Nét đẹp văn hóa ở một từ đường dòng họ

Theo Tộc phả họ Lại (kiểm duyệt tại Ty Thông tin Hà Nam số 117 ngày 7/7/1949), từ đường họ Lại là một di tích rất cổ ở Phù Khê (nay là Phù Vân, Phủ Lý). Từ đường họ Lại Phù Vân khởi công xây dựng từ cuối thế kỷ XV. Ban đầu công trình được xây bít đốc, chồng diêm 2 tầng, 4 mái. Năm 1947, con cháu dòng họ khởi công xây dựng thêm tòa tiền đường, tả vu, hữu vu. Bố cục từ đường hình chữ Quốc, gồm: Tiền đường, hậu cung, hai bên là tả vu, hữu vu. Tòa tiền đường ba gian xây chồng diêm hai tầng mái, lợp ngói nam, trên bờ nóc đắp rồng chầu mặt nhật. Phần cổ đẳng ở giữa đắp nổi dòng chữ Hán “Lại tộc từ đường”. Phía trước hồi hiên là hai cột đồng trụ áp với tường hồi tạo vẻ vững chắc cho từ đường. Từ tiền đường vào hậu cung là khoảng sân nhỏ đặt trang trọng tấm bia ghi toàn văn bức thư Bác Hồ khen ngợi họ Lại. Tòa hậu cung xây bít đốc giật cấp. Bên trong đặt ban thờ, trên ban thờ đặt tấm bia “Lại tộc từ đường bi ký” (bia ghi từ đường họ Lại), được khắc vào thời Nguyễn. Hai bên tả vu, hữu vu, thờ gia tiên dòng họ Lại và Hậu thần làng Lại Đức Hoành, cả hai tòa đều dựng bia đá khắc vào năm thứ 2 niên hiệu Bảo Đại (1926). Những sắc phong của các cụ tiên tổ từ triều đình phong kiến nhà Hậu Lê đến triều vua nhà Nguyễn đều được tôn phong “Thượng Đẳng Thần”.

Con cháu dòng họ Lại (Phù Vân) tìm hiểu về lịch sử dòng họ.

Nói về tấm bia khắc thư khen của Bác Hồ trong phong trào tòng quân năm 1950 được dựng trang trọng trong khuôn viên từ đường, ông Lại Năng Ý, một bậc cao niên trong dòng họ Lại cho biết: Hưởng ứng lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến năm 1946 của Chủ tịch Hồ Chí Minh, họ Lại xã Phù Vân đã quyên góp 50kg gạo, 105kg đồng, chì, thép, thiếc ủng hộ kháng chiến. Năm 1949, trước ngày khám tuyển, họ Lại động viên con em tòng quân cứu nước, đồng thời tổ chức buổi liên hoan tại từ đường dâng hương cầu nguyện các cụ phù hộ độ trì cho con cháu. Các cụ cao niên cùng con cháu trong họ ôn lại công trạng vẻ vang của dòng họ, qua đó dặn dò, nhắc nhở con cháu không lùi bước trước khó khăn, thử thách.

Sáng sớm hôm sau, hơn 60 người rước quốc kỳ, biểu ngữ vừa đi, vừa hô vang khẩu hiệu ủng hộ kháng chiến và tiến về điểm khám tuyển của huyện Kim Bảng. Kết quả, 17 thanh niên trong họ đã trúng tuyển lên đường nhập ngũ. Đợt ra quân này đã gây được tiếng vang lớn, thôi thúc phong trào tòng quân không chỉ ở địa phương mà còn khơi dậy khí thế ở một số nơi khác. Chính vì thế, họ Lại được Ủy ban Hành chính kháng chiến huyện Kim Bảng tặng Giấy khen. Càng xúc động, tự hào hơn khi mùa Xuân năm Canh Dần 1950, họ Lại nhận được thư khen của Bác Hồ. Trong thư Bác viết: “Trong lúc nước nhà kháng chiến gay go, họ đã nghe tiếng gọi của Chính phủ hăng hái tòng quân bảo vệ đất nước và góp phần chung sức kháng chiến mọi mặt với Chính phủ là biểu hiện tinh thần yêu nước rất cao. Tôi mong rằng các họ trong nước Việt Nam họ nào cũng như họ Lại Phù Vân thì ta không cần phải đánh, giặc cũng phải lui. Vậy tôi thay mặt Chính phủ nước Việt Nam dân chủ cộng hòa khen ngợi và cảm ơn họ. Mong họ tin tưởng Chính phủ và đoàn kết xung quanh Chính phủ để cùng kháng chiến kiến quốc”.

