Nghị quyết 57: Các trường đại học cần trở thành trung tâm nghiên cứu

“Thỏi nam châm” hút nghiên cứu

Thứ trưởng Bộ Giáo dục-Đào tạo (GD-ĐT) Hoàng Minh Sơn khẳng định, những chủ trương, quyết sách mạnh mẽ của Nghị quyết 57-NQ/TƯ, ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia khi được triển khai cụ thể theo chương trình hành động của Chính phủ và kế hoạch thực hiện của các bộ, ngành, địa phương sẽ tạo ra xung lực và cơ hội lớn cho các cơ sở giáo dục đại học (ĐH) đẩy mạnh nghiên cứu khoa học gắn kết với đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, nhất là các ngành phục vụ phát triển các lĩnh vực công nghệ chiến lược của quốc gia.

(Ảnh minh họa)

Hiện nay, cả nước có khoảng 90.000 giảng viên với 1/3 có trình độ tiến sĩ, khoảng trên 120.000 học viên sau ĐH, cùng với khoảng 85% số công bố quốc tế cũng như các phát minh sáng chế, giải pháp khoa học công nghệ. Nghị quyết 57 đặt mục tiêu đến năm 2030, nguồn nhân lực nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ, đổi mới sáng tạo đạt 12 người trên một vạn dân. Để đạt được mục tiêu này, Việt Nam xác định phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao bắt đầu từ đột phá trong phát triển giáo dục ĐH, đào tạo ngắn hạn; thí điểm xây dựng và triển khai cơ chế đặt hàng, giao nhiệm vụ cho các cơ sở giáo dục ĐH theo gói cam kết đầu ra với chính sách học bổng toàn phần cho học viên sau ĐH và yêu cầu phải có doanh nghiệp đồng hành…

Thực tế việc thu hút và phát triển nguồn nhân lực khoa học công nghệ chất lượng cao ngày nay đã trở thành yếu tố cạnh tranh cốt lõi giữa các quốc gia. Mới đây, ĐH Bách khoa Hà Nội đã ký kết hợp tác với Công ty VinFast nhằm tăng cường đào tạo nhân lực chất lượng cao hướng đến mục tiêu nâng cao hiệu quả đào tạo, nghiên cứu, đổi mới sáng tạo và phát triển các sản phẩm công nghệ. Phó Tổng Giám đốc VinFast Trịnh Văn Ngân thông tin, hiện có hơn 74% kỹ sư của VinFast là cựu sinh viên ĐH Bách khoa Hà Nội. Các kỹ sư Việt Nam có nền tảng tốt, khả năng học hỏi nhanh chóng và có thể nắm bắt các công nghệ mới trong thời gian ngắn khi được tiếp cận và hướng dẫn bởi các chuyên gia quốc tế. Rõ ràng, các cơ sở giáo dục ĐH không chỉ là cái nôi đào tạo nhân lực chất lượng cao, nuôi dưỡng và phát triển nhân tài khoa học, công nghệ, mà còn là những trung tâm nghiên cứu lớn, đi đầu trong chuyển giao công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Phó Giáo sư Tạ Hải Tùng, Hiệu trưởng Trường Công nghệ thông tin truyền thông (ĐH Bách khoa Hà Nội) cho rằng, để phát triển đội ngũ nhân lực chất lượng cao, giải pháp đầu tiên là tăng cường ngân sách đầu tư để nhanh chóng phát triển hệ thống giáo dục ĐH tiệm cận trình độ quốc tế. Nếu giáo dục ĐH chỉ dựa vào học phí mà không nhận được sự đầu tư của Nhà nước, các ĐH có thể xa rời sứ mệnh của mình trong duy trì và phát triển nền tảng nhân lực, nền tảng khoa học công nghệ cho đất nước, cả hệ thống đứng trước nguy cơ xóa sổ một loạt ngành thiết yếu như: Vật liệu, luyện kim, ô tô, vật lý hạt nhân… Như vậy, quyết tâm làm đường sắt cao tốc, làm điện hạt nhân, làm ô tô điện… sẽ trở thành những mục tiêu duy ý chí vì không có đội ngũ nhà giáo, đội ngũ chuyên gia, không có nguồn lực tạo nên nền tảng khoa học - công nghệ.

