Nhà thơ Hữu Thỉnh: 'Phê bình văn học là công việc vô cùng khó khăn, nhọc nhằn'

Nhà thơ Hữu Thỉnh

Phê bình không tài tử được đâu

Dày gần 600 trang, tập hợp 46 bài viết trong 5 năm từ 2020 đến 2025, Ám ảnh chữ là kết quả của một quá trình đọc kỹ, nghĩ sâu và viết ra bằng tất cả sự trân trọng lẫn trăn trở đối với chữ nghĩa và người viết. Đây là cuốn tiểu luận và phê bình văn học thứ ba của nhà thơ Hữu Thỉnh, sau Lý do của hy vọng ra đời năm 2010 và Bến văn và những vòng sóng được xuất bản năm 2020.

Khi giới thiệu cuốn Ám ảnh chữ, nhà thơ Hữu Thỉnh khiêm nhường: “Trong lĩnh vực phê bình văn học, dù vẫn biết mình trước sau vẫn là kẻ ngoại đạo, nghiệp dư, nặng về cảm tính, trực giác... tôi không thể không gửi tới những tác giả được nhắc đến trong tập sách này lời tri ân sâu nặng của một người đồng nghiệp”.

Tuy nhiên, sự "ngoại đạo" ấy - như chính giới chuyên môn nhận xét - lại mang đến một màu sắc rất riêng: sắc sảo trong phát hiện, bao dung trong tiếp cận và thấm đẫm cái tình của nhà thơ Hữu Thỉnh dành cho các bạn văn.

“Làm lý luận, phê bình khó lắm vì đó là lĩnh vực ý thức của văn học nên kén người, kén tài dữ lắm. Chả thế mà trong sáng tác ta từng biết có những thần đồng, chứ trong lý luận, phê bình ta có gặp thần đồng mấy khi. Ấy là bởi làm lý luận, phê bình phải được đào tạo rất cơ bản và hệ thống, công phu lắm chứ không thể tài tử. Làm văn chương khổ lắm, nhưng khổ nhất là lý luận, phê bình, nếu không có sự chuẩn bị kỹ lưỡng thì khó mà làm được.

Ngoài học vấn, nhà lý luận phê bình phải là người rất sành chữ và phải biết “nếm” văn. Nếm văn là khả năng đặc biệt để gọi ngay cái hay, cái dở, cái đắc dụng, cái độc đáo của một tác phẩm. Với một công việc khó khăn như thế, tôi có được chuẩn bị gì đâu. Cho nên dù có tập tọng ít nhiều, trước sau tôi vẫn chỉ xem mình là kẻ ngoại đạo mà thôi” - nhà thơ Hữu Thỉnh chia sẻ.

Với nhà thơ Hữu Thỉnh, phê bình không phải để chấm điểm hay “xếp hạng”, mà như một cách đối thoại với tác giả, trò chuyện với tác phẩm, gợi mở cái hay, cái đẹp, điều còn dang dở và cả những hy vọng văn chương.

Bạn bè đã đến chúc mừng, chia vui cùng với nhà thơ Hữu Thỉnh trong lễ ra mắt sách “Ám ảnh chữ”

Những phát hiện từ trái tim

Trong Ám ảnh chữ, nhà thơ Hữu Thỉnh viết về những tên tuổi đã trở thành cây đại thụ của nền văn học Việt Nam thế kỷ XX như Tố Hữu, Chế Lan Viên, Nguyễn Bính, Nguyễn Đình Thi… Ông cũng dành trang viết cho các tác giả sau như Hoàng Quốc Hải, Trần Dần, Vũ Quần Phương, và không quên những gương mặt trẻ đang lặng lẽ góp phần làm mới văn học đương đại: Trần Lê Khánh, Hà Phạm Phú, Như Bình, Nguyễn Trọng Tân...

“Tôi xuýt xoa trước những tác phẩm hay giống như sự run rẩy trước một người phụ nữ có nhan sắc. Đối với cái đẹp, không thể nói một lời là xong đâu. Do đó, tôi không hề có sự phân biệt trẻ hay già trong khi làm tập sách này. Tôi chỉ có một sự lựa chọn là nói với bạn đọc cái tài năng văn chương đang sánh vai trong sứ mệnh làm giàu cho con người, cho tình đời” - nhà thơ Hữu Thỉnh nói.

Những vấn đề nhà thơ Hữu Thỉnh đặt ra trong cuốn sách cho độc giả thấy rõ bút lực dồi dào, sức đọc sâu rộng của mình ở tuổi Bát thập cổ lai hy. Có thể nói đây là một tác phẩm khá đồ sộ cả về số lượng chữ, hàm lượng văn chương trong những phẩm mà nhà thơ Hữu Thỉnh đã từng đọc, nghiên cứu. Đọc ông càng thấy trí tuệ, tấm lòng, tình cảm và tài năng của Hữu Thỉnh đối với văn chương.

Nhà thơ Hữu Thỉnh 84 tuổi, tốt nghiệp trường Viết văn Nguyễn Du khóa đầu. Ông tham gia Ban chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam từ khóa thứ ba đến khóa thứ tám, giữ chức Chủ tịch Hội bốn nhiệm kỳ liên tiếp, từ năm 2000 đến 2020. Ông cũng là Đại biểu Quốc hội khóa 10 và 11. Ngoài ra, nhà thơ từng là Chủ tịch Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam.

Ông viết thơ, truyện ký, tiểu luận phê bình nhưng thành công nhất ở mảng thơ, với gần 20 tập. Các tác phẩm nổi tiếng của ông có thể kể đến: Sang thu, trường ca Đường tới thành phố (1979), Trường ca biển (1994), Sức bền của đất (2004), Trăng Tân Trào (2016), Giao hưởng Điện Biên (2025)...

BÁ LỤC