Nếu không triển khai sẽ kiến nghị thu hồi danh hiệu

Trao đổi với Văn Hóa, PGS.TS Đặng Văn Bài, Phó Chủ tịch Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia cho biết, đây là một hồi chuông cảnh báo các địa phương trong công tác bảo vệ di sản, đặc biệt đối với các bảo vật quốc gia.

Theo PGS.TS Đặng Văn Bài, những vụ việc gần đây đặt ra yêu cầu bảo vật quốc gia cần được bảo vệ như thế nào. Các địa phương cần tăng cường các biện pháp bảo vệ, có hàng rào quy định khoảng cách tiếp cận giữa du khách với di sản, bảo vật, tránh tình trạng “mất bò mới lo làm chuồng”.

Để các địa phương nâng cao trách nhiệm trong bảo vệ di sản, bảo vật quốc gia, Bộ VHTTDL cần yêu cầu địa phương báo cáo định kỳ hiện trạng, biện pháp bảo vệ, bảo quản đối với các bảo vật quốc gia. Ngoài ra, Bộ cũng nên kiểm tra định kỳ việc bảo vệ, bảo quản các bảo vật quốc gia ở các địa phương.

Có thể đặt ra định chế, nếu kiểm tra phát hiện địa phương nào, bảo vật nào không được bảo vệ tốt, Bộ nhắc nhở, khuyến nghị. Nếu qua ba lần không thực hiện được thì thu hồi quyết định công nhận, loại khỏi danh mục.

(PGS.TS ĐẶNG VĂN BÀI)

PGS.TS Đặng Văn Bài cũng cho rằng, có một thực tế là một số địa phương rất vinh dự khi được cấp thẩm quyền cấp bằng vinh danh di sản văn hóa như bảo vật quốc gia, nhưng lại chưa quan tâm xây dựng các phương án bảo vệ. “Những vụ việc gần đây là tiếng chuông cảnh tỉnh các địa phương cần thực hiện nghiêm việc bảo vệ di sản nói chung, bảo vật quốc gia nói riêng”, PGS.TS Đặng Văn Bài nhấn mạnh.

Theo ông Bài, để nâng cao trách nhiệm, các địa phương đã và đang sở hữu di tích, di sản, đặc biệt là bảo vật quốc gia cần thực hiện hai biện pháp song song. Một là yêu cầu các địa phương phải tự giác, nâng cao trách nhiệm thực hiện nghiêm việc bảo vệ di sản, bảo vật quốc gia và hai là việc giám sát thực hiện, kiểm tra định kỳ từ Bộ VHTTDL.

Để các địa phương nâng cao trách nhiệm trong bảo vệ di sản, bảo vật quốc gia, Bộ VHTTDL cần yêu cầu địa phương báo cáo định kỳ hiện trạng, biện pháp bảo vệ, bảo quản đối với các bảo vật quốc gia. Ngoài ra, Bộ cũng nên kiểm tra định kỳ việc bảo vệ, bảo quản các bảo vật quốc gia ở các địa phương. Có thể đặt ra định chế, nếu kiểm tra phát hiện địa phương nào, bảo vật nào không được bảo vệ tốt, Bộ nhắc nhở, khuyến nghị. Nếu qua ba lần không thực hiện được thì thu hồi quyết định công nhận, loại khỏi danh mục.

“Chúng ta không được chủ quan. Việc để ngai vua ở trong Điện Thái Hòa tưởng như là đã được bảo vệ rồi nhưng người dân vẫn dễ dàng tiếp cận. Trong khi ở nước ngoài, ví dụ bức tranh Nàng Mona Lisa ở Bảo tàng Louvre dù đặt trong bảo tàng, ngoài điều kiện nhiệt độ, độ ẩm nghiêm ngặt, người Pháp còn đặt bức tranh bên trong kính chống đạn. Bảo vệ di sản, đặc biệt là báu vật quốc gia phải nghiêm ngặt, tuyệt đối an toàn”, PGS.TS Đặng Văn Bài chia sẻ.

