Nghiên cứu gây chấn động ngành tâm lý: AI giàu lòng trắc ẩn hơn con người?

Theo Live Science, ngay cả khi người tham gia biết rằng họ đang trò chuyện với AI hoặc con người, những đánh giá từ bên thứ ba vẫn cho thấy AI được đánh giá cao hơn. Điều này đặt ra câu hỏi quan trọng về vai trò của AI trong chăm sóc sức khỏe tâm thần trong tương lai.

AI có thực sự hiểu con người hơn các chuyên gia?

Nghiên cứu được công bố trên tạp chí Nature vào ngày 10.1 đã tiến hành 4 thí nghiệm với 550 người tham gia để đánh giá phản hồi của AI so với các chuyên gia tâm lý. Những người tham gia chia sẻ trải nghiệm cá nhân của mình và sau đó đánh giá các phản hồi nhận được dựa trên mức độ trắc ẩn, khả năng phản ứng và mức độ họ yêu thích phản hồi đó.

Kết quả đáng ngạc nhiên: AI được đánh giá là có lòng trắc ẩn hơn con người tới 16% và được ưa chuộng trong 68% trường hợp. Ngay cả khi so sánh với những chuyên gia tâm lý được đào tạo bài bản, AI vẫn được đánh giá cao hơn về khả năng đồng cảm và phản hồi chu đáo.

Các thử nghiệm cho thấy phản hồi của AI được đánh giá nhân đạo hơn cả chuyên gia khủng hoảng, ngay cả khi danh tính được tiết lộ - Ảnh: Getty

Dariya Ovsyannikova, tác giả chính của nghiên cứu và quản lý phòng thí nghiệm tại Đại học Toronto (Canada), cho biết AI vượt trội nhờ khả năng phân tích chi tiết nhỏ và đưa ra phản hồi khách quan, điều mà con người có thể bị ảnh hưởng bởi cảm xúc cá nhân. Đồng thời, các chuyên gia tâm lý có thể gặp phải tình trạng kiệt sức, khiến khả năng đồng cảm của họ bị giảm dần theo thời gian.

Phản hồi từ chuyên gia

Eleanor Watson, kỹ sư đạo đức AI tại Đại học Singularity (Mỹ), gọi phát hiện này là “hấp dẫn nhưng không đáng ngạc nhiên”. Theo bà, AI có thể duy trì sự nhất quán trong phản hồi và thể hiện sự đồng cảm mà con người đôi khi gặp khó khăn trong việc duy trì do mệt mỏi hoặc thiên kiến cá nhân.

"Bác sĩ tâm lý con người bị giới hạn bởi kinh nghiệm cá nhân và nhận thức của họ, trong khi AI có thể xử lý dữ liệu từ hàng triệu trường hợp khác nhau. Điều này giúp nó đưa ra các quan điểm hoặc góc nhìn mà một bác sĩ trị liệu có thể chưa từng nghĩ đến", bà Watson giải thích.

Chăm sóc sức khỏe tâm thần đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt trầm trọng trên toàn cầu. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hơn 2/3 số người mắc vấn đề tâm lý không nhận được sự hỗ trợ cần thiết, con số này thậm chí lên tới 85% tại các nước thu nhập thấp và trung bình.

Bà Watson cho rằng AI có thể giúp thu hẹp khoảng cách này, vì nó dễ tiếp cận hơn nhiều so với các chuyên gia tâm lý con người. "Bác sĩ tâm lý thường rất đắt đỏ và có lịch làm việc dày đặc, trong khi AI luôn sẵn sàng bất cứ lúc nào", bà nói.

Bên cạnh đó, nhiều người cảm thấy thoải mái hơn khi chia sẻ với AI so với con người, đặc biệt khi họ đề cập đến những vấn đề nhạy cảm. "Nói chuyện với AI giúp họ bớt lo lắng về sự phán xét hay bị tiết lộ thông tin cá nhân", chuyên gia Watson bổ sung.

AI có thực sự là giải pháp lý tưởng?

Dù AI mang lại nhiều lợi ích, nhưng việc mọi người cảm thấy AI đồng cảm hơn con người cũng đặt ra những lo ngại đáng kể. Bà Watson cảnh báo về hiện tượng "kích thích siêu thường", tức là con người có xu hướng phản ứng mạnh hơn với những thứ được thiết kế để tối ưu hóa trải nghiệm của họ.

"AI có thể tạo ra phản hồi hoàn hảo đến mức con người bị mê hoặc, khiến họ cảm thấy được lắng nghe và thấu hiểu hơn so với khi nói chuyện với người thật. Nhưng điều này có thể dẫn đến sự lệ thuộc vào AI, làm giảm khả năng kết nối với con người thực tế", bà Watson nhận định.

Hơn nữa, việc AI tham gia vào lĩnh vực sức khỏe tâm thần cũng đặt ra những rủi ro nghiêm trọng về quyền riêng tư. AI có thể thu thập những thông tin nhạy cảm nhất của con người, và nếu dữ liệu này bị rò rỉ hoặc bị lạm dụng, nó có thể gây tổn hại sâu sắc về mặt tinh thần.

"Chúng ta cần quản lý chặt chẽ các hệ thống AI và các tổ chức đứng sau nó để tránh việc dữ liệu cá nhân bị khai thác cho mục đích xấu", chuyên gia Watson nhấn mạnh.

Với những kết quả nghiên cứu này, AI có thể không thay thế hoàn toàn bác sĩ tâm lý con người, nhưng có tiềm năng trở thành một công cụ hỗ trợ hiệu quả, giúp mở rộng khả năng tiếp cận dịch vụ tư vấn tâm lý cho nhiều người hơn.

Trong tương lai, lĩnh vực tư vấn sức khỏe tâm thần có thể phát triển theo hướng kết hợp giữa AI và con người. AI có thể đóng vai trò như một hệ thống hỗ trợ, giúp các chuyên gia tâm lý phân tích thông tin, hiểu rõ hơn về bệnh nhân và đưa ra phương pháp điều trị phù hợp.

Tuy nhiên, để AI hoạt động hiệu quả và mang lại lợi ích thực sự, cần có các biện pháp kiểm soát chặt chẽ nhằm đảm bảo rằng công nghệ này không vi phạm quyền riêng tư và không làm suy giảm giá trị của sự kết nối giữa con người với nhau.

Hoàng Vũ