Người thủy thủ trả giá đắt vì ăn nhầm củ hoa tulip hiếm

Một trong những đặc điểm của thị trường tài chính là khi thật sự có nhu cầu về cách thức để chụp lấy cơ hội đầu cơ, thị trường chắc chắn sẽ tạo ra cách thức để có được cơ hội đó. Công cụ giúp những người đầu cơ hoa tulip làm tất cả mọi thứ vì tiền chính là các “quyền chọn mua”, giống như các quyền khá phổ biến trong thị trường chứng khoán ngày nay.

Quyền chọn mua cho phép người nắm quyền mua củ hoa tulip (quyền chọn thời điểm mua) với giá cố định (thường xấp xỉ giá thị trường hiện thời) trong suốt một khoảng thời gian nhất định. Người này phải trả một khoản tiền gọi là phí quyền chọn, dao động trong khoảng 15-20% giá thị trường hiện thời.

Chẳng hạn, nếu giá chọn mua một loại củ hoa tulip hiện thời là 100 đồng florin, thì người mua chỉ phải trả 20 đồng florin. Nếu giá tăng lên 200 đồng florin, khi đó người có quyền chọn mua sẽ tận dụng quyền của mình; họ sẽ mua với giá 100, đồng thời bán ra với giá hiện thời là 200. Như vậy, họ lãi được 80 đồng florin (100 đồng trừ đi 20 đồng - trả cho phí quyền chọn).

Vì thế, khoản tiền của họ tăng lên gấp bốn lần; trong khi đó, nếu mua thẳng thì số tiền của họ sẽ chỉ tăng gấp đôi. Với quyền chọn mua, mọi người có thể tham gia cuộc chơi với khoản tiền góp vốn thấp hơn nhiều, đồng thời cũng mạo hiểm hơn bất cứ khoản đầu tư nào khác.

Các quyền chọn tạo ra một lực làm tăng sức bật của khoản đầu tư nhằm mang về khoản tiền lãi lớn hơn, song điều này cũng đồng nghĩa với việc gia tăng nguy cơ rủi ro. Những công cụ như vậy đảm bảo luôn thu hút sự tham gia đông đảo của các nhà đầu tư trên thị trường. Và cho đến tận ngày nay, đặc điểm này vẫn không hề thay đổi.

Ảnh minh họa. Nguồn: Travel with Simina.

Lịch sử trong giai đoạn này chứng kiến đầy rẫy những câu chuyện bi hài. Trong đó, có một câu chuyện kể rằng trên đường về, một thủy thủ đã báo tin cho người lái buôn giàu có về chuyến tàu hàng mới sắp cập bến. Người lái buôn thưởng cho người thủy thủ một bữa sáng với cá trích đỏ. Khi nhìn thấy thứ mà anh cho là một củ hành ở trên quầy của người lái buôn, anh liền dùng nó để ăn kèm với cá trích.

Người thủy thủ chẳng thể nào tưởng tượng nổi rằng “củ hành” đó có thể nuôi cả một đoàn thủy thủ trong suốt một năm. “Củ hành” đó thực ra là giống củ hoa tulip Semper Augustus đắt tiền. Anh thủy thủ phải trả một giá quá đắt cho món gia vị của mình - người lái buôn tống anh vào tù nhiều tháng vì đã phạm “trọng tội”.

Các nhà sử học thường dựng lại bức tranh lịch sử, một vài nhà sử học tài chính đã nghiên cứu bằng chứng về nhiều loại bong bóng tài chính và cho rằng tính hợp lý đáng kể trong việc định giá chắc hẳn đã tồn tại từ đó. Peter Garber, một trong những nhà sử học theo chủ nghĩa xét lại, cho rằng việc định giá củ hoa tulip trong thế kỷ XVII ở Hà Lan hợp lý hơn nhiều so với suy nghĩ thông thường.

Garber đã đưa ra một số điểm khá thuyết phục, và tôi không có ý ám chỉ rằng không hề có sự hợp lý nào trong cơ cấu giá củ hoa tulip vào thời điểm đó. Chẳng hạn, Semper Augustus là một giống hoa cực hiếm và đẹp, như những gì Garber đã chỉ ra, loại củ này được định giá rất cao ngay từ nhiều năm trước khi chứng nghiện hoa tulip bùng phát.

Hơn nữa, nghiên cứu của Garber đã chứng tỏ rằng thậm chí ngay cả khi giá củ hoa tulip nhìn chung bị sụt giảm mạnh, loại củ hiếm vẫn được bán với giá cao, mặc dù mức giá đó có thể thấp hơn nhiều mức giá đỉnh điểm. Thế nhưng Garber không thể tìm thấy lời giải thích hợp lý nào về hiện tượng giá củ hoa tulip tăng gấp 20 lần trong tháng 1/1637, rồi ngay sau đó lại trượt giá khủng khiếp hơn nhiều vào tháng 2.

Rõ ràng, tương tự những gì xảy ra trong tất cả các cơn sốt đầu cơ khác, giá rốt cục cũng sẽ tăng cao đến một ngưỡng mà người ta quyết định bán củ hoa tulip của mình. Chẳng bao lâu sau, những người khác cũng đi theo quyết định đó. Giống như quả cầu tuyết lăn xuống dốc, giá củ hoa tulip sụt giảm với tốc độ ngày càng nhanh và cơn điên cuồng chẳng còn thống trị được bao lâu nữa.

Các quan chức chính phủ đã đưa ra thông báo chính thức rằng chẳng có lý do gì để giá củ hoa tulip sụt giảm - nhưng không một ai nghe. Nhiều hãng buôn bị phá sản và hủy bỏ các cam kết mua củ hoa tulip. Kế hoạch của chính phủ nhằm thanh toán tất cả hợp đồng với 10% giá trị danh nghĩa không thể thực hiện được khi củ hoa tulip sụt giá thấp hơn cả mức này. Và giá cứ thế tiếp tục lao xuống cho đến khi hầu hết mọi giống hoa gần như trở thành vô giá trị và chỉ bán bằng giá một củ hành thông thường.

Burton G. Malkiel/Alphabooks – NXB Lao Động