Trước thực trạng, trong thời gian dài việc đào tạo nhân lực cho lĩnh vực điện hạt nhân có phần giảm sút, Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn cho biết, trong phạm vi của Đề án đào tạo nguồn nhân lực phục vụ phát triển công nghệ cao giai đoạn 2025-2035 đã đề ra những nhiệm vụ, giải pháp hỗ trợ triển khai đào tạo nguồn nhân lực nói chung và nhân lực chất lượng cao cho các ngành này. Vấn đề quan trọng là các bộ ngành phụ trách, như Bộ Giao thông vận tải đối với đường sắt tốc độ cao, hay Bộ Công Thương đối với điện hạt nhân, phải chủ trì xác định, dự báo được nhu cầu nguồn nhân lực theo lộ trình. Trên cơ sở đó, Bộ sẽ phối hợp để điều phối việc đặt hàng, giao nhiệm vụ cho các trường ĐH mạnh nhất trong từng, ngành lĩnh vực đào tạo.

Muốn đào tạo nhân lực chất lượng cao cần thu hút nghiên cứu

Tại Hội nghị phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo và nhân lực chất lượng cao thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, do Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính chủ trì, ông khẳng định, muốn tăng trưởng thì phải tăng năng suất lao động, trên cơ sở phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, nhân lực chất lượng cao; giáo dục và đào tạo, khoa học công nghệ là quốc sách hàng đầu; đầu tư cho khoa học công nghệ, giáo dục đào tạo là đầu tư cho phát triển.

Ông Nguyễn Mạnh Hùng khi còn là Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông cho rằng, muốn phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số thì cần nhân lực chất lượng cao. Muốn nâng cao chất lượng đào tạo, muốn đào tạo nhân lực chất lượng cao thì các trường ĐH cần thu hút nghiên cứu, cần Nhà nước, các doanh nghiệp đặt hàng ĐH nghiên cứu, cần ĐH phải trở thành trung tâm nghiên cứu.

Để làm được việc này, ĐH cần một “thỏi nam châm” để hút nghiên cứu. “Thỏi nam châm” đó là các phòng thí nghiệm mà các doanh nghiệp không đủ sức đầu tư, nhất là các doanh nghiệp có quy mô nhỏ. Nhà nước cần có một chương trình lớn đầu tư các phòng thí nghiệm trọng điểm cho các trường ĐH. 75.000 tỷ đồng của năm 2025 chi cho phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số thì nên dành 5.000 tỷ đồng (khoảng 7%) cho đầu tư các phòng thí nghiệm trọng điểm cho các ĐH. Làm liên tục việc này trong 5 năm thì sẽ thay đổi căn bản hạ tầng nghiên cứu của các trường ĐH. Hiện nay, mỗi năm, chúng ta đầu tư cho các phòng thí nghiệm chưa được 500 tỷ đồng. Gỡ vướng mắc trong hoạt động KHCN cần “phải làm được ngay”.

Bên cạnh đó có ý kiến còn cho rằng, để phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trước mắt tập trung vào giáo dục ĐH, đào tạo ngắn hạn; thí điểm xây dựng và triển khai cơ chế đặt hàng, giao nhiệm vụ cho các cơ sở giáo dục ĐH theo gói cam kết đầu ra (KPI) với chính sách học bổng toàn phần cho học viên sau ĐH và yêu cầu phải có doanh nghiệp đồng hành...

Thứ trưởng Bộ GD-ĐT Hoàng Minh Sơn khẳng định, phần lớn các nhà khoa học hiện nay công tác ở các cơ sở giáo dục ĐH, họ vừa làm công tác đào tạo, nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ. Khi gắn đào tạo ĐH với nghiên cứu, năng lực đội ngũ giảng viên và chất lượng đào tạo sẽ nâng lên, đồng thời sẽ giúp triển khai tốt hơn các đề tài nghiên cứu, tạo ra những sản phẩm khoa học, công nghệ tốt hơn phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Thời gian qua, Bộ GD-ĐT đã xây dựng đề án đào tạo nguồn nhân lực phục vụ phát triển công nghệ cao giai đoạn 2025-2035 trình Thủ tướng, trong đó đề ra nhiều nhiệm vụ và giải pháp quan trọng, đặc biệt là sẽ triển khai các chương trình đào tạo tài năng, tập trung vào các ngành khoa học cơ bản, kỹ thuật và công nghệ then chốt phục vụ phát triển công nghệ cao, công nghệ chiến lược,…

Thu Hằng/Báo TNVN