Đồng quan điểm, TS Đinh Đức Tiến, Giảng viên khoa Lịch sử, Đại học KHXH và Nhân văn (ĐH Quốc gia HN) cho biết, Luật Di sản văn hóa đã quy định rất rõ những hành vi nghiêm cấm. Tuy nhiên, đối với trường hợp bảo vật Ngai vua triều Nguyễn, người vi phạm có dấu hiệu tâm lý bất bình thường nên có thể coi đây là một tai nạn đáng tiếc.

“Mặc dù đã có bảo vệ, có chế tài, có khuyến cáo... nhưng chúng ta không thể lường trước hết được các tình huống trong cuộc sống. Nhưng từ tai nạn này, chúng ta phải lưu tâm nhiều hơn, những trường hợp người xâm hại di sản bất bình thường trong tâm lý thì chúng ta cần có phương án dự phòng”, TS Tiến cho biết.

Theo TS Đinh Đức Tiến, đối với các hiện vật gốc được đem ra trưng bày, đặc biệt là với bảo vật quốc gia, cần có hệ thống an ninh tốt hơn. An ninh không chỉ là lực lượng bảo vệ được đào tạo bài bản, chuyên nghiệp chống xâm hại, chống trộm mà cả về bảo quản chống cháy nổ, độ ẩm, nhiệt độ phù hợp để hiện vật được bảo vệ một cách tối ưu nhất.

Bên cạnh đó cần đẩy mạnh hơn nữa công tác tuyên truyền, giáo dục, nâng cao ý thức người dân, du khách hiểu ý nghĩa, giá trị của di sản. Di sản, báu vật phải sống được trong bối cảnh của hiện tại, sống cuộc sống đời thường. Nghĩa là di sản phải để người dân tham quan, nhìn ngắm, tương tác, di sản đang sống trong đời sống cộng đồng. Vì thế, chúng ta cần tìm một giải pháp khả thi, hiệu quả hơn trong công tác bảo vệ để du khách vẫn nhìn được hiện vật gốc, nhưng phải đảm bảo an toàn tuyệt đối cho di sản, bảo vật.

“Chúng ta cần áp dụng tất cả các biện pháp an ninh một cách tối đa, có những biện pháp kỹ thuật hiện đại, vẫn để du khách tiếp cận, nhìn thấy hiện vật nhưng không thể tác động, phương hại đến hiện vật. Bên cạnh đó, cần phải thiết lập quy trình kiểm tra định kỳ đối với bảo vật quốc gia; đầu tư hệ thống giám sát an ninh hiện đại tại các điểm nhạy cảm, đồng thời xây dựng bộ tiêu chuẩn chuyên biệt về trưng bày, bảo quản, phục dựng hiện vật tại từng cấp độ di tích”, TS Đinh Đức Tiến chia sẻ.

Nhiều địa phương chưa quan tâm phương án bảo vệ

Bảo vật quốc gia Ngai vua triều Nguyễn bị xâm phạm nghiêm trọng là vụ việc vô cùng đáng tiếc, và càng đáng tiếc hơn khi nó lại diễn ra tại nơi đã, đang bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa khá tốt. Vụ việc này đang nói lên điều gì, nó phản ánh một thực tế là, sau khi hiện vật được công nhận bảo vật quốc gia, nhiều địa phương ít quan tâm nguồn lực cho công tác bảo vệ, xây dựng phương án đảm bảo an toàn tuyệt đối cho di sản.

Nói cách khác, phương án bảo vệ bảo vật quốc gia an toàn nhất vẫn là cất vào kho, có nơi còn giao hai người giữ chìa khóa. Cách làm như vậy đúng là an toàn, nhưng phát huy giá trị di sản lại bằng không. Tôi rất đồng tình với ý kiến cho rằng, khi lập hồ sơ hiện vật trình cấp có thẩm quyền xem xét, công nhận bảo vật quốc gia, nhiều địa phương làm rất công phu, kỹ càng, tuy nhiên được công nhận bảo vật quốc gia rồi thì lại thiếu quan tâm phương án bảo vệ, bảo quản. Cái này cần phải có chế tài xử lý.

