Nga cải tiến UAV Shahed 'quá nhanh, quá nguy hiểm', phòng không Ukraine chật vật đối phó

Theo tờ The Kyiv Independent, các cuộc không kích của Nga nhằm vào Ukraine trở nên nguy hiểm hơn nhiều trong những tháng gần đây.

Một phần nguyên nhân xuất phát từ việc phòng không Ukraine gặp khó khăn trong việc bắn hạ các tên lửa đạn đạo. Trong khi đó, máy bay không người lái (UAV) tự sát Shahed cũng đã được Nga nâng cấp đáng kể từ đầu năm nay.

Ông Oleksiy - chỉ huy một đơn vị phòng không cơ động bảo vệ vùng tây bắc tỉnh Kiev suốt hai năm qua - nhận định rằng các đội UAV Shahed của Nga gần đây hoạt động ngày càng khó đoán và nguy hiểm hơn.

Nga triển khai loại UAV này với quy mô lớn hơn và lắp động cơ phản lực, khiến nhiệm vụ phòng không trên toàn Ukraine ngày càng thêm phức tạp.

Số liệu từ Không quân Ukraine về số UAV Shahed của Nga xâm nhập, bị mất và bị bắn hạ cũng cho thấy hiệu quả của loại vũ khí này tăng lên đáng kể. Theo đó, dù Nga có giảm số UAV được phóng đi, số UAV vượt qua hệ thống phòng không Ukraine lại tăng mạnh: 111 chiếc vào tháng 2, rồi lên 404 chiếc vào tháng 3 và 424 chiếc vào tháng 4.

Xác một chiếc UAV Shahed của Nga bị Ukraine bắn hạ tại tỉnh Kiev hồi 2023. Ảnh: GETTY IMAGES

Sức mạnh mới của UAV Shahed

Nga hiện tự sản xuất các UAV Shahed theo thiết kế của Iran, liên tục sử dụng trong các cuộc tấn công đường không nhằm vào Ukraine kể từ mùa thu năm 2022. Với tầm bay xa, độ cao lớn và chi phí thấp, các UAV Shahed trở thành vũ khí tấn công tầm xa mặc định của Moscow.

Theo The Kyiv Independent, hiệu quả ngày càng tăng của các UAV Shahed của Nga phần lớn đến từ việc được trang bị động cơ phản lực mới, cho phép chúng bay nhanh hơn, mang theo lượng thuốc nổ lớn hơn và duy trì độ cao lớn hơn.

Ông Oleksiy cho biết hầu hết các UAV Shahed gắn động cơ phản lực của Nga hiện bay với tốc độ từ 380 đến 400 km/giờ. Đơn vị của ông từng ghi nhận một chiếc Shahed đạt vận tốc kỷ lục 477 km/giờ vào nửa cuối tháng 3. Một năm trước, tốc độ tối đa của loại UAV này chỉ rơi vào khoảng 200 km/giờ.

Tương tự, tải trọng tối đa mà các UAV Shahed của Nga hiện nay có thể mang theo đã tăng gấp 3 lần (từ khoảng 30 kg lên 90 kg).

Động cơ mới cũng giúp các UAV Shahed này bay cao hơn, với mức trần bay vào khoảng 2 km. Trong khi đó, tầm bắn theo phương thẳng đứng của súng máy Browning mà phía Ukraine sử dụng chỉ vào khoảng 1,8 km. Các tên lửa vác vai phòng không như Igla của Liên Xô hay Stinger của Mỹ có tầm hoạt động cao hơn, nhưng số lượng hiện có hạn.

Tuy vậy, Nga cũng gặp một số giới hạn khi nâng cấp Shahed với động cơ phản lực. Giá thành của động cơ phản lực cao hơn nhiều so với loại động cơ piston hai kỳ (vốn là bản sao của động cơ MD550 do Mỹ sản xuất) được lắp trên các mẫu Shahed đầu tiên khi xung đột mới bắt đầu. Việc tiếp cận công nghệ động cơ phản lực buộc Nga phải phụ thuộc vào nguồn nhập khẩu, thậm chí qua bên trung gian nhằm né tránh các lệnh trừng phạt phương Tây.

