'Nhạc trưởng' giữ hồn làng nghề và mở lối thoát nghèo ở Bắc Ninh

Giữa khu phố Khúc Toại, phường Kinh Bắc – nơi vang vọng tiếng cưa xẻ, tiếng đục chạm gỗ – HTX Đồ gỗ mỹ nghệ Khúc Xuyên đang là “hạt nhân” liên kết sản xuất của 15 hộ thành viên, góp phần tích cực vào phát triển làng nghề, xóa đói giảm nghèo ở địa phương.

Bắt nhịp công nghệ

Nhiều năm qua, để đảm bảo hoạt động sản xuất hiệu quả cho thành viên, HTX đứng ra đảm nhận vai trò đầu mối tiêu thụ sản phẩm cho nhiều cơ sở trong khu vực, từ bàn ghế, sập gụ, tủ gỗ đến tranh mỹ nghệ, lan can cầu thang...

Các HTX đang phát huy vai trò "nhạc trưởng" trong phát triển sản xuất tại các làng nghề ở Bắc Ninh.

Nghệ nhân Nguyễn Văn Hùng, “cha đẻ” của dòng tranh ghép gỗ độc đáo, chia sẻ: “Muốn giữ được nghề, vừa phải tôn trọng tinh hoa truyền thống, vừa phải thay đổi để phù hợp thị hiếu mới. Hiện nay, chúng tôi khuyến khích thành viên ứng dụng máy móc hiện đại như máy cưa, bào, phay, chà nhám, khoan, ép và cả máy cắt gỗ CNC để nâng cao năng suất và chất lượng”.

Nhờ đầu tư công nghệ, nhiều hộ làm nghề tại địa phương đã bứt phá trong sản xuất, vươn lên thành những triệu phú, tỷ phú từ đôi tay khéo léo của mình, tạo ra nhiều việc làm cho lao động trong và ngoài địa phương.

Anh Nguyễn Thành Trung, thành viên HTX Đồ gỗ mỹ nghệ Khúc Xuyên, phấn khởi cho hay: “Máy khắc gỗ 4–6 đầu khoan cho phép khắc đồng thời nhiều sản phẩm, tiết kiệm thời gian, đồng đều chi tiết và hoa văn. Nếu làm thủ công thì một ngày chỉ xong 1–2 bức tranh, giờ có thể hoàn thành cả chục bức mà vẫn đẹp”.

Không dừng lại ở cải tiến kỹ thuật, HTX Đồ gỗ mỹ nghệ Khúc Xuyên còn chủ động xây dựng thương hiệu. Năm 2024, “Đồ gỗ mỹ nghệ Khúc Xuyên” được cấp nhãn hiệu tập thể, trao quyền sử dụng cho 20 hộ sản xuất tiêu biểu. Đây là bước đệm để sản phẩm làng nghề mở rộng thị trường trong và ngoài nước.

“Cú hích” xóa đói giảm nghèo

Cách Khúc Xuyên không xa, làng gốm Phù Lãng (xã Phù Lãng) nổi tiếng với sắc nâu men tro đặc trưng. Nhưng nhiều năm qua, gốm Phù Lãng vẫn chủ yếu sản xuất thủ công, tiêu thụ nhỏ lẻ, chưa tận dụng được tiềm năng du lịch.

Đầu năm 2024, HTX Dịch vụ và Du lịch gốm Phù Lãng ra đời với 15 thành viên, tạo cú hích mới cho làng nghề, góp phần tạo việc làm, nâng cao thu nhập, xóa đói giảm nghèo và làm giàu cho nhiều hộ gia đình địa phương.

Anh Nguyễn Minh Ngọc, Giám đốc HTX, bộc bạch: “Chúng tôi nhận ra rằng phát triển du lịch làng nghề vừa tăng thu nhập, vừa bảo tồn giá trị truyền thống. HTX đang liên kết các hộ sản xuất, mở dịch vụ trải nghiệm nặn gốm, trưng bày sản phẩm, kết hợp tour du lịch văn hóa”.

Một ví dụ khác là HTX Mây tre đan Xuân Hội (xã Tân Chi ) – nơi 80% thành viên từng làm nông thuần túy. Sau khi tham gia HTX, các thành viên và hộ liên kết được đào tạo kỹ thuật, sản xuất hàng xuất khẩu sang Nhật Bản, EU.

Năm 2024, HTX đạt doanh thu hơn 15 tỷ đồng, tạo việc làm cho hơn 200 lao động, trong đó nhiều hộ đã thoát nghèo chỉ sau 1–2 năm. Trước đó, vào năm 2018, sản phẩm mây tre đan Xuân Hội đã được cấp Chứng nhận nhãn hiệu tập thể, tạo cơ hội liên kết, hợp tác để nâng cao giá trị và thương hiệu sản phẩm.