Trở lại với vụ việc Ngai vua triều Nguyễn, cần phải thấy công tác bảo vệ nơi đây chưa thật chặt chẽ, chưa có phương án bảo vệ tối ưu đảm bảo an toàn tuyệt đối cho bảo vật quốc gia. Tại một nơi quan trọng như thế cần phải có bảo vệ đứng trực thường xuyên, đồng thời cần có những giải pháp khác đi kèm như hệ thống báo động khi du khách tiến quá gần đến hiện vật, bảo vật. Nếu chỉ dựa vào “hàng rào” bao quanh bảo vật thì chỉ có thể bảo vệ đối với người ngay, còn kẻ gian, manh động sẽ rất khó ứng phó.

Trong trường hợp chưa có phương án bảo vệ tối ưu, chúng ta chỉ nên trưng bày phiên bản Ngai vua triều Nguyễn, những ai muốn tiếp cận bảo vật nguyên gốc để nghiên cứu, tham quan sẽ đăng ký với đơn vị. Qua vụ việc nghiêm trọng này, các địa phương cần phải quan tâm hơn, dành nhiều nguồn lực hơn cho công tác bảo vệ, bảo quản, phát huy giá trị bảo vật quốc gia, chứ không nên lo sợ quá lại đưa bảo vật vào kho cất giữ.

(Nhà nghiên cứu lịch sử DƯƠNG TRUNG QUỐC)

Cần triển khai ngay các giải pháp để bảo vệ bảo vật quốc gia

Quần thể di tích và di sản văn hóa Huế là tài sản vô giá cần được bảo vệ nghiêm cẩn, và thời gian qua Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế đã thực hiện khá tốt trong điều kiện đang có. Sự cố xảy ra ở Điện Thái Hòa là “biến cố” chưa từng có tại Việt Nam. Từ sự việc này, vấn đề bảo vệ quần thể di tích Cố đô Huế nói riêng thật sự báo động cần được chấn chỉnh và có giải pháp mới, mang tính căn cơ và lâu dài.

Theo tôi, để bảo vệ di tích và bảo vật quốc gia, hiện vật quý ở khu di sản Huế, đơn vị quản lý cần điều chỉnh khu vực tham quan ở những điểm trọng yếu, trong đó có Điện Thái Hòa, công trình di tích mang “biểu tượng” quyền lực của vương triều Nguyễn vừa được trùng tu. Cần cân nhắc không cho phép du khách mang giày, dép vào nội Điện Thái Hòa; phân lại luồng tuyến tham quan để các bảo vật, hiện vật quý cách xa và an toàn hơn và đặt biển thông báo ở trong “tầm mắt” của khách khi vào điểm tham quan.

Cùng với đó, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế cũng cần triển khai ngay các giải pháp để bảo vệ bảo vật quốc gia đang được trưng bày ở các điểm di tích và bảo tàng trên địa bàn, như hệ thống dây cảm biến báo động khi có người vượt quá giới hạn cho phép; đào tạo thêm về võ thuật cho lực lượng bảo vệ và xin phép sử dụng công cụ hiện đại để can thiệp nhanh khi có sự cố.

Đồng thời, phải có lực lượng soát vé vào cổng phải lưu ý thái độ, biểu hiện của du khách, nếu có nghi ngờbất thường cần theo dõi; vấn đề này cũng có thể sử dụng công nghệ để phát hiện từ xa. Bảo vệ di tích, bảo vật quốc gia không chỉ là của đơn vị quản lý mà là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Các trường học, gia đình, các tổ chức xã hội cần chú trọng giáo dục môn Lịch sử; giáo dục văn hóa ứng xử của giới trẻ và cộng động đối với di sản văn hóa.

