Nghề dệt truyền thống: Thổ cẩm của người Thái vươn tầm du lịch xứ Nghệ

Sản phẩm dệt thổ cẩm của Hợp tác xã Làng nghề thổ cẩm Hoa Tiến, xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu được trưng bày tại nhiều hội chợ, hội thảo trong và ngoài nước. (Ảnh: TTXVN phát)

Nghề dệt thổ cẩm truyền thống của người Thái ở Nghệ An vừa được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Đây là sự ghi nhận xứng đáng đối với công lao gìn giữ văn hóa của cộng đồng dân tộc Thái, mở ra cơ hội phát triển du lịch cộng đồng, tạo sinh kế bền vững và nâng cao giá trị văn hóa bản địa trong tiến trình hội nhập.

Gìn giữ nghề cổ truyền, lan tỏa giá trị văn hóa

Nghề dệt thổ cẩm từ lâu đã gắn bó mật thiết với đời sống văn hóa-tinh thần của cộng đồng người Thái ở miền Tây Nghệ An.

Với khung cửi thô sơ, đôi bàn tay khéo léo và sự trao truyền tri thức dân gian, những người phụ nữ Thái tạo nên những tấm vải rực rỡ sắc màu, mang đậm nét hoa văn truyền thống, chứa đựng lịch sử, tín ngưỡng, quan niệm thẩm mỹ và thế giới quan của cộng đồng.

Nhiều sản phẩm thổ cẩm được sử dụng trong các dịp lễ cưới, mừng nhà mới, cúng tế tổ tiên và sinh hoạt hằng ngày.

Trước ảnh hưởng của sản phẩm công nghiệp phong phú và rẻ hơn, nhu cầu về dệt thổ cẩm giảm sút, Nghệ nhân ưu tú Sầm Thị Bích, Giám đốc Hợp tác xã Làng nghề thổ cẩm Hoa Tiến, xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu đã nỗ lực gìn giữ, đánh thức tình yêu nghề trong giới trẻ và phát triển du lịch.

Chính quyền địa phương cũng thực hiện các dự án bảo tồn, hỗ trợ vốn, tập huấn kỹ thuật nhuộm tơ và cải tiến mẫu mã chất lượng hàng hóa... từ đó, sản phẩm thổ cẩm của người dân tộc Thái ở Hoa Tiến trở thành món đồ lưu niệm, sản phẩm hàng hóa ưa dùng của người dân và du khách.

Theo bà Sầm Thị Bích, điểm đặc biệt của thổ cẩm Hoa Tiến là quy trình thủ công khép kín từ bảo tồn giống tằm bản địa, trồng dâu, canh tác bông cho tới nhuộm màu bằng nguyên liệu tự nhiên từ cây, củ, quả trong vườn, rừng.

Hiện làng nghề đã chế được 52 màu tự nhiên để nhuộm trên nhiều chất liệu khác nhau như vải tằm thô, lụa, bông và linen.

Ngoài ra, người Thái ở Hoa Tiến còn bảo tồn kỹ thuật dệt ikat, loại kỹ thuật dệt cầu kỳ, tạo hoa văn tinh xảo từ khâu chuẩn bị sợi. Các sản phẩm tại đây có đặc trưng rõ nét: Vải thô chắc, màu nhuộm tự nhiên bền đẹp, đường thêu thủ công tỉ mỉ.

Chị Vi Thị Hằng, người dân bản Hoa Tiến, cho biết từ khi nghề dệt được phục hồi, phụ nữ trong bản có thêm thu nhập trong thời gian nông nhàn, mỗi tháng từ 2-3 triệu đồng tùy thời gian và sản lượng dệt.

Tại xã Môn Sơn, huyện Con Cuông, bản Xiềng cũng là địa phương duy trì tốt nghề dệt thổ cẩm truyền thống. Các sản phẩm đa dạng như khăn quàng, váy áo, túi thêu, tranh treo tường... đều mang hoa văn đặc trưng của người Thái.

"Phụ nữ bản Xiềng ai cũng biết dệt vải và các kỹ năng may vá, thêu thùa. Từ nhu cầu bán sản phẩm, chị em các bản, các xã mới có dịp gặp và quen nhau thông qua hoạt động của các tổ dệt, các làng nghề trong tỉnh, vừa kết nối tiêu thụ, vừa học hỏi kinh nghiệm làm nghề, vừa làm du lịch cộng đồng,” chị Lô Thị Xuân cho biết.

