Nhiều bộ sách giáo khoa: Thực tế đa chiều

Học sinh Trường PTDTNT THCS&THPT Hàm Yên (Tuyên Quang). Ảnh: Đức Hạnh

Đây đều là những bộ sách bảo đảm yêu cầu chất lượng, giúp tăng lựa chọn, khuyến khích đổi mới, chủ động sáng tạo của nhà giáo… Tuy nhiên, thực tiễn triển khai lựa chọn và sử dụng nhiều bộ SGK cũng gặp một số khó khăn, thách thức.

Cơ hội đi cùng thách thức

Thầy Trần Bình Trọng - giáo viên Trường THPT Định Thành (xã Định Thành, Cà Mau), cho rằng việc một chương trình học có nhiều bộ SGK giúp tăng thêm sự lựa chọn, tính linh hoạt và sáng tạo cho cả người dạy lẫn người học. Tại các cơ sở giáo dục, giáo viên có thể chọn bộ SGK phù hợp với đặc điểm học sinh, điều kiện vùng miền và cơ sở vật chất của trường. Hơn thế nữa, giáo viên có thêm nhiều nguồn tài nguyên để tham khảo, nghiên cứu, nâng cao trình độ và bổ sung tri thức mới.

“Cùng một vấn đề, nhưng mỗi bộ SGK có ví dụ khác nhau, sinh động hơn, phản ánh sự đa dạng văn hóa vùng miền và đặc trưng địa phương. Điều đó giúp học sinh cảm thấy gần gũi, dễ hiểu hơn”, thầy Trọng nhận định.

Ngoài ra, việc có nhiều bộ sách cũng khuyến khích tinh thần đổi mới, sáng tạo. Các nhà xuất bản và nhóm biên soạn phải cạnh tranh lành mạnh, từ đó đầu tư công phu hơn để tạo ra những bộ sách hay, dễ hiểu, sinh động, tránh tình trạng độc quyền SGK.

Tuy nhiên, theo thầy Trọng, một chương trình với nhiều SGK cũng tạo áp lực cho giáo viên trong giảng dạy và kiểm tra. “Việc có nhiều sách đòi hỏi giáo viên phải đọc, so sánh, chuẩn bị bài kỹ hơn, tốn thời gian; một số giáo viên còn cứng nhắc trong cách ra đáp án, dẫn đến tranh cãi. Ngoài ra, mỗi bộ SGK có cách trình bày, ví dụ và cấu trúc khác nhau, khiến học sinh lo lắng mình học thiếu hoặc lệch trọng tâm so với đề thi chung, tạo tâm lý bất an và mất tự tin”, ông nói.

Đồng quan điểm, thầy Hồ Thanh Tùng - giáo viên Trường THCS Võ Thị Sáu (phường Bạc Liêu, Cà Mau) chia sẻ, chủ trương xã hội hóa biên soạn SGK là đúng đắn, thể hiện tinh thần đổi mới trong giáo dục, phát huy tính sáng tạo, chủ động của đội ngũ tác giả và giáo viên. Tuy nhiên, thực tế triển khai cho thấy việc sử dụng nhiều bộ SGK cùng lúc cũng nảy sinh không ít khó khăn.

“Nội dung giữa các bộ sách có sự khác biệt về cách trình bày, mức độ kiến thức, ví dụ minh họa… dẫn đến thiếu tính thống nhất trong dạy học. Công tác quản lý, kiểm tra, đánh giá giữa các giáo viên, trường và địa phương cũng trở nên phức tạp”, thầy Tùng chia sẻ.

Đối với vùng cao khó khăn, học sinh dân tộc thiểu số, ông Nguyễn Đắc Thuấn - Hiệu trưởng Trường PTDTBT Tiểu học và THCS Tà Tổng (xã Tà Tổng, Lai Châu) cho rằng, SGK hiện nay đã chú trọng yếu tố vùng miền, thể hiện qua các bài học gắn với thiên nhiên, phong tục, văn hóa địa phương.

“Điều này giúp học sinh dân tộc thiểu số cảm thấy quen thuộc, tự tin và hứng thú học tập hơn. Sự đa dạng SGK còn thúc đẩy tính sáng tạo của giáo viên, chủ động lựa chọn phương pháp giảng dạy phù hợp, để tạo nên những giờ học sinh động, hấp dẫn hơn”, ông Thuấn cho hay.