Khoảng một nửa số UAV Shahed của Nga bị radar phát hiện xâm nhập không phận Ukraine là UAV “giả” - không mang đầu đạn, chi phí rẻ hơn và chủ yếu dùng để đánh lừa hệ thống phòng không đối phương. Nhiều chiếc trong số này được hệ thống xác định với trạng thái “mất dấu hoặc rơi”.

Lực lượng Phòng không Ukraine khai hỏa đánh chặn UAV Nga tại tỉnh Donetsk hồi tháng 4. Ảnh: GETTY IMAGES

Đổi chiến thuật tác chiến

Vật liệu cấu tạo của UAV Shahed tương đối mỏng. Khi bay ở độ cao lớn, nhiệt độ thấp khiến hơi nước ngưng tụ, làm yếu kết cấu thân máy bay. Tuy nhiên, hiện Nga đã cải tiến lớp phủ bên ngoài của Shahed, giúp tăng khả năng chống ẩm và duy trì hoạt động ở trần bay cao hơn.

Nga thường điều khiển UAV Shahed bay thấp để tránh radar mặt đất, khiến chúng khó bị phát hiện nhưng dễ bị bắn hạ hơn. Ông Oleksiy cho biết đơn vị của ông từng phát hiện một chiếc UAV Shahed của Nga bay với tốc độ 477 km/giờ ở độ cao 300 m, trong khi một số chiếc khác bay chỉ cách mặt đất 100 m.

Ở độ cao thấp, các đơn vị phòng không Ukraine chỉ có khoảng 5-6 giây để phát hiện, ngắm bắn và tiêu diệt mục tiêu. Theo ông Oleksiy, việc được trang bị thêm radar tầm soát vượt đường chân trời sẽ giúp các đơn vị Ukraine cải thiện đáng kể hiệu quả chiến đấu. Đây là loại radar mặt đất có cự ly phát hiện mục tiêu xa nhất trong số các loại radar (lên đến hàng ngàn km, ngoài tầm nhìn thẳng).

Trước đây, UAV Shahed thường bay theo các lộ trình lập trình sẵn, vận hành gần như tự động. Nhưng hiện nay, một số chiếc đã có thể tránh ánh sáng từ đèn pha mà binh sĩ Ukraine thường dùng để soi phát hiện mục tiêu trên bầu trời. Ông Oleksiy cho rằng điều này có thể đến từ phần mềm điều hướng thị giác mới mà Nga vừa lắp cho Shahed.

Điều phối viên của một số đơn vị phòng không cơ động tại các địa phương ở Ukraine cho biết thêm rằng một số UAV Shahed hiện còn được trang bị thiết bị Starlink, cho phép kết nối liên tục với phi công điều khiển từ Nga trong suốt hành trình.

Ukraine ứng phó thế nào?

Trong 2 năm qua, các đơn vị phòng không cơ động của Ukraine đã nâng cao đáng kể khả năng bắn hạ UAV. Ông Oleksiy cho biết riêng trong tháng 3, đơn vị của ông đã tiêu diệt được 6 chiếc Shahed bay qua khu vực họ phụ trách.

Vũ khí chính của đơn vị là súng máy Browning gắn trên xe tải. Một cải tiến lớn là việc phổ cập thiết bị nhìn đêm bằng nhiệt cho toàn tuyến đầu, rất hữu ích khi đèn pha không thể sử dụng hiệu quả.

So với năm 2022, hệ thống thông tin phục vụ tác chiến của Ukraine đã được nâng cấp rõ rệt. Một trong những bước tiến quan trọng là ứng dụng Visage, được phát triển ngay trước khi chiến sự nổ ra. Ứng dụng này giúp các đơn vị phát hiện và theo dõi các cuộc tấn công bằng UAV hoặc tên lửa chính xác và nhanh chóng hơn.

Visage cũng được kết nối trực tiếp với bản đồ tác chiến và hệ thống liên lạc của quân đội, cho phép chia sẻ vị trí mục tiêu và phối hợp đánh chặn hiệu quả hơn.

Đáng chú ý, các thiết bị ngắm nhiệt và hệ thống khai hỏa hiện nay cũng được kết nối qua máy tính bảng, giúp binh sĩ thao tác nhanh, đồng bộ. Nhờ đó, các đơn vị phòng không cơ động trên toàn quốc có thể cập nhật dữ liệu và phối hợp đánh mục tiêu trong thời gian thực vì tất cả hiển thị trên cùng một màn hình.

DƯƠNG KHANG