Nên sớm bỏ bình bầu thi đua cuối năm hình thức, cảm tính; thay bằng quản lý KPI

Việt Nam đang bước vào cuộc cải cách hành chính sâu rộng, hướng đến một bộ máy tinh gọn, hiệu quả. Đây là chủ trương lớn, không chỉ dừng ở Trung ương mà sẽ triển khai trên phạm vi toàn quốc. Tuy nhiên, để thực hiện một cuộc cách mạng thực sự, cần sự thay đổi từ gốc rễ, loại bỏ tư duy cũ về công chức suốt đời và đảm bảo tính thực chất trong đánh giá cán bộ.

Ngoài ra, việc bình xét cuối năm hiện nay vẫn nặng tính hình thức, nhiều chuyên gia, đại biểu Quốc hội cũng đề xuất cần loại bỏ việc này.

Video: Chuyên gia bình luận đề xuất bỏ bình xét công chức cuối năm.

Trách nhiệm của người đứng đầu

Nói về thách thức trong đánh giá cán bộ, công chức, viên chức, ông Nguyễn Tiến Dĩnh, nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ thừa nhận thực tế lâu nay việc đánh giá vẫn còn mang nặng tính hình thức.

"Năm nào cũng có đánh giá cuối năm, ai cũng hoàn thành tốt nhiệm vụ, thậm chí xuất sắc. Trong khi đó, thực tế công việc lại không phản ánh đúng điều đó. Nguyên nhân chính là nể nang, né tránh, ngại va chạm. Lãnh đạo e dè khi đánh giá cấp dưới vì lo ảnh hưởng đến quan hệ công tác hoặc bị phản ứng ngược", ông Dĩnh nói.

GS.TSKH Phan Xuân Sơn, Giảng viên Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh cho rằng: "Có những ông vừa xuất sắc xong, vừa quy hoạch xong thì ngày mai đã bị truy tố. Thế nên thi đua còn nhiều yếu tố tiêu cực và hình thức. Nếu cứ tiếp tục duy trì cách làm này, bộ máy nhà nước sẽ không thể vận hành hiệu quả".

Chính vì thế, yếu tố quan trọng quyết định sự thành công của cải cách bộ máy hành chính là trách nhiệm của người đứng đầu.

Ông Nguyễn Tiến Dĩnh nhấn mạnh: "Cuối cùng, tất cả vẫn là do người đứng đầu. Nếu người đứng đầu không quyết liệt, không khách quan, thì mọi chính sách cải cách cũng chỉ dừng lại trên giấy".

GS.TSKH Phan Xuân Sơn cũng khẳng định, người đứng đầu phải dám chịu trách nhiệm, dám thay đổi.

“Hiện nay, có những lãnh đạo chỉ muốn giữ ghế an toàn, không muốn đụng chạm đến lợi ích