 1938 là người đa tài ở nhiều lĩnh vực: nhà giáo, nhà nghiên cứu Hán Nôm, nhà nghiên cứu giáo dục học, nhà Hà Nội học và dịch giả tiếng Nga tài hoa.

Đoàn xe chở Chủ tịch Hồ Chí Minh và các đại biểu Chính phủ lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tới vườn hoa Ba Đình.

TS. Dương Thị Thanh Mai sinh năm 1954 là con gái Bộ trưởng Bộ Thanh niên Dương Đức Hiền (1916 - 1963). Bà đã có nhiều năm công tác tại Viện Khoa học Pháp lý (Bộ Tư pháp) với chức vụ phó viện trưởng rồi viện trưởng (2005 - 12.2008). Từ năm 2009 đến năm 2015, bà là chuyên gia cao cấp, cố vấn lãnh đạo Bộ Tư pháp.

Con trai út của Bộ trưởng Cù Huy Cận (1919 - 2005) là TS. Cù Thu Anh hiện đang giữ chức cục trưởng tại Bộ Tư pháp.

Con trai út của Bộ trưởng Bộ Tư pháp Vũ Trọng Khánh (1912 - 1996) là PGS-TS. Vũ Trọng Khải sinh năm 1945 có trên nửa thế kỷ liên tục nghiên cứu giảng dạy về quản lý phát triển nông nghiệp, nông thôn Việt Nam. Dù không theo nghề luật sư như cụ thân sinh nhưng dòng máu “thầy cãi” vẫn là gen trội trong con người ông, PGS-TS. Vũ Trọng Khải là tiếng nói phản biện khoa học trong lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn Việt Nam. Hiện ông đang sinh sống tại TP.HCM.

Bài: Kiều Mai Sơn - Ảnh: Tư liệu TTXVN