Những năm 50, Phù Vân trở thành vùng tạm chiếm của địch, người dân họ Lại một lòng theo Đảng, Bác Hồ, kiên cường bám trụ, vừa chiến đấu, vừa lao động sản xuất. Không ít người con trong họ đã lập nhiều thành tích vẻ vang. Họ Lại có 2 cơ sở kháng chiến chống Pháp, sau này được Thủ tướng Chính phủ tặng Bằng khen.

Đã hơn bảy thập kỷ trôi qua kể từ ngày vinh dự được Bác Hồ gửi thư khen ngợi, họ Lại xã Phù Vân đã không ngừng phấn đấu, nỗ lực để luôn xứng đáng với niềm tin của Bác, của Đảng, Nhà nước. Những thành tích trong phát triển kinh tế, xây dựng đời sống văn hóa cơ sở, khuyến học, khuyến tài… mà dòng họ đạt được đã góp phần tích cực vào công cuộc xây dựng quê hương, đất nước ngày càng văn minh, giàu đẹp… Đến nay, con cháu họ Lại xã Phù Vân đã lên tới 371 chi, sinh sống khắp 39 tỉnh, thành phố trong cả nước. Song, dù thuộc chi nào, ngành nào, ở đâu, con cháu họ Lại đều khắc ghi 5 chữ “Nam Bang Nhất Lại Tộc” (có nghĩa: Việt Nam chỉ có một họ Lại), người cùng dòng họ bảo nhau làm ăn, đoàn kết, xây dựng dòng họ vững bền. Với những giá trị về kiến trúc cổ còn lưu giữ được, Từ đường họ Lại Phù Vân được xếp hạng di tích cấp tỉnh năm 2014. Hằng năm, họ Lại xã Phù Vân đều tổ chức các kỳ tế lễ trang nghiêm, trọng hậu tại từ đường. Những ngày này con cháu đều tề tựu đông đủ để thắp nén hương tri ân tổ tiên, đồng thời chia sẻ với nhau những việc tốt, những thành tích trong lao động, học tập, công tác.

Nối truyền nét đẹp dòng tộc, con cháu họ Lại Phù Vân luôn tích cực tham gia xây dựng gia đình, dòng họ văn hóa ngay từ những hoạt động nhỏ nhất trong cuộc sống thường ngày, như: giáo dục con cháu hiếu thảo với ông bà, cha mẹ, ứng xử có văn hóa trong xã hội; ông bà, cha mẹ làm gương cho con cháu noi theo, sống lành mạnh, trung thực, nhân ái; gương mẫu chấp hành chủ trương, đường lối, chính sách, pháp luật của Đảng, Nhà nước, tích cực tham gia các phong trào thi đua của địa phương. Họ Lại Phù Vân cũng thường xuyên tổ chức các hoạt động khuyến học, tôn vinh con cháu có thành tích xuất sắc trong nghiên cứu, học tập; hỗ trợ con cháu gặp khó khăn, hoạn nạn; quan tâm, thăm hỏi, mừng thọ người cao tuổi; tổ chức hoạt động văn nghệ, thể thao…, qua đó góp phần gìn giữ nét đẹp văn hóa dân tộc nói chung, dòng họ Lại nói riêng.

Bùi Linh