Nhà khoa học cảnh báo Mỹ có thể đối mặt với mưa axit do các quyết sách mới của chính quyền Tổng thống Trump

Ô nghiễm môi trườngtại Hawaii, Mỹdo những đám cháy rừng. Ảnh minh họa: AFP/TTXVN

Ông Likens cho rằng những thay đổi gần đây của Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ (EPA), dưới sự lãnh đạo của Giám đốc Lee Zeldin, là một bước lùi đáng kể đối với sức khỏe cộng đồng cũng như môi trường.

Theo đánh giá của ông, kế hoạch loại bỏ hoặc làm suy yếu 31 quy định bảo vệ môi trường do EPA đề xuất có thể khiến mức độ ô nhiễm không khí tăng mạnh trở lại, trong đó nguy cơ tái diễn mưa axit là điều đáng lo ngại. Ông cũng nhấn mạnh rằng chương trình theo dõi độ axit trong nước mưa do ông khởi xướng từ năm 1976 - vốn là một công cụ quan trọng để cảnh báo sớm về sự thay đổi chất lượng môi trường - đã bị chính quyền Trump cắt giảm kinh phí, dẫn đến nguy cơ mất kiểm soát dữ liệu giám sát.

Năm 1963, trong quá trình nghiên cứu tại khu rừng Hubbard Brook ở bang New Hampshire, ông Likens nhận thấy nước mưa có độ axit cao gấp 100 lần so với mức bình thường. Sau nhiều năm tìm hiểu, các nhà khoa học đã xác định nguyên nhân chính đến từ khí thải của các nhà máy điện than tại khu vực Trung Tây Mỹ. Các chất khí như lưu huỳnh đioxit và nitơ oxit khi kết hợp với nước và oxy trong khí quyển sẽ tạo thành axit sunfuric và nitric. Các hợp chất này sau đó rơi xuống mặt đất dưới dạng mưa axit, gây thiệt hại nghiêm trọng cho các hồ nước, dòng suối, đất đai, hệ sinh thái cũng như các công trình xây dựng.

Vào thập niên 1980, mức độ axit trong nước mưa tại Mỹ được ghi nhận cao hơn 10 lần so với mức thông thường, tạo ra làn sóng phản đối mạnh mẽ từ công chúng. Trước áp lực của dư luận và cộng đồng khoa học, Quốc hội Mỹ đã thông qua việc sửa đổi Đạo luật Không khí Sạch vào năm 1990 với sự đồng thuận từ cả hai đảng. Quy định này buộc các nhà máy điện phải cắt giảm mạnh lượng khí thải độc hại, giúp giảm hơn 85% nồng độ axit trong nước mưa tại nhiều khu vực.

Tuy nhiên, theo ông Likens, nếu các tiêu chuẩn về khí thải, đặc biệt là với nhà máy điện than, bị bãi bỏ, Mỹ có thể đánh mất những thành tựu môi trường đã đạt được suốt hơn 30 năm qua. Ông cảnh báo rằng các hệ sinh thái vốn đang suy yếu sẽ dễ bị tổn thương hơn khi mưa axit tái xuất hiện, nhất là trong bối cảnh việc giám sát môi trường bị cắt giảm.

Ông William Reilly, cựu Giám đốc EPA dưới thời Tổng thống George H.W. Bush, nhận định rằng khả năng mưa axit quay trở lại với quy mô lớn như trước đây là thấp, do ngành than đang suy giảm. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh rằng các chính sách hiện tại đang đưa nước Mỹ quay về thời kỳ trước khi EPA được thành lập - thời điểm mà bầu trời tại các đô thị như New York hay Los Angeles từng bị bao phủ bởi khói bụi và nhiều dòng sông bị ô nhiễm nghiêm trọng đến mức có thể bốc cháy.

Một số chuyên gia môi trường khác cũng lên tiếng bày tỏ lo ngại. Nhà khoa học Richard Peltier thuộc Đại học Massachusetts cho rằng nếu xu hướng nới lỏng các quy định bảo vệ môi trường tiếp diễn, mưa axit hoàn toàn có thể tái xuất hiện trong một vài năm tới. Ông cảnh báo rằng việc làm suy yếu hệ thống giám sát môi trường và hoài nghi những nghiên cứu khoa học có thể làm tổn hại đến những tiến bộ bảo vệ môi trường vốn đã được chứng minh là hiệu quả.

Nhiều quy định đang bị xem xét loại bỏ có liên quan trực tiếp đến việc kiểm soát phát thải lưu huỳnh đioxit - tác nhân chính gây ra mưa axit. Nhà khoa học Murray McBride của Đại học Cornell nhận định rằng nếu các giới hạn khí thải bị dỡ bỏ đáng kể, khả năng lượng lớn lưu huỳnh đioxit quay trở lại môi trường là điều khó tránh khỏi.

Bên cạnh việc nới lỏng các quy định bảo vệ môi trường, chính quyền Tổng thống Trump cũng quyết định cắt giảm ngân sách cho nhiều chương trình nghiên cứu độc lập. Trạm quan trắc nước mưa do ông Likens vận hành tại khu vực Finger Lakes ở bang New York, vốn đã hoạt động gần 50 năm, hiện không còn nhận được tài trợ từ Cơ quan Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia (NOAA). Ông cho biết vẫn chưa nhận được bất kỳ lời giải thích chính thức nào về việc cắt giảm ngân sách này và chưa rõ chương trình có thể tiếp tục hoạt động hay không.

Hiện nay, ông Likens vẫn tích cực giảng dạy về mưa axit cũng như các vấn đề môi trường cho thế hệ sinh viên trẻ, những người chưa từng trải qua giai đoạn ô nhiễm nghiêm trọng tại Mỹ. Ông coi hiện tượng mưa axit là một ví dụ điển hình về cách khoa học có thể tác động đến chính sách công, đồng thời bày tỏ sự lo ngại trước nguy cơ những thành tựu đạt được bị đảo ngược.

Phía EPA từ chối bình luận về khả năng mưa axit quay trở lại cũng như các rủi ro sức khỏe cộng đồng có thể phát sinh nếu các quy định tiếp tục bị bãi bỏ. Cơ quan này khẳng định rằng Mỹ hoàn toàn có thể vừa phát triển kinh tế, vừa bảo vệ môi trường. Đồng thời, EPA tuyên bố rằng đây là thời điểm quan trọng nhất trong lịch sử bãi bỏ quy định, nhằm loại bỏ những chính sách mà chính quyền trước đây đã đặt ra để hạn chế ngành năng lượng nội địa.

Linh Chi (theo Guardian)