Nhà báo điều tra: Dấn thân để mang đến những điều chân thực nhất

Phóng viên trong một lần điều tra về khai thác vàng trái phép tại khu vực Ngàn Me của xã Hợp Tiến (Đồng Hỷ).

Đam mê với nghề

Điều tra trong lĩnh vực báo chí luôn được đông đảo công chúng đón nhận. Để có được những đề tài này, phóng viên thường phải bám sát, xây dựng nguồn tin từ cơ sở. Từ đó, có được những thông tin về vấn đề “nóng” đang diễn ra. Tuy nhiên, để thực hiện được đề tài này, phóng viên cần có sự đam mê nghề nghiệp, dám dấn thân vào những “điểm nóng” và có thể bị đe dọa, nguy hiểm đến tính mạng.

Trong suốt hơn 10 năm làm phóng viên tại Báo Thái Nguyên, bản thân tôi đã triển khai không ít các bài phóng sự điều tra về tình trạng phá rừng để khai thác gỗ trái phép, nạn trộm cắp dầu trên tàu chở than, khai thác khoáng sản trái phép. Cũng có những phóng sự điều tra, sau khi báo cáo Ban Biên tập, một mình phóng viên lập kế hoạch triển khai vì nếu có thêm đồng nghiệp sẽ dễ bị các đối tượng phát hiện…

Khi bắt đầu vào làm việc tại Báo Thái Nguyên (năm 2013), khi đó trong quá trình tác nghiệp tại cơ sở, tôi (phóng viên) thấy người dân ở một số xã trên địa bàn huyện Đại Từ thường đi mua dầu máy của những đầu nậu bán dạo trên đường. Lúc đó, trong đầu tôi chợt nảy ra một sự tò mò và đặt câu hỏi, dầu ở đâu mà có?! Để có câu trả lời, mất nhiều ngày để tôi theo dõi và phát hiện được bí mật diễn ra từ lâu của cánh lái tàu chở than từ Mỏ than Núi Hồng cấu kết với một số người dân khu vực Khuôn Gà, xã Hùng Sơn (nay là thị trấn Hùng Sơn).

Khi nắm bắt được quá trình trộm dầu của lái tầu và một số đối tượng, phóng viên đã báo cáo lãnh đạo cơ quan về nội dung vụ việc và được cơ quan đồng ý cho triển khai đề tài… Công đoạn khó nhất là thâm nhập để lấy thông tin, ghi hình thực tế, bởi nơi diễn ra hoạt động trộm cắp dầu rậm rạp cây cối, địa hình chia cắt, các đối tượng thường rất manh động. Để xâm nhập, phóng viên phải đóng giả làm người đi bắt đỉa từ sáng sớm đến tối đen mới về. Có những lần phóng viên còn chủ động gửi xe máy tại nhà của một trong số những đối tượng trộm cắp dầu.

Để đảm bảo không bị nghi ngờ, mỗi khi về, phóng viên đều phải lội xuống ruộng để quần áo ướt sũng nước, bôi bùn đất lến mặt. Cũng như vậy, trong vòng 1 tháng, thông tin về các đối tượng trộm cắp dầu, lái tàu, số lượng dầu bị lấy đi đã được ghi hình đầy đủ… Sau khi phóng sự được đăng tải, lãnh đạo Mỏ than Núi Hồng cũng rất ngạc nhiên trước sự việc, đồng thời cam kết thu hồi được tài sản thất thoát (dầu) và xử lý nghiêm hành vi của các lái tàu.

Nhà báo Dương Hưng (bên phải) hỗ trợ thành viên đoàn khảo sát vượt qua đoạn đường khó trong một lần tác nghiệp tại Vườn Quốc gia Tam Đảo.

Đối mặt với nguy hiểm

Từ năm 2015 đến 2018, tôi được giao phụ trách tuyên truyền địa bàn Võ Nhai - địa phương được xem là điểm nóng về tình trạng khai thác, vận chuyển lâm san trái phép. Sau một thời gian bám địa bàn, thông tin của người dân cung cấp là có hiện tượng vận chuyển gỗ trái phép từ các xã có rừng đặc dụng Thần Sa qua xã Sảng Mộc, Nghinh Tường (Võ Nhai) sang xã Tân Tri, huyện Bắc Sơn (Lạng Sơn).

Tuy nhiên, thông tin người dân cũng không rõ được thời gian, cũng như địa điểm khu vực tập kết. Để tìm hiểu, phóng viên phải đi vào ngày thứ Bảy, Chủ nhật, thậm chí cả ban đêm và mất nhiều thời gian để tìm đường tiếp cận được điểm tập kết. Đặc biệt, việc vận chuyển này chỉ diễn ra vào đêm khuya, điểm tập kết nằm khá biệt lập và có dòng suối khá lớn nên để có những thông tin, hình ảnh, chúng tôi thường phải đi đêm và bơi qua suối dưới thời tiết lạnh.

Sau khi hoàn tất thu thập thông tin, nhà báo Vũ Công được cơ quan phân công phối hợp triển khai đề tài cùng với tôi. Nhà báo Vũ Công chia sẻ: Làm phóng sự điều tra cần rất nhiều thời gian để thu thập thông tin một cách chính xác, khách quan. Ngoài ra, nhà báo cũng đối mặt nhiều mối nguy hiểm từ các đối tượng “lâm tặc” hoặc rắn rết khi đi trong rừng vào ban đêm. Nếu không có bản lĩnh và sự đam mê nghề nghiệp thì không thể làm được. Vì vậy, có sự phối hợp của nhiều phóng viên trong thực hiện phóng sự điều tra sẽ giảm thiểu những yếu tố nguy hiểm gặp phải.

Tâm trong sáng

Nhà báo Quân Trang của Thông tấn xã Việt Nam cũng nhiều lần phối hợp với tôi để thực hiện các bài điều tra về rừng, chia sẻ: Hiện nay, công nghệ quay về máy bay không người lái Flycam khá phổ biến, giúp xác định bao quát “điểm nóng”, nhưng cũng chỉ giúp được phần nào trong quá trình hoạt động thâm nhập của phóng viên điều tra. Để có được thông tin chính xác và chân thực nhất, các phóng viên điều tra vẫn phải “mục sở thị” thì mới có những phân tích, đánh giá được nội hàm bên trong của vấn đề đang diễn ra. Cụ thể, trong quá trình điều tra về khai thác gỗ trái phép, Flycam chỉ đường cho chúng tôi đến được khu vực các đối tượng khai gỗ, còn nếu không đến tận nơi thì không thể xác định được quy mô, số lượng, chủng loại gỗ bị chặt phá.

Trong thể loại điều tra, bên cạnh yếu tố đam mê nghề nghiệp và lòng can trường, nhà báo cần có đạo đức và một tâm hồn trong sáng. Chỉ khi giữ được sự liêm chính và cái tâm trong sáng, họ mới có thể vượt qua những cám dỗ, áp lực để theo đuổi sự thật đến cùng. Phóng sự điều tra khi đó mới thực sự có giá trị, phản ánh đúng thực tế khách quan và góp phần mang lại công lý, niềm tin cho xã hội. Đây chính là trách nhiệm cao cả và cũng là thử thách lớn đối với người làm báo điều tra.

Dương Hưng