Nghị định 249 mở 'đường cao tốc' thông thoáng cho nhân tài, chuyên gia vào khu vực công

Chính phủ đã ban hành Nghị định 249/2025/NĐ-CP quy định cơ chế, chính sách thu hút chuyên gia khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Trong đó, Khoản 2, Điều 9, Nghị định số 249/2025/NĐ-CP về chính sách đối với chuyên gia sau khi kết thúc và hoàn thành nhiệm vụ nêu rõ: "Chuyên gia có quốc tịch Việt Nam có nhu cầu vào làm công chức, viên chức trong các cơ quan, tổ chức, đơn vị của Đảng, Nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội mà chưa đáp ứng đủ tiêu chuẩn, điều kiện theo quy định của pháp luật về công chức, viên chức thì cơ quan có thẩm quyền xem xét, quyết định tiếp nhận vào vị trí việc làm; được xem xét bổ nhiệm chức vụ lãnh đạo, quản lý trong cơ quan, tổ chức, đơn vị của Đảng, Nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội mà không nhất thiết bảo đảm điều kiện về độ tuổi, chức danh quy hoạch, trình độ lý luận chính trị, thời gian giữ chức vụ liền kề".

Theo đại diện một số cơ sở giáo dục đại học, Nghị quyết đã mở đường giúp đơn vị thu hút nhân tài, đặc biệt là chuyên gia quốc tế. Tuy nhiên, cần có cơ chế giám sát cũng như đánh giá hiệu quả làm việc để tránh trường hợp vào khu vực công rồi "yên vị".

Mở “đường cao tốc” cho nhân tài vào khu vực công, song cần thận trọng tránh “rộng cửa nhưng lọt gió”

Chia sẻ với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Nguyễn Đình Đức - nguyên Chủ tịch Hội đồng trường, Chủ tịch Hội đồng Giáo sư cơ sở Trường Đại học Công nghệ - Đại học Quốc gia Hà Nội nhận định: Trong kỷ nguyên kinh tế tri thức và cuộc đua toàn cầu về đổi mới sáng tạo, nhân tài được xem là nguồn lực quan trọng nhất, đơn vị nắm giữ được nhân tài sẽ có lợi thế cạnh tranh và cơ hội tăng trưởng đột phá.

Nghị định 249/2025/NĐ-CP là bước đi mạnh mẽ của Chính phủ, mở “đường cao tốc” cho dòng chảy nhân tài vào khu vực công và các đơn vị sự nghiệp. Nghị định này cho phép nhân tài quyền tự chủ chưa từng có trong tiền lệ, như toàn quyền quyết định các vấn đề kỹ thuật, công nghệ thuộc phạm vi trách nhiệm được giao; được quyền chủ động lựa chọn, huy động nhân lực; chủ động sử dụng kinh phí để mua sắm sản phẩm, thiết bị, bí quyết công nghệ với giá thỏa thuận.

Điểm then chốt của Nghị định này là cơ chế tiếp nhận và bổ nhiệm chuyên gia sau khi hoàn thành nhiệm vụ với điều kiện linh hoạt hơn. Theo đó, chuyên gia có thể được bổ nhiệm vào cả vị trí lãnh đạo, quản lý của đơn vị sự nghiệp mà không còn bị ràng buộc cứng về độ tuổi, quy hoạch chức danh, trình độ lý luận chính trị hay thời gian giữ chức vụ liền kề như trước đây.

Cách tiếp cận mới này giúp tăng trưởng bứt phá tiềm lực khoa học công nghệ, đồng thời tạo điều kiện để cơ quan, trường đại học, viện nghiên cứu kịp thời thu hút những chuyên gia đầu ngành, đúng tầm, đúng thời điểm, đúng công việc, qua đó dẫn dắt các chương trình nghiên cứu, đổi mới và chuyển đổi số mang ý nghĩa chiến lược.

Cùng với đó, Nghị định cũng quy định cụ thể về quyền lợi vật chất và điều kiện làm việc cho nhân tài, từ tiền lương, thưởng theo kết quả đến hỗ trợ nhà ở, đi lại, kinh phí nghiên cứu, trao đổi quốc tế và nhiều ưu đãi khác.

Đây này là “đòn bẩy” nâng sức hấp dẫn, tăng khả năng cạnh tranh quốc tế của môi trường làm việc trong nước, qua đó thu hút nhân tài toàn cầu về Việt Nam tham gia phát triển các lĩnh vực mũi nhọn và công nghệ lõi của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0.

Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Nguyễn Đình Đức - nguyên Chủ tịch Hội đồng trường, Chủ tịch Hội đồng Giáo sư cơ sở Trường Đại học Công nghệ - Đại học Quốc gia Hà Nội. Ảnh: website nhà trường

Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Nguyễn Đình Đức cũng nhấn mạnh, bên cạnh cơ hội, việc nới rộng tiêu chuẩn đầu vào đơn vị sự nghiệp cho nhân tài cũng tiềm ẩn nhiều thách thức, trước hết là nguy cơ “lệch chuẩn”. Việc nới các điều kiện về hình thức như độ tuổi, chức danh quy hoạch, trình độ lý luận chính trị hay thời gian giữ chức vụ liền kề nếu không gắn với chuẩn đầu ra và cơ chế đánh giá nghiêm túc, có thể làm giảm niềm tin vào chất lượng đội ngũ.

Một rủi ro khác có thể xảy ra là sự không đồng đều về đội ngũ nhân lực giữa các đơn vị. Những nơi làm tốt, minh bạch sẽ thu hút được “ngôi sao”, trong khi những nơi thiếu cơ chế vận hành rõ ràng có thể tuyển nhầm người, dẫn đến lãng phí nguồn lực.

Đặc biệt, nguy cơ xung đột văn hóa tổ chức rất có thể xảy ra. Để triển khai công việc, chuyên gia cần cộng sự và nhóm nghiên cứu. Tuy nhiên, khi các chuyên gia từ khu vực tư nhân hoặc quốc tế bước vào môi trường công, sự khác biệt về phong cách quản trị và nhịp ra quyết định có thể trở thành rào cản. Nếu thiếu cơ chế hòa nhập phù hợp, rất dễ phát sinh mâu thuẫn, khiến nhóm nghiên cứu khó vận hành hiệu quả.

Và cuối cùng là nguy cơ “hành chính hóa” nhiệm vụ khoa học. Nếu quy trình nội bộ còn quá nặng về thủ tục, chuyên gia sẽ khó phát huy năng lực, khiến lợi thế linh hoạt mà Nghị định mang lại bị triệt tiêu.

Cùng bàn về vấn đề này, Nhà giáo ưu tú, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Xuân Hoàn - Hiệu trưởng Trường Đại học Công thương Thành phố Hồ Chí Minh nêu quan điểm, quy định mới tại Nghị định 249/2025/NĐ-CP về cơ chế tiếp nhận chuyên gia khoa học công nghệ làm công chức, viên chức sau khi hoàn thành nhiệm vụ là bước mở cửa mạnh mẽ, thể hiện quyết tâm cao hơn nữa của Chính phủ trong việc thu hút nhân tài vào lĩnh vực công.

Thực tế, nhiều chuyên gia quốc tế và Việt kiều còn ngần ngại khi cống hiến cho khoa học Việt Nam vì sau khi kết thúc dự án, họ không có vị trí ổn định trong hệ thống. Cơ chế mới đã tháo gỡ nút thắt này, nhân tài sau khi hoàn thành nhiệm vụ không còn bị “trôi nổi” mà có cơ hội trở thành công chức, viên chức chính thức. Quy định này vừa tạo sự yên tâm gắn bó cho chuyên gia khoa học công nghệ, vừa khẳng định Nhà nước coi trọng và ghi nhận đóng góp của họ.

Đối với các trường đại học và viện nghiên cứu, đây là cơ hội vàng để mời chuyên gia tham gia giảng dạy, hướng dẫn nghiên cứu và chuyển giao công nghệ. Sinh viên có điều kiện học hỏi trực tiếp từ những người từng làm việc trong môi trường quốc tế, qua đó tiếp cận tư duy và chuẩn mực toàn cầu.

Nói cách khác, chính sách này mở thêm một “đường băng” để nhân tài gắn bó lâu dài và đóng góp nhiều hơn cho khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, thay vì chỉ hiện diện ngắn hạn.

Song, việc “rộng cửa” thu hút nhân tài này có nhiều thách thức không nhỏ. Nếu cơ chế sàng lọc đầu vào các đơn vị sự nghiệp công lập nới lỏng dễ có nguy cơ “rộng cửa nhưng lọt gió”, khiến một số người không thực sự xuất sắc cũng có thể chen chân vào hệ thống, dẫn đến lãng phí nguồn lực và làm loãng chất lượng đội ngũ.

Ngoài ra, sự khác biệt về văn hóa tổ chức, môi trường làm việc công lập và kỳ vọng của chuyên gia quốc tế cũng có thể gây ra xung đột, khiến việc hòa nhập trở nên khó khăn.

“Tại một số quốc gia, khi triển khai đề án thu hút nhân tài, từng có giai đoạn chạy theo số lượng, dẫn đến việc tiếp nhận cả những nhà nghiên cứu chưa đủ tầm. Thực tế này cho thấy một bài học quan trọng, “mở cửa” là cần thiết, nhưng “lọc khách” mới là yếu tố quyết định để bảo đảm chất lượng”, thầy Hoàn nhấn mạnh.