Phát triển sản phẩm du lịch đặc trưng miền Tây xứ Nghệ

Nghề dệt thổ cẩm truyền thống có tiềm năng lớn trong phát triển du lịch, đặc biệt là du lịch cộng đồng và sinh thái. Việc bảo tồn nghề không chỉ gìn giữ bản sắc văn hóa mà còn tạo sinh kế cho người dân, thu hút du khách đến trải nghiệm và tìm hiểu đời sống văn hóa địa phương.

Nhiều tour du lịch cộng đồng tại Nghệ An đã kết nối các điểm đến như Bảo tàng văn hóa dân tộc, di tích lịch sử với hoạt động trải nghiệm nghề dệt.

Tại bản Xiềng (Con Cuông), nằm trên tuyến du lịch đến Vườn Quốc gia Pù Mát, du khách có thể xem dệt vải, sử dụng chăn ga thổ cẩm, mặc trang phục dân tộc, tìm hiểu phong tục người Thái.

Sản phẩm thổ cẩm của người dân tộc Thái ở Nghệ An trở thành món đồ lưu niệm, sản phẩm hàng hóa ưa dùng của người dân và du khách. (Ảnh: TTXVN phát)

Chị Lê Thùy Trang, du khách từ Hà Nội, chia sẻ: “Tôi rất ấn tượng với hoa văn trên vải thổ cẩm và càng xúc động hơn khi được tham gia các công đoạn như nuôi tằm, quay tơ, dệt vải. Mỗi họa tiết như kể một câu chuyện về bản sắc và cảnh sắc quê hương.”

Ông Trần Anh Tuấn, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân huyện Con Cuông cho biết: “Làng nghề dệt thổ cẩm các bản làng người Thái ở Con Cuông gắn liền với du lịch sinh thái, thu hút du khách đến trải nghiệm đời sống của người dân bản địa và mua các sản phẩm thổ cẩm độc đáo.

Việc giữ gìn và phát triển nghề dệt thổ cẩm đã góp phần vào chiến lược phát triển du lịch của xã và huyện, tạo thu nhập ổn định cho người dân địa phương.”

Với khát vọng đưa văn hóa quê hương đến gần hơn với cộng đồng, chị Sầm Thị Tình, con gái nghệ nhân ưu tú Sầm Thị Bích đã kết nối, mở hai cửa hàng giới thiệu sản phẩm thổ cẩm Hoa Tiến tại Hà Nội (Craplink và Hoa Tien Brocade), đồng thời đẩy mạnh bán hàng qua thương mại điện tử và các hội chợ trong, ngoài nước.

“Tôi mong muốn sản phẩm thổ cẩm Hoa Tiến trở thành món quà lưu niệm ý nghĩa với du khách, qua đó quảng bá văn hóa Thái rộng rãi hơn. Hiện nhiều sản phẩm đã xuất hiện tại chợ đêm, cửa hàng lưu niệm ở nhiều tỉnh, thành, góp phần tạo thêm thu nhập cho người dân quê tôi,” chị Tình cho biết.

Hiện toàn tỉnh Nghệ An có 15 làng nghề dệt thổ cẩm được Ủy ban Nhân dân tỉnh công nhận, tập trung chủ yếu ở các huyện miền núi như Quỳ Châu, Quế Phong, Kỳ Sơn, Tương Dương, Con Cuông...

Ngày 10/6, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận nghề dệt thổ cẩm của người Thái tại Nghệ An là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, thuộc loại hình nghề thủ công truyền thống.

Bà Trần Thị Mỹ Hạnh, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nghệ An cho biết: Đây là sự ghi nhận công lao bảo tồn văn hóa của đồng bào dân tộc Thái, là cầu nối quan trọng giữa văn hóa truyền thống và phát triển du lịch.

Việc bảo tồn và phát triển nghề dệt thổ cẩm gắn với du lịch không chỉ giúp giữ gìn bản sắc văn hóa mà còn tạo cơ hội phát triển kinh tế cho người dân và thu hút du khách đến trải nghiệm văn hóa độc đáo.

Để phát triển nghề dệt bền với phát triển du lịch bền vững, các huyện miền núi cần hình thành vùng nguyên liệu, chuỗi liên kết sản xuất-tiêu thụ, xây dựng thương hiệu cho sản phẩm thổ cẩm, phát triển các tour, tuyến du lịch gắn với làng nghề.

Mục tiêu là đưa nghề dệt thổ cẩm trở thành sản phẩm du lịch đặc trưng của miền Tây xứ Nghệ, góp phần bảo tồn di sản văn hóa và phát triển kinh tế-xã hội bền vững./.

(TTXVN/Vietnam+)