Chính quyền địa phương cùng với Liên minh HTX Việt Nam và Liên minh HTX tỉnh Bắc Ninh cũng thực hiện nhiều hoạt động hỗ trợ làng nghề thông qua việc tạo điều kiện về vốn vay, đào tạo nghề và quảng bá sản phẩm.

Các làng nghề hoạt động hiệu quả tạo nhiều việc làm, nâng cao thu nhập cho người lao động.

Có thể thấy, các HTX đang đóng vai trò tích cực trong quá trình phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. Theo Liên minh HTX tỉnh Bắc Ninh, toàn tỉnh có hơn 1.200 HTX với trên 43.000 thành viên (số liệu trước ngày 1/7).

Nhiều HTX không chỉ giúp thành viên thoát nghèo mà còn vươn lên làm giàu bền vững nhờ 3 trụ cột: liên kết sản xuất – ứng dụng công nghệ – xây dựng thương hiệu.

Trong bối cảnh thị trường đòi hỏi chất lượng và số lượng đồng đều, HTX trở thành “nhạc trưởng” điều phối sản xuất, cung cấp nguyên liệu chung, tổ chức đào tạo tay nghề, hỗ trợ vay vốn, mở rộng kênh tiêu thụ. Nhờ vậy, nhiều lao động địa phương có việc làm ổn định, thu nhập bình quân 7–12 triệu đồng/tháng, cao hơn 1,5–2 lần so với lao động tự do.

Hướng tới phát triển bền vững

Để khu vực HTX có những bước phát triển mạnh mẽ trong thời gian qua, Liên minh HTX Việt Nam và Liên minh HTX tỉnh Bắc Ninh đã triển khai nhiều chương trình hỗ trợ, như đào tạo nghề và bồi dưỡng quản trị HTX. Điển hình, Năm 2023–2024, hơn 1.000 lượt thành viên HTX được học về kỹ thuật sản xuất, quản lý tài chính, thương mại điện tử.

Các chương trình của Liên minh HTX Việt Nam và Liên minh HTX tỉnh Bắc Ninh cũng hướng mạnh đến hoạt động hỗ trợ vốn, thông qua Quỹ hỗ trợ phát triển HTX, hàng chục HTX ở Bắc Ninh tiếp cận vốn ưu đãi để mua máy công nghệ cao, lò nung gas, máy dệt tự động…

Bên cạnh đó là các chương trình xúc tiến thương mại như tổ chức các hội chợ OCOP, kết nối cung cầu, đưa sản phẩm làng nghề lên sàn thương mại điện tử như Postmart, Voso, Lazada. Hỗ trợ HTX xây dựng website, mã QR truy xuất nguồn gốc, giúp sản phẩm dễ tiếp cận khách hàng trẻ và thị trường quốc tế.

Nhờ các chương trình hỗ trợ của Liên minh HTX Việt Nam và Liên minh HTX tỉnh Bắc Ninh, nhiều HTX đã tăng trưởng doanh thu 15–30% chỉ sau một năm, đồng thời tạo thêm hàng trăm việc làm mới.

Bắc Ninh đặt mục tiêu đến năm 2030, 100% HTX hoạt động hiệu quả sẽ ứng dụng công nghệ trong sản xuất và quản trị, ít nhất 70% HTX làng nghề gắn kết với du lịch cộng đồng. Để đạt mục tiêu, địa phương tiếp tục phối hợp với Liên minh HTX Việt Nam, Liên minh HTX tỉnh Bắc Ninh mở rộng chính sách hỗ trợ vốn, đào tạo nguồn nhân lực trẻ, xây dựng trung tâm giới thiệu sản phẩm làng nghề.

Nghệ nhân Nguyễn Văn Hùng tin tưởng: “Khi HTX mạnh, làng nghề sẽ sống khỏe. Chúng tôi vừa giữ được nghề cha ông, vừa giúp thế hệ trẻ thấy nghề truyền thống vẫn có tương lai”.

Từ những xưởng gỗ Khúc Xuyên đến lò gốm Phù Lãng, từ bàn tay thợ mây tre đan đến nghệ nhân đúc đồng, các HTX Bắc Ninh đã chứng minh rằng, liên kết – đổi mới – gìn giữ là con đường không chỉ giữ hồn làng nghề mà còn mở cánh cửa thoát nghèo, vươn lên làm giàu cho hàng nghìn gia đình.

An Chi