Người đứng đầu Thăng Long - Hà Nội

PGS.TS Bùi Xuân Đính phát biểu tại lễ ra mắt. Ảnh: Đức Huy.

Trong nhiều thập kỷ qua, giới nghiên cứu đã có nhiều công trình về Thăng Long - Hà Nội, phản ánh các khía cạnh lịch sử, văn hóa, kinh tế - xã hội của vùng đất nghìn năm văn hiến. Dù vậy, mảng đề tài về hệ thống quản lý hành chính và những người đứng đầu Thăng Long - Hà Nội qua các thời kỳ vẫn chưa được quan tâm.

Tại buổi ra mắt cuốn sách Người đứng đầu Thăng Long - Hà Nội trong lịch sử, PGS.TS Bùi Xuân Đính khẳng định: "Nghiên cứu về người đứng đầu của thành Thăng Long là một khoảng trống mà giới sử học chưa khai thác".

Cuốn Lịch sử Thủ đô Hà Nội do Trần Huy Liệu chủ biên là một trong số ít tài liệu có đề cập đến bộ máy quản lý hành chính của Thăng Long. Tuy nhiên, phần thông tin liên quan chỉ điểm qua một số chức danh quan trọng như Ty Bình bạc, Đại doãn thời Trần, Phủ doãn, Thiếu doãn thời Lê hay Hội đồng thành phố thời Pháp thuộc. Những ghi chép này mang tính khái quát, chưa đi sâu vào vai trò, quyền hạn hay tiểu sử cụ thể của các nhân vật giữ trọng trách này.

Các tác phẩm như Hà Nội nửa đầu thế kỷ XX của Nguyễn Văn Uẩn hay Kinh tế - xã hội đô thị Thăng Long - Hà Nội thế kỷ XVII - XVIII - XIX của Nguyễn Thừa Hỷ cũng không nghiên cứu chi tiết. Thay vào đó, các học giả tập trung vào diễn biến lịch sử và sự phát triển kinh tế - xã hội của Hà Nội, nhưng thiếu thông tin về những người trực tiếp điều hành bộ máy hành chính qua từng giai đoạn.

Cuốn Lịch sử Thăng Long - Hà Nội của Nguyễn Vinh Phúc chưa phản ánh đầy đủ vai trò và ảnh hưởng của các nhân vật này dù có đề cập đến một số chức danh quan trọng thời Lê sơ và hệ thống hành chính thời Nguyễn.

Cuốn sách Người đứng đầu Thăng Long - Hà Nội.

Sự thiếu vắng tư liệu về đội ngũ lãnh đạo hành chính Thăng Long - Hà Nội qua các thời kỳ đặt ra nhiều câu hỏi về vị trí, quyền hạn và tác động của họ đối với sự phát triển của kinh đô. Trong lịch sử trung đại Việt Nam, người đứng đầu cơ quan chính quyền Thăng Long thường có danh xưng khác nhau theo từng triều đại.

Dưới thời Lý, bộ máy hành chính của Thăng Long không được ghi chép cụ thể, chỉ có chức danh “Kinh sư lưu thủ” được nhắc đến nhưng chưa rõ trách nhiệm cụ thể. Sang thời Trần, vai trò này được giao cho Đại An phủ Kinh sư, sau đó là Kinh sư Đại doãn.

Dưới thời Lê - Mạc, Thăng Long là kinh đô của cả nước, trực thuộc Phủ Phụng Thiên, đứng đầu là Tri phủ Phụng Thiên, sau đổi thành Phụng Thiên Phủ doãn. Đến thời Nguyễn, kinh đô chuyển vào Huế, nhưng Thăng Long vẫn giữ vai trò quan trọng với các chức danh như Án phủ sứ, Tuyên phủ sứ, và sau này là Tổng đốc Hà - Ninh khi tỉnh Hà Nội được thành lập năm 1831.

Bước sang thời Pháp thuộc, hệ thống hành chính có sự thay đổi lớn. Năm 1888, Hà Nội trở thành thành phố trực thuộc chính quyền thuộc địa, đứng đầu là chức Đốc lý - một quan chức người Pháp, trong khi bộ máy phong kiến bị loại bỏ. Rõ ràng, một lượng lớn nhân vật từng giữ vai trò này, song tiểu sử, quyết sách và đóng góp của họ vẫn chưa được nghiên cứu một cách hệ thống.

Theo PGS.TS Bùi Xuân Đính, việc nghiên cứu sâu về những người đứng đầu bộ máy hành chính giúp làm rõ cơ chế vận hành của chính quyền đô thị trong từng giai đoạn và phản ánh những tác động của họ đối với sự phát triển của Thăng Long - Hà Nội.

Đức Huy