Những 'cột mốc văn hóa' nơi thành phố biên cương

Di tích giúp mọi người biết được cội nguồn của dân tộc mình, hiểu về truyền thống lịch sử, đặc trưng văn hóa của đất nước. Di tích là bộ phận quan trọng của di sản văn hóa, mà di sản văn hóa dân tộc là một trong những cội nguồn sức mạnh to lớn của dân tộc. Ngay sát biên giới Việt - Trung, ở trung tâm thành phố Lào Cai, hai di tích lịch sử - văn hóa đền Mẫu và đền Thượng là biểu tượng, là “cột mốc văn hóa” của dân tộc Việt.

Đền Mẫu - biểu tượng tín ngưỡng dân gian truyền thống của người Việt

Đền Mẫu là nơi thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh, một nhân thần giàu lòng nhân ái, cứu giúp dân nghèo, phù giúp triều đình chống giặc ngoại xâm bảo vệ vùng biên ải thiêng liêng của Tổ quốc. Đồng thời, bà là người Mẹ linh kiệt trong tiềm thức dân gian của dân tộc Việt Nam.

Tương truyền, vào thế kỷ XV, vùng Cửa khẩu Quốc tế Lào Cai - Hà Khẩu ngày nay vốn là nơi hội tụ khí thiêng sông núi nhưng cũng là nơi rừng thiêng nước độc, thú dữ hoành hành, nạn giặc quấy nhiễu thường xuyên. Mẫu Liễu Hạnh thường xuyên hiển linh làm người bán hàng cơm, hàng nước cứu độ, làm phúc cho dân lành, giúp triều đình giữ gìn bờ cõi. Để tưởng nhớ công lao, Nhân dân lập đền thờ tại vị trí xưa kia bà hay lui tới.

Đền Mẫu đã được các triều đại nhà Nguyễn ban cho 3 đạo sắc phong: Tự Đức năm thứ 6 (ngày 24/9/1853), Tự Đức năm thứ 33 (ngày 24/11/1880) và Khải Định năm thứ 9 (ngày 25/7/1924). Hiện nay, các sắc phong này vẫn còn lưu giữ tại đền. Năm 2011, đền Mẫu được công nhận là Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp Quốc gia.

Đền Mẫu thể hiện sâu sắc tín ngưỡng thờ Mẫu. Đây là tín ngưỡng dân gian truyền thống của người Việt, thể hiện sự biết ơn đối với người Mẹ, sự đề cao vai trò của người phụ nữ. Hiện nay, trên cả nước có hơn 70 vị nữ thần tiêu biểu, trong đó có 3 vị nữ thần được phân công cai quản 3 miền. Miền Bắc là Thánh Mẫu Liễu Hạnh (Vân Cát Thần nữ), miền Trung là Thiên Y A NA Diễn Phi Chúa Ngọc (tiếp biến với hình ảnh Nữ thần Ponagar - Người Mẹ đất nước - Mẹ xứ sở dân tộc Chăm) và miền Nam là Linh Sơn Thánh Mẫu (Bà Đen hay còn gọi là Bà Thâm, Bà Đanh, Bà Đênh).

Hình tượng Thánh Mẫu Liễu Hạnh xuất hiện vào thời Lê, trong bối cảnh nhà Lê chủ trương độc tôn Nho giáo, có thể coi như là sự chống lại tư tưởng trọng nam khinh nữ của Nho giáo, đề cao vai trò của người phụ nữ. Truyền thống của người Việt là tôn trọng phụ nữ. Trong dân gian, “Mẹ” luôn được biểu tượng cho sự trường tồn, sinh sôi và nảy nở. Đất nước, Tổ quốc là mẹ, dòng sông lớn là dòng sông cái, con thuyền lớn là thuyền cái.

Thánh Mẫu Liễu Hạnh cũng là hiện thân cho sự bao dung, che chở, cho sự nhân từ, cho chủ nghĩa nhân văn của người Việt.

Ngày 1/12/2016, “Nghi thức thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ” được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện cho nhân loại đã khẳng định giá trị của tín ngưỡng thờ Mẫu, truyền thống văn hóa của dân tộc Việt Nam.

Sự hiện diện của một di tích lịch sử biểu tượng cho tín ngưỡng truyền thống của dân tộc, một trong tứ bất tử trường tồn với lịch sử dân tộc là sự khẳng định vĩnh cửu cho chủ quyền quốc gia. Rằng nơi đây, đất này là của người Việt, với văn hóa Việt, lịch sử Việt. Giữa miền biên giới, ta nghe vang vọng đâu đó những lời Cáo Bình Ngô “Lấy đạo nghĩa để thắng hung tàn/Lấy chí nhân để thay cường bạo”.