(PGS.TS ĐỖ BANG, Phó Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Việt Nam)

Rà soát lại quy chế đặc biệt đối với quốc bảo

Quốc bảo đã được chính thức khẳng định giá trị đặc biệt của quốc gia, cần được trân trọng một cách đặc biệt bởi quy chế riêng hữu hiệu từ khung pháp lý, trang thiết bị và cả kỹ năng; “hàng rào” ước lệ, vừa thiêng liêng và nghiêm minh với lòng tự trọng, sự tự tôn, tự hào tận tâm khảm của mỗi người dân, người trực tiếp quản lý, khách du lịch.

Từ phương diện quốc gia, mỗi nơi cần cụ thể hóa tinh thần đó để ứng xử hài hòa, hợp lý với những quốc bảo, để nhấn mạnh nét riêng, sự khác biệt và giá trị độc bản, duy nhất của di sản, nhất là để đưa di sản đến với cộng đồng, cộng đồng đến với di sản. Quốc pháp, lệ làng, gia phong truyền thống Việt Nam đặc biệt nổi bật giá trị tinh hoa đó.

Rà soát lại quy chế đặc biệt đối với quốc bảo nói chung và trường hợp ngai vàng ở Huếnói riêng để tiếp tục xây dựng, bổsung hoàn chỉnh, ban hành. Trân trọng không gian máu thịt của di sản, xác định rõ các khu vực trung tâm - ngoại vi - phụ cận, như tương ứng với vùng Xanh (được phép), Vàng (hạn chế: Nhắc nhở, khuyến cáo), Đỏ (cấm: Cảnh cáo, phạt hành chính, mời ra …), để chủ thể quản lý và khách thể tham quan kịp thời có cách ứng xử phù hợp qua những không gian, trang thiết bị vật lý (hàng rào, thiết bị bảo vệ hài hòa, phù hợp, dù chỉ một vạch sơn, khung bảo vệ) lẫn tính ước lệ, tính thiêng trong tiềm thức, suy nghĩ.

Quốc bảo luôn được xãhội quan tâm, từ mạch nguồn thiêng liêng đến trang thiết bị hữu hiệu. Định vị các khu vực sẽ giúp ưu tiên chú trọng đầu tư trọng tâm con người, trang thiết bị tương ứng, như phương thức 5 bậc thị vệ cấm quân (nhất-ngũ đẳng), đồng bộ từ nhận thức, kỹ năng, trang thiết bị và đương nhiên cả phụ cấp trách nhiệm. Giải quyết mối quan hệ giữa di sản văn hóa và cộng đồng qua việc trao truyền, giáo dục, khơi gợi sự tự tin, lòng tự trọng, niềm tự hào trong mỗi người dân chính là “vạch đỏ” thiêng liêng, hữu hiệu nhất cho quốc bảo lẫn các không gian di sản.

Có nhiều cách ứng xử để giải quyết sự cố vừa qua với những luận chứng luận cứ tương ứng để thành phốHuếquyết định phù hợp. Tôi cho rằng cần xây dựng bộ hồ sơ các ngai vàng triều Nguyễn, bao gồm ngai thờ và ngai triều chính, với những giá trị độc đáo từ hoàn cảnh ra đời gắn liền những sự kiện trọng đại, cấu trúc, chức năng, chất liệu, màu sắc, họa tiết trang trí… Tiếp cận lịch sửkhách quan, giữ nguyên hiện trạng “đổ vỡ” và tập trung hoàn thiện hồ sơ, phục chế phiên bản để trưng bày, nghiên cứu cũng là một phương án khả dĩ, nghiêm túc nhìn nhận một sự cố hy hữu trong “giáo trình” bảo tồn di sản mà mỗi địa phương, quốc gia và cả UNESCO cần thiết thực tham khảo.

(TS TRẦN ĐÌNH HẰNG, Trưởng Phân viện Văn hóa Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch miền Trung)

LÂM SƠN - SƠN THÙY (thực hiện)

HÀ AN