Những bài học kinh nghiệm từ mô hình luật sư công ở Mỹ

Trụ sở Tòa án Tối cao Mỹ. (Nguồn ảnh Alexander Hudson)

Nước Mỹ được tổ chức theo chế độ liên bang và mỗi bang có cơ cấu, tổ chức cơ quan Tư pháp đặc thù, do đó, quyền có luật sư (LS) được quy định trên toàn liên bang từ hơn 60 năm trước nhưng việc thực hiện là do các bang và chính quyền cơ sở tiến hành. Các bang có nhiều quy tắc Tòa án, các nghị định của địa phương và tiêu chuẩn của đoàn LS liên quan đến việc bào chữa công nhưng việc thực hiện quy định này ở mỗi bang đều mang lại nhiều hiệu quả mà Việt Nam chúng ta có thể nghiên cứu trong quá trình xúc tiến chuẩn bị xây dựng chế định LS Nhà nước.

Tại bang Missouri, Cơ quan bào chữa công ở bang được thành lập vào năm 1982 trên cơ sở dự thảo sửa đổi lần thứ 6 Hiến pháp Liên bang Mỹ: “Không người nào bị kết tội khi không có khả năng chi trả cho hoạt động trợ giúp pháp lý mà phải chịu tội trước Tòa lại không có LS bảo vệ” và Hiến chương số 600 RSMo, Cơ quan bào chữa công đã tồn tại như một “Hệ thống cung cấp hoạt động bào chữa trước quyền thực thi công lý (quyền xét xử) của Nhà nước thông qua một cơ quan quản lý nhà nước tập trung với đội ngũ LS Nhà nước (đội ngũ cán bộ chính quy)”. Hệ thống Cơ quan bào chữa công thực thi nguyên tắc Hiến định về quyền bảo đảm có LS bào chữa cho người bị kết tội trước 45 Tòa án của bang Missouri (gồm 114 hạt và TP St. Louis).

Có chức năng như một cơ quan độc lập của Tòa án Missouri, Cơ quan bào chữa công chịu trách nhiệm cung cấp hoạt động bào chữa cho những bị cáo nghèo. Kinh nghiệm hoạt động của Cơ quan bào chữa công ở bang cho thấy, một hệ thống bào chữa công thích hợp là cần thiết để bảo đảm sự nhanh chóng và chính xác của hình phạt. Thống đốc bang dự kiến sẽ dành hàng chục triệu USD mỗi năm để Cơ quan bào chữa công tiếp tục thực hiện quy định về việc bảo đảm có LS bào chữa.

Tại bang Florida, nhiệm vụ của LS Nhà nước là bảo vệ quyền lợi của tất cả các công dân theo quy định của Hiến pháp và pháp luật thông qua đại diện hợp pháp do Tòa án chỉ định cho các khách hàng.

Mỗi Tòa án ở bang sẽ có một LS Nhà nước (bang có 20 Tòa án). LS này phải có kinh nghiệm 5 năm công tác, là thành viên tốt (có vị trí công tác tốt) của Đoàn LS Florida. LS Nhà nước sẽ được tuyển chọn thông qua một kỳ thi 4 năm tổ chức một lần, ban giám khảo gồm những thành viên có uy tín của Tòa án. LS Nhà nước được chính quyền bang tuyển chọn (bầu) và sẽ làm việc ở nơi có Tòa án mà người đó cư trú và làm việc (theo Luật của Florida số 27.50).

Cơ quan Bào chữa Nhà nước còn có chi nhánh thuộc TP Misdemeanor được đặt tại TP Hall. Chi nhánh này đại diện, bào chữa cho những người nghèo bị truy tố về các tội hình sự tại Tòa án TP Las Vegas.

Một luật sư bào chữa công ở Mỹ đang tranh luận về vụ án của thân chủ ( Hình minh họa, theo Governing.com)

Bang Washington có hệ thống LS do chính quyền địa phương trả tiền ở cấp Tòa án với một số hỗ trợ của bang. Bang hỗ trợ kinh phí ở cấp Tòa án kháng cáo, ký hợp đồng với một số phần của bang và cung cấp dịch vụ không chính thức ở một số khu vực khác của bang. Khu vực nông thôn rộng lớn nhất là King County sử dụng mô hình LS không thù lao, khu vực này ký hợp đồng với 5 công ty để cung cấp dịch vụ bào chữa. Hai địa hạt lớn tiếp theo sử dụng dịch vụ của các văn phòng cơ quan Chính phủ.

Sau một số báo cáo của nhóm làm nhiệm vụ đặc biệt và nghiên cứu có tính chất lập pháp, cơ quan lập pháp của bang đã thông qua đạo luật yêu cầu chính quyền địa phương xác định những chuẩn mực nhất định về tiêu chuẩn trợ giúp pháp lý và trách nhiệm giải trình nhưng không cung cấp tài chính mà nhóm làm nhiệm vụ đặc biệt gợi ý. Hai ưu điểm cơ bản của đạo luật là xác định được chi tiết những điều kiện để được bào chữa công và đề cập đến một bộ tiêu chuẩn do Đoàn LS bào chữa công của Washington soạn thảo và do Đoàn LS Washington thông qua. Những tiêu chuẩn này bao gồm cả việc xác định số vụ việc tối đa mà LS được nhận, cho phép nhiều LS công của địa phương nhận kinh phí.

Cũng ở King County (Washington), chính quyền địa phương cung cấp hệ thống bào chữa công, hệ thống này được thiết lập để cung cấp dịch vụ bào chữa có hiệu quả. Luật của địa hạt này yêu cầu dịch vụ bào chữa công phải do các tổ chức không có mục đích lợi nhuận cung cấp và chỉ định đích danh các LS.

Đoàn LS ở King County đã được hoan nghênh như một mô hình tiêu biểu với những người giám sát có kinh nghiệm, những nhà hoạt động xã hội và giỏi chịu áp lực công việc. Các LS của Đoàn đã nhận được giải thưởng quốc gia và sáng lập đội thiếu niên giúp đỡ pháp lý cho người chưa thành niên phải chịu trách nhiệm hình sự, có những nhu cầu cần thiết như giáo dục đặc biệt. Họ có nguồn lực để điều tra vụ việc, kiểm tra việc buộc tội, đấu tranh tại tòa kháng cáo và trình tự, thủ tục có thể đe dọa quyền lợi của khách hàng. Họ đã chứng minh những khách hàng của mình, những người bị kết án về tội giết người thành vô tội, họ đưa ra những hình phạt thay thế, họ giúp cha mẹ của những đứa trẻ phản đối hành động chuyên quyền, độc đoán của Chính phủ. Họ có chương trình thực tập pháp luật vững mạnh, thu hút sinh viên ở khắp đất nước, có chương trình huấn luyện cán bộ điều tra…

Hà Uyên