Đền Thượng - biểu tượng của lòng yêu nước

Lễ rước kiệu tại hội Xuân đền Thượng.

Cách đền Mẫu khoảng vài trăm mét, nằm uy nghi trên đồi Hỏa Hiệu là Di tích lịch sử - văn hóa đền Thượng. Di tích gắn liền với tên tuổi của vị tướng lừng danh thời Trần - Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn (Trần Hưng Đạo). Trần Hưng Đạo đã được thánh hóa trở thành một nhân thần trong hệ thống thần linh người Việt với tên gọi Đức Thánh Trần. Đức Thánh Trần được thờ phụng ở hầu khắp cả nước, đặc biệt với đền Thượng Lào Cai là gắn liền với những dấu ấn lịch sử liên quan đến hoạt động của Trần Hưng Đạo ở mảnh đất biên giới Lào Cai trong cuộc kháng chiến chống quân Mông - Nguyên thế kỷ XIII của nhà Trần.

Đền Thượng là biểu tượng cho chiến thắng của dân tộc Việt - chiến thắng lẫy lừng trước đế chế Mông Cổ hùng mạnh nhất thế giới lúc bấy giờ; là biểu tượng của tinh thần đoàn kết, sức mạnh của toàn dân, ý chí quật cường của dân tộc.

Vào năm 1794, giặc Thanh sang cướp nước ta. Tại vùng đất Lão Nhai, ông Hoàng làng (tức ông Sét) đã chiêu mộ binh lính đánh đuổi giặc, đồng thời lập đền thờ vọng Đức Thánh Trần, cầu mong vong linh ngài giúp sức. Đền thờ được xây dựng đơn sơ ngay chân đồi Hỏa Hiệu.

Năm 1836, dân làng Lão Nhai đã góp công, góp của tôn tạo, cơi nới ngôi đền. Đến năm 1917 (năm Khải Định thứ 2), các bô lão và dân chúng lại tôn tạo ngôi đình mở rộng quy mô để tỏ lòng ngưỡng vọng các bậc thánh hiền, cũng tỏ rõ ý chí noi theo các bậc tiền nhân mà giữ gìn bờ cõi. Năm 1996, di tích đền Thượng được Bộ Văn hóa - Thông tin công nhận là Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp Quốc gia. Từ mùa xuân năm 1999, lễ hội đền Thượng với quy mô cấp tỉnh được tổ chức nhằm khôi phục lại lễ hội của làng Lão Nhai xưa.

Lễ hội đền Thượng đã trở thành tâm điểm hội tụ sức mạnh đoàn kết của Nhân dân các dân tộc Lào Cai. Ngày 16/9/2016, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch đã lựa chọn và đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia đối với Lễ hội đền Thượng tại Quyết định 3247/QĐ - BVHTTDL.

Từ một vị anh hùng dân tộc bước vào hàng ngũ thánh, hình tượng Đức thánh Trần là biểu tượng bất diệt của lòng yêu nước, yêu dân tộc; là hình mẫu về sự hy sinh, cống hiến vì Nhân dân, vì đất nước. Tín ngưỡng thờ Đức Thánh Trần có giá trị to lớn trong giáo dục nhân cách và đạo lý làm người; giáo dục, vun bồi lòng yêu quê hương, yêu giống nòi, bài học về ý thức tự lực tự cường dân tộc, về việc xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân.

Màn sử thi ca ngợi công lao của Quốc công tiết chế Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn và ngợi ca cuộc sống thanh bình, no ấm nơi biên cương Lào Cai.

Đền Thượng sừng sững nơi miền biên viễn là tượng đài chiến thắng, là cột mốc vĩnh hằng của lòng yêu nước, ý chí quật cường, sức mạnh đoàn kết của dân tộc Việt Nam. Âm hưởng Hào khí Đông A nhà Trần vẫn vang vọng trong núi, trong sông, trong lòng người Lào Cai.

Dân gian có “Tháng Tám giỗ Cha - Tháng Ba giỗ Mẹ” để nói đến ngày giỗ lớn của Đức Thánh Trần và Thánh Mẫu Liễu Hạnh. Thành phố biên giới Lào Cai - nơi có cả cha nuôi, mẹ dưỡng sẽ cao lớn và rộng dài, mãi là “phên giậu” vững chắc của Tổ quốc.

Lan Phương