Những câu chuyện về thị trường chứng khoán New York thập niên 90

Không phải “tất cả mọi người” đều đầu cơ vào thị trường chứng khoán như người ta vẫn lầm tưởng. Việc vay mượn để mua cổ phiếu (đặt cọc mua chứng khoán) đã tăng từ mức 1 tỷ đô-la năm 1921 lên gần 9 tỷ đô-la năm 1929. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 1 triệu người nắm giữ cổ phiếu mua chịu vào thời điểm năm 1929.

Mặc dù vậy, tâm lý đầu cơ ít nhất cũng lan rộng như những cơn sốt đầu cơ trước đó và có một điều chắc chắn là cường độ của nó thì không gì có thể sánh nổi. Điều quan trọng hơn, đầu cơ cổ phiếu đã trở thành tâm điểm chính.

Trong cuốn Once in Golconda (Một lần ở Golconda) (1), John Brooks đã trích dẫn nhận xét của một nhà báo thường trú người Anh khi mới đến New York: “Bạn có thể nói về luật cấm nấu và bán rượu, về Hemingway, về điều hòa không khí, âm nhạc hoặc đua ngựa, nhưng cuối cùng kiểu gì bạn cũng sẽ chuyển đề tài sang thị trường chứng khoán và đó chính là khi cuộc trò chuyện trở nên quan trọng.”

Ảnh minh họa. Nguồn: CNN.

Thật không may, lại có đến hàng trăm người buôn bán chứng khoán quá háo hức muốn giúp công chúng xây lâu đài trên cát. Hành vi thao túng trên sở giao dịch chứng khoán đã lập nên những kỷ lục mới về tính bất cẩn. Hình thức vốn đầu tư chung chính là ví dụ hoàn hảo nhất. Hình thức làm ăn kiểu này từng giúp giá cổ phiếu của RCA tăng 61 điểm trong vòng 4 ngày.

Để thực hiện hình thức vốn đầu tư chung đòi hỏi phải có sự hợp tác chặt chẽ, song mặt khác phải giữ thái độ hoàn toàn hờ hững với công chúng. Thông thường, những phi vụ làm ăn như vậy được khơi mào khi có một số thương nhân tự bắt tay với nhau để thao túng một loại cổ phiếu nào đó. Họ chỉ định một người quản lý vốn đầu tư chung (người này thực chất được xem như là một nghệ sĩ và cam kết không chơi trò hai mặt thông qua các hoạt động kinh doanh cá nhân.

Người quản lý vốn đầu tư chung kín đáo mua cổ phiếu trong vài tuần để tích lũy một số lượng lớn. Nếu có thể, người này sẽ giành được quyền chọn mua một lượng cổ phiếu nhất định với giá thị trường hiện thời trong một khoảng thời gian được quy định rõ, chẳng hạn ba hoặc sáu tháng. Sau đó, người này sẽ lôi kéo chuyên gia cổ phiếu ở sàn giao dịch làm đồng minh.

Các thành viên tham gia góp vốn chung cũng liên quan tới chuyên gia đồng minh của họ. Một chuyên gia trên sở giao dịch chứng khoán đóng vai trò giống như người môi giới của một người môi giới.

Nếu một loại cổ phiếu được giao dịch với giá 50 đô-la và bạn trao cho người môi giới lệnh mua ở mức giá 45 đô-la, thì thông thường người môi giới sẽ chuyển lệnh này tới chuyên gia. Khi giá cổ phiếu sụt xuống mức 45 đô-la, chuyên gia sẽ thực hiện lệnh mua.

Tất cả lệnh mua với giá thấp hơn hoặc lệnh bán với giá cao hơn mức giá trị trường như vậy được lưu trong “cuốn sổ” cá nhân của chuyên gia. Bây giờ hẳn bạn đã hiểu tại sao chuyên gia lại đóng vai trò quan trọng như vậy đối với người quản lý vốn đầu tư chung.

Cuốn sổ sẽ cung cấp thông tin về biên độ của các lệnh mua và bán sẵn có với giá thấp hơn và cao hơn giá thị trường hiện thời. Các thông tin này thường rất hữu ích, giúp bạn biết được càng nhiều quân bài của người chơi càng tốt. Và bây giờ, cuộc vui mới thật sự bắt đầu.

Nói chung, đến thời điểm này người quản lý vốn đầu tư chung sẽ để các thành viên góp vốn chung tự giao dịch với nhau. Chẳng hạn, Haskell bán 200 cổ phần cho Sidney ở mức 40, Sidney lại bán lại cho họ với mức 401⁄8. Quá trình mua bán như vậy lặp lại với 400 cổ phần khác ở mức giá 401⁄4 và 401⁄2, sau đó bán 1.000 cổ phần với giá 405⁄8, và 1.000 cổ phần nữa với mức 403⁄4.

Những vụ mua bán như vậy đều được ghi trên băng giấy của máy ghi giá chứng khoán tự động khắp cả nước. Ảo tưởng đã lan truyền tới hàng nghìn người theo dõi băng giấy, cố len vào văn phòng môi giới chật ních. Hoạt động như vậy – bắt nguồn từ những vụ bán cổ phiếu giả mạo – đã tạo cảm giác có thứ gì đó rất lớn lao sắp sửa xảy ra.

Giờ đây, những người chuyên viết mục mẹo vặt và các chuyên gia bình luận thị trường dưới sự điều khiển của người quản lý vốn đầu tư chung sẽ kể về những thay đổi thú vị sắp diễn ra. Đồng thời, người quản lý vốn đầu tư chung cũng cố gắng đảm bảo rằng dòng tin tức từ ban quản trị doanh nghiệp sẽ trở nên ngày càng có lợi. Nếu tất cả sự việc diễn ra suôn sẻ, và trong không khí đầu cơ tràn ngập tại thời điểm 1928- 1929, thì rất khó có thể bở lỡ cơ hội, việc theo dõi băng giấy cộng với các nguồn thông tin bị thao túng sẽ lôi kéo công chúng vào cuộc.

Một khi công chúng đã vào cuộc, cuộc loạn đả sẽ bắt đầu và đây chính là thời điểm để kín đáo “kéo chốt”. Khi công chúng mua vào, những người góp vốn chung sẽ bán ra. Người quản lý bắt đầu tung cổ phiếu ra thị trường, ban đầu chỉ rất chậm nhưng càng về sau càng nhiều - trước khi công chúng có thể tỉnh ngộ. Ở đoạn kết của cuộc chơi, các thành viên tham gia góp vốn đầu tư chung sẽ hốt được những khoản lợi nhuận kếch sù, còn công chúng thì bị bỏ lại, nắm giữ một đống cổ phiếu bị trượt giá đột ngột.

Tuy nhiên, người ta không nhất thiết phải bắt tay với nhau để đánh lừa công chúng. Có rất nhiều người, nhất là các quan chức và giám đốc tập đoàn, có thể tự làm việc này khá tốt. Lấy ví dụ là Albert Wiggin, người đứng đầu Chase - ngân hàng lớn thứ hai của Mỹ lúc bấy giờ.

Vào tháng 7/1929, Wiggin bắt đầu cảm thấy lo sợ về hiện tượng giá cổ phiếu leo cao đến mức chóng mặt và ông ta không còn thấy yên tâm với hoạt động đầu cơ trên thị trường chứng khoán đang tăng giá nữa (Người ta đồn rằng Wiggin đã kiếm được hàng triệu đô-la bằng cách nâng giá cổ phiếu của ngân hàng mà ông ta sở hữu). Cho rằng tương lai cổ phiếu của ngân hàng mà mình sở hữu khá ảm đạm, Wiggin đã bán khống hơn 42 nghìn cổ phần của cổ phiếu Chase.

Bán khống là cách kiếm tiền khi cổ phiếu hạ giá, tức là bán cổ phiếu mà hiện tại bạn không nắm giữ với hy vọng sẽ mua lại với giá thấp hơn. Đây cũng là kỳ vọng mua rẻ bán đắt nhưng theo thứ tự ngược lại.

Wiggin đã tính toán thời điểm thật hoàn hảo. Ngay sau khi bán khống, giá cổ phiếu Chase bắt đầu lao dốc không phanh. Khi đóng tài khoản vào tháng 11, Wiggin đã hốt được hàng triệu đô-la. Sự tranh giành quyền lợi rõ ràng không gây phiền toái gì cho Wiggin. Công bằng mà nói, cũng cần phải chỉ ra rằng ông ta vẫn giữ được quyền sở hữu cổ phiếu Chase trong suốt giai đoạn này. Tuy nhiên, theo các nguyên tắc hiện hành ngày nay, người trong tổ chức không được phép kiếm lợi nhuận ngắn hạn thông qua hoạt động mua bán cổ phiếu của chính mình.

(1). Golconda, hiện ở tình trạng xuống cấp nghiêm trọng, là một thành phố ở Ấn Độ. Theo truyền thuyết, bất cứ người nào đi qua thành phố này cũng trở nên giàu có.

Burton G. Malkiel/Alphabooks – NXB Lao Động