Ông Lê Đình Chuyền - Hiệu trưởng Trường PTDTBT Tiểu học Nậm Manh (xã Nậm Hàng, Lai Châu) nêu quan điểm nên chọn và dùng một bộ SGK thống nhất để thuận tiện. Khi đó, các khóa học sau có thể sử dụng lại, dễ dàng trao đổi nội dung và tiết kiệm chi phí.

Trong khi đó, ông Nguyễn Thiện Hà - Hiệu trưởng Trường PTDTBT Tiểu học và THCS Thàng Tín (Tuyên Quang) đề cập đến vấn đề, khi mỗi địa phương, trường học sử dụng một bộ SGK khác nhau, việc học sinh và phụ huynh muốn chuyển trường sẽ gặp khó khăn.

Tiết dạy của thầy Trần Bình Trọng - giáo viên Trường THPT Định Thành (xã Định Thành, Cà Mau). Ảnh: Quách Mến

Khắc phục bất cập

Khoa học tự nhiên là môn học có sự điều chỉnh lớn nhất trong Chương trình GDPT 2018 khi tích hợp 3 môn Vật lí - Hóa học - Sinh học và triển khai dạy học ngay từ năm lớp 6. Tuy nhiên, những năm qua, đây cũng là môn học còn nhiều băn khoăn, vướng mắc trong thực hiện do thiếu giáo viên dạy môn mới và cách dạy học, kiểm tra đánh giá chưa thống nhất.

Thầy Nguyễn Quốc Quang - giáo viên Trường THCS Hiến Sơn (xã Bạch Hà, Nghệ An) cho rằng, ưu điểm của môn Khoa học tự nhiên trong các bộ sách giáo khoa hiện nay là dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh. Các bài học được xây dựng theo hướng tích hợp, giúp học sinh ứng dụng kiến thức đã học vào giải quyết các vấn đề thực tiễn cuộc sống.

Tuy nhiên, không phải giáo viên nào cũng có thể đáp ứng yêu cầu, đạt được mục tiêu trên. Hiện nay giáo viên chủ yếu được đào tạo đơn môn, mà phải dạy đến 3 môn sẽ ảnh hưởng đến chất lượng dạy học. Về phía học sinh, quá trình kiểm tra đánh giá khó khăn vì không phải em nào cũng có năng lực đồng đều về Vật lí - Hóa học - Sinh học.

Tương tự, môn Lịch sử - Địa lí - môn mới trong Chương trình GDPT 2018. Cô Nguyễn Thị Hồng Vân - giáo viên Địa lí, Trường THCS Hưng Hòa, (phường Trường Vinh, Nghệ An) nhận định, SGK mà nhà trường đang sử dụng để dạy học sinh có nhiều ưu điểm.

“Phần nội dung có mạch kiến thức khá phù hợp từ lớp 6 - lớp 9, gồm đại cương, địa lý thế giới, Việt Nam… SGK cũng cập nhật được nhiều số liệu mới, ngắn gọn, phù hợp với năng lực học sinh. Tuy nhiên, có một số nội dung tích hợp giữa Lịch sử và Địa lí và giáo viên muốn dạy tốt phải tìm tòi, học hỏi thêm, khá vất vả”, cô Vân chia sẻ.

Với thực tế trên, nhiều giáo viên đang dạy môn tích hợp tại Nghệ An mong muốn, khi Nhà nước có chủ trương chuyển từ nhiều bộ sách giáo khoa sang dùng chung một bộ, cần có sự điều chỉnh tạo thuận lợi trong tiếp thu kiến thức của học sinh cũng như công tác giảng dạy của giáo viên.

Ông Huỳnh Thanh Phú - Hiệu trưởng Trường THPT Bùi Thị Xuân (TPHCM), chỉ rõ 3 bất cập chính của mô hình hiện tại: Gánh nặng tài chính, sự “loạn” kiến thức cho học sinh và thiếu một chuẩn mực chung để kiểm tra, đánh giá. Ông Phú chỉ rõ, việc tìm mua SGK trở nên khó khăn. Mỗi trường có thể chọn nhiều SGK khác nhau, mỗi môn học cũng có nhiều lựa chọn, thậm chí mỗi bộ sách lại có nhiều cuốn.