Nhà giáo ưu tú, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Xuân Hoàn - Hiệu trưởng Trường Đại học Công thương Thành phố Hồ Chí Minh. Ảnh: website nhà trường

Cần hội đồng thẩm định độc lập đánh giá chất lượng đầu vào của chuyên gia

Theo Hiệu trưởng Trường Đại học Công thương Thành phố Hồ Chí Minh, Nghị định 249/2025/NĐ-CP đã mở rộng cánh cửa để thu hút và giữ chân nhân tài, nhưng cánh cửa ấy cần đi kèm với “bộ lọc” chất lượng và “hành lang an toàn” để họ có thể phát huy tối đa năng lực.

Nếu triển khai hiệu quả, đây sẽ là cú hích quan trọng cho hệ thống đại học và viện nghiên cứu của Việt Nam, đưa chúng ta tiến gần hơn tới sân chơi quốc tế. Để chính sách vận hành hiệu quả, rõ ràng, minh bạch, có 3 điểm then chốt cần giải quyết.

Trước hết, cần thiết lập tiêu chí tuyển chọn rõ ràng và minh bạch. Việc đánh giá không nên chỉ dựa trên bằng cấp mà phải xem xét toàn diện các công trình nghiên cứu, bằng sáng chế, kinh nghiệm thực tiễn và tác động thực sự đối với lĩnh vực chuyên môn. Để bảo đảm khách quan, cần có hội đồng thẩm định độc lập, với sự tham gia của các chuyên gia uy tín trong và ngoài nước, nhằm tạo ra chuẩn mực tuyển chọn tiệm cận thông lệ quốc tế.

Thứ hai, cần có cơ chế đánh giá sau khi tiếp nhận. Để tránh tình trạng “vào rồi là yên vị”, cần có khung đánh giá định kỳ dựa trên kết quả công việc, nghiên cứu và giảng dạy. Người đáp ứng tốt yêu cầu sẽ tiếp tục được tạo điều kiện phát triển, trong khi những trường hợp không phù hợp cần có “lối ra” mềm mại, vừa bảo đảm tính nhân văn, vừa duy trì chất lượng đội ngũ.

Cuối cùng là chính sách hỗ trợ chuyên gia sau khi tuyển dụng. Bên cạnh chế độ lương, thưởng và phúc lợi, cần đặc biệt chú trọng giúp chuyên gia hòa nhập với văn hóa tổ chức, đồng thời xây dựng môi trường tự do học thuật, khuyến khích sáng tạo. Đây chính là điểm khác biệt có thể tạo lợi thế cạnh tranh cho Việt Nam so với các quốc gia trong khu vực.

Đồng tình với quan điểm trên, theo Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Nguyễn Đình Đức, để chính sách đối với chuyên gia sau khi kết thúc và hoàn thành nhiệm vụ tại Nghị định 249/2025/NĐ-CP vừa thu hút nhân tài vào đơn vị Nhà nước, vừa đảm bảo chất lượng, cần có những cơ chế bổ sung.

Đầu tiên là triển khai tuyển dụng dưới dạng hợp đồng gắn với KPI cụ thể như số lượng bài báo khoa học, bằng sáng chế, sản phẩm số hay kết quả chuyển giao công nghệ, kèm theo các mốc tiến độ rõ ràng. Việc đánh giá phải được thực hiện định kỳ hằng năm hoặc theo từng giai đoạn, đúng như Nghị định đã quy định, để bảo đảm tính minh bạch và hiệu quả.

Việc đánh giá cần được thực hiện bởi hội đồng chuyên môn độc lập, có sự tham gia của thành viên ngoài đơn vị, và khi cần thiết, nên mời thêm chuyên gia quốc tế để phản biện hồ sơ tiếp nhận, kế hoạch công việc cũng như nghiệm thu kết quả.

Quan trọng nhất là phải hỗ trợ chuyên gia xây dựng nhóm nghiên cứu và đội ngũ cộng sự, trong đó đặc biệt chú trọng tới nghiên cứu sinh và postdoc - những lực lượng kế cận có vai trò quyết định đến sự bền vững của thành quả khoa học.

Các đơn vị cũng cần mạnh dạn bổ nhiệm chuyên gia vào những vị trí lãnh đạo chuyên môn, công trình sư, tổng công trình sư theo nhiệm kỳ; có gia hạn dựa trên hiệu quả công việc, đi kèm thử thách 6 -12 tháng trước khi chính thức giao toàn quyền quản trị.

Song song với đó, cần xây dựng cơ chế đãi ngộ kịp thời và gắn với kết quả, như thưởng từ 1 - 4 tháng lương/năm dựa trên mức độ hoàn thành nhiệm vụ; tạo điều kiện thuận lợi về môi trường làm việc, kinh phí nghiên cứu, cũng như cơ hội trao đổi quốc tế, đúng với quy định của Nghị định 249/2025/NĐ-CP.

Đồng thời, cũng cần có quy trình, quy định về chuẩn mực đạo đức trong nghiên cứu, chuyển giao; bảo đảm sự minh bạch, quy trình kê khai hợp tác, dữ liệu, sở hữu trí tuệ; đồng thời kết hợp với đánh giá 360 độ và công khai tóm tắt kết quả.

Đặc biệt, cơ sở tiếp nhận chuyên gia cần có kế hoạch hỗ trợ hoàn thiện các yêu cầu nội bộ (bồi dưỡng quản trị công, lý luận chính trị, quy trình tài chính – mua sắm,…) sau khi tiếp nhận, để chuyên gia vừa bắt tay vào việc, vừa sớm hội nhập hệ thống.

Mặt khác, bên cạnh việc thu hút chuyên gia bằng các đãi ngộ đặc biệt, cũng cần có cơ chế ưu đãi công bằng cho đội ngũ nhà khoa học, nhân sự cơ hữu tại đơn vị. Bởi trong cùng một môi trường, nếu có sự chênh lệch đãi ngộ giữa những người có trình độ tương đương, dễ dẫn đến tâm lý so bì, mất đoàn kết.

Ảnh minh họa: website Trường Đại học Công nghệ - Đại học Quốc gia Hà Nội.

Cũng theo vị giáo sư, Nghị định 249/2025/NĐ-CP là cơ hội vàng để cơ sở giáo dục đại học nước ta tận dụng mọi nguồn lực nhằm tạo nên đột phá khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo. Việc triển khai chính sách này được Trường Đại học Công nghệ - Đại học Quốc gia Hà Nội chú trọng thực hiện trong thời gian tới.

Theo đó, nhà trường tiếp nhận chuyên gia theo mô hình “đặt hàng nhiệm vụ chiến lược”. Chuyên gia được xem như “principal investigator” (nghiên cứu viên chính) cho các công nghệ chiến lược, gắn với phòng thí nghiệm trọng điểm và những đề án lớn về vật liệu mới, AI, an toàn không gian mạng, thành phố - đô thị thông minh, chuyển đổi số đại học,...

Họ sẽ gắn với từng đề án, từng nhóm nghiên cứu và phòng thí nghiệm cụ thể với mục tiêu rõ ràng: bài báo Q1 top đầu, bằng độc quyền sáng chế, chuyển giao kỹ thuật - công nghệ tiên tiến trong những lĩnh vực mũi nhọn.

Tiếp đó, lan tỏa năng lực và hiệu quả thu hút, sử dụng chuyên gia qua hoạt động đào tạo, đặc biệt là đào tạo sau đại học. Mỗi chuyên gia phải đảm nhận học phần chuyên đề, đồng hướng dẫn nghiên cứu sinh và học viên cao học, tổ chức hội thảo định kỳ, đồng thời trang bị kỹ năng nghiên cứu, kỹ năng chuyển đổi số cho cán bộ và sinh viên.

Các hoạt động này cần được gắn với chỉ số và thước đo đầu ra cụ thể như số tín chỉ, số học viên, đề tài, startup hay nhóm nghiên cứu được ươm tạo. Từ đó, từng bước hình thành những hướng nghiên cứu mới, nhóm nghiên cứu mới, đóng góp vào sự phát triển khoa học công nghệ tại trường.

Ngoài ra, thông qua uy tín và sự ảnh hưởng của chuyên gia, kết nối với các đối tác trong và ngoài nước, trường đại học, viện nghiên cứu tiên tiến, doanh nghiệp để kiến tạo nên hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Nghị định tạo lợi thế lớn khi cho phép có các ưu đãi về điều kiện làm việc, thưởng theo kết quả hay hỗ trợ gia đình, qua đó thu hút doanh nghiệp và viện nghiên cứu cùng tham gia.

Trên nền tảng đó, có thể triển khai cơ chế chia sẻ hạ tầng, đồng tài trợ phòng thí nghiệm, dự án nghiên cứu; ưu tiên phát triển các sản phẩm có khả năng thương mại hóa và phục vụ trực tiếp chuyển đổi số nội bộ như quản trị học vụ, khảo thí hay dữ liệu nghiên cứu.

“Tôi tin rằng nếu kiên trì cách tiếp cận “chọn đúng người - giao đúng việc - đo đúng kết quả - thưởng phạt phân minh - quản trị tinh gọn hiệu quả”, Nghị định 249/2025/NĐ-CP sẽ thực sự mở khóa nguồn lực chuyên gia, đưa chất lượng đào tạo, nghiên cứu và chuyển đổi số của cơ sở giáo dục đại học và rộng hơn là của hệ thống giáo dục đại học Việt Nam bật lên một nấc phát triển mới, trên tầm cao mới”, vị giáo sư khẳng định.

Hồng Mai