Người 'thắp lửa' những điệu Then

Nghệ nhân Đinh Trọng Thức.

Nghệ nhân Trọng Thức hiện tại đang công tác tại Trạm y tế xã Thể Dục (Nguyên Bình). Với gần 30 năm miệt mài gìn giữ, nghiên cứu những làn điệu Then cổ - di sản văn hóa tín ngưỡng của dân tộc Tày, Nùng, anh không chỉ tiếp thu những tinh hoa của Then mà còn lan tỏa niềm đam mê bằng cách truyền dạy lại cho nhiều người.

Nhìn anh lướt những ngón tay mềm mại trên cây đàn Tính, rồi cất cao tiếng hát, mắt nhắm nghiền, thả hồn theo tiếng đàn đủ để thấy anh “mê” Then đến chừng nào. Không chỉ để lại dấu ấn trong sưu tầm, sáng tác và biểu diễn, người ta còn tìm thấy ở anh như một bảo tàng sống về Then nói riêng, văn hóa người Tày nói chung. Anh nhớ rõ từng truyền thuyết, từng câu chuyện về hát Then. Như chuyện cây đàn Tính sao chỉ có 2 dây, cây đàn Tính và điệu hát Then sao lại dùng chủ yếu trong các nghi lễ…

Bằng niềm đam mê, yêu nghệ thuật anh dành nhiều công sức sưu tầm và đặt lời cho nhiều bài hát Then. Đến nay, anh đã có 25 bài tự biên, tự diễn với những làn điệu: Then tính, pựt lằn, xà xá, dá hai, lượn cọi, sli giang, phong slư, nàng ới..., có nội dung ca ngợi về tình yêu quê hương, đất nước, con người Nguyên Bình. Ngoài ra, anh còn được các tổ chức, cơ quan mời luyện tập để tham dự hội diễn. Cá nhân anh đã giành được nhiều giải thưởng cao trong các hội diễn của tỉnh, khu vực, như: tiết mục "Rẳp bạn vằn xuân", "Dồm hội quê hương" đoạt giải A tại Liên hoan Hát dân ca - giao duyên khu vực miền Tây năm 2001, 2003; tiết mục "Quê hương đổi mới" đoạt giải B Liên hoan Hát dân ca - giao duyên cụm miền Tây, năm 2007; tốp hát then "Cao Bằng quê hương khỏi" giải A Hội diễn "Ngày hội văn hóa các dân tộc vùng Đông Bắc" lần thứ IV năm 2004 do Bộ Văn hóa - Thông tin tổ chức; tiết mục “Xuân về non nước Cao Bằng”, “Cao Bằng quê hương noọng” giải A Liên hoan Nghệ thuật hát Then - đàn tính toàn quốc lần thứ II năm 2009; "Hát về ngành y" giải ba Hội diễn "Tiếng hát ngành y" do Bộ Y tế tổ chức; “Nhớ ơn Đảng Bác” giải C Hội diễn nghệ thuật Công nhân viên chức - người lao động do Liên đoàn Lao động tỉnh tổ chức năm 2016; giải B tiết mục "Nguyên Bình quê hương em" Liên hoan Hát then - Đàn tính tỉnh Cao Bằng lần thứ nhất năm 2017. Gần đây nhất anh và đoàn vừa tham gia liên hoan nghệ thuật hát then đàn tính các dân tộc Tày, Nùng lần thứ VII năm 2024 tại Hà Nội.

Anh Đinh Trọng Thức tham gia liên hoan nghệ thuật hát then đàn tính các dân tộc Tày, Nùng lần thứ VII năm 2024 tại Hà Nội.

Trước sự giao thoa của các nền văn hóa, nhiều làn điệu dân ca truyền thống của các dân tộc ngày càng bị mai một, anh không khỏi trăn trở cho số phận của làn điệu Then nói riêng và những giá trị văn hóa của cha ông nói chung. Nhờ có vốn am hiểu sâu sắc về các làn điệu dân ca nên anh là “hạt nhân” truyền dạy cho thế hệ trẻ, góp phần thắp lửa tình yêu dân ca cho quần chúng nhân dân ở mọi lứa tuổi, từng bước bảo tồn và phát huy các làn điệu dân ca của quê hương. Từ năm 1995 đến nay, ngoài giờ làm việc và các ngày nghỉ thứ Bảy, Chủ nhật, anh dạy hát Then miễn phí cho các em nhỏ và những người yêu thích hát Then - đàn tính, hát dân ca Tày - Nùng. Câu lạc bộ hát Then - đàn tính và hát dân ca Minh Thanh được thành lập từ năm 2009, ban đầu chỉ có 10 thành viên. Có học viên nhỏ tuổi nhất 5 tuổi. Đến học viên cao tuổi 84 tuổi. Qua hơn 10 năm duy trì và phát triển, đến nay, CLB có gần 100 hội viên thường xuyên hoạt động, duy trì sinh hoạt định kỳ. CLB hoạt động nhằm phát triển khả năng và nâng cao trình độ về nghệ thuật hát Then - đàn tính cho các hạt nhân văn nghệ trên địa bàn xã. Đồng thời, phát hiện, bồi dưỡng những cá nhân có năng khiếu về môn nghệ thuật này, góp phần bảo tồn, khai thác và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Tày.

Với những đóng góp trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị làn điệu Then, anh Đinh Văn Thức vinh dự được trao tặng danh hiệu “Nghệ nhân Ưu tú” trong lĩnh vực văn hóa phi vật thể... Anh Thức chia sẻ: Để giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc, các nghệ nhân cần nhiệt tình trong việc phát huy truyền thống dân gian và trình diễn trang phục truyền thống nhằm giới thiệu, quảng bá phong tục, tập quán, bản sắc văn hóa, tiềm năng, thế mạnh về du lịch của các địa phương, phát huy tốt không chỉ đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương mà còn làm giàu thêm vào kho tàng di sản văn hóa quý báu của dân tộc. Đẩy mạnh nâng cao nhận thức, giáo dục, đáp ứng nhu cầu tinh thần của người dân đặc biệt là thế hệ trẻ.

Những đóng góp của anh đối với phong trào văn hóa văn nghệ ở địa phương trong những năm qua đã được đền đáp xứng đáng, nhưng với anh niềm hạnh phúc lớn nhất là được đóng góp một phần sức mình để bảo tồn và phát triển các làn điệu dân ca quê hương. Anh chính là người đã “giữ hồn” và “thắp lửa” cho những điệu Then, đàn tính ngày càng tỏa sáng.

Vy Thị Tiên