Điều này khiến phụ huynh phải mua nhiều sách, bao gồm cả SGK, sách bài tập, sách tham khảo, chuyên đề... tổng chi phí vì thế mà tăng cao. Bên cạnh đó, sự thiếu chuẩn mực cũng là một vấn đề lớn khi cùng một nội dung xuất hiện tình trạng có những cách đọc và hiểu khác nhau. “Mặc dù sự đa dạng ban đầu được kỳ vọng là tốt, nhưng trong bối cảnh hiện tại, nó gây ra nhiều khó khăn cho phụ huynh, học sinh, nhà trường”, vị Hiệu trưởng giãi bày.

Giờ học môn Khoa học tự nhiên tại Trường THCS Dũng Hợp (xã Tân Kỳ, Nghệ An). Ảnh: Hồ Lài

Kỳ vọng vào sự ổn định và đồng bộ

Ông Tăng Xuân Sơn, Hiệu trưởng Trường Phổ thông DTBT Tiểu học Thông Thụ 1 (Thông Thụ, Nghệ An) cho hay, nhà trường đang sử dụng kết hợp 3 bộ sách giáo khoa. Trong đó, môn Mĩ thuật và Hoạt động sáng tạo sử dụng bộ Chân trời sáng tạo, môn Tin học sử dụng tài liệu của Nhà xuất bản Trường Đại học Vinh, các môn còn lại học bộ Kết nối tri thức với cuộc sống.

Sau năm học đầu tiên còn nhiều bỡ ngỡ, các năm tiếp theo việc dạy học dần đi vào ổn định, phát huy hiệu quả tích cực. Học sinh dân tộc thiểu số được sử dụng sách phù hợp với khả năng tiếp nhận kiến thức, đặc điểm tâm lý như thích trực quan sinh động, nhiều hình ảnh, dễ nhớ, hiểu, thân thiện… Giáo viên cũng được tập huấn, bồi dưỡng để dạy học theo hướng phát huy năng lực người học, chủ động sử dụng tài liệu giảng dạy phù hợp.

“Nếu tiến tới sử dụng bộ sách giáo khoa thống nhất, tôi mong có thể kế thừa những giá trị của các bộ sách hiện hành. Bên cạnh đó, cần có thêm phần hướng dẫn, định hướng dạy học cho học sinh vùng cao, dân tộc thiểu số. Đồng thời để phát huy tính ưu việt của Chương trình GDPT 2018, tôi mong Bộ GD&ĐT tiếp tục cho phép, khuyến khích giáo viên vận dụng sáng tạo, linh hoạt nhiều tài liệu dạy học để phù hợp với thực tế từng trường và đặc thù học sinh khác nhau”, ông Tăng Xuân Sơn chia sẻ.

Về những lo ngại sử dụng bộ SGK thống nhất sẽ quay về cách dạy học thụ động, lệ thuộc, ông Huỳnh Thanh Phú - Hiệu trưởng Trường THPT Bùi Thị Xuân cho rằng: Bộ SGK thống nhất sẽ đóng vai trò là “chuẩn mực” hay “xương sống” kiến thức.

Giáo viên dựa vào bộ sách thống nhất này để xây dựng bài giảng, đồng thời chủ động cập nhật các kiến thức mới, bổ sung từ Internet và các nguồn khác để làm phong phú thêm nội dung bài học. Tạo nền tảng vững chắc để giáo viên và học sinh phát triển, chứ không phải một “pháp lệnh” phải tuân theo một cách máy móc.

Còn ông Lê Hoàng Dự - Phó Giám đốc Sở GD&ĐT tỉnh Cà Mau nhận định, một chương trình nhiều bộ SGK là chương trình dạy học tiến bộ. Các bộ SGK về cơ bản có chất lượng, phù hợp với mục tiêu, yêu cầu cần đạt của Chương trình GDPT 2018. Bất cập là hiện có nhiều bộ nhưng chưa có đánh giá tổng thể, khách quan về mức độ phù hợp theo từng vùng miền, nhóm đối tượng học sinh.

Một số nội dung trong các bộ SGK còn mang tính hàn lâm, lý thuyết, thiếu tính ứng dụng thực tiễn hoặc chưa sát với điều kiện vùng khó khăn. Khắc phục được những bất cập này sẽ tạo thuận lợi cho người dạy, người học và đảm bảo tinh thần chương trình GDPT 2018.

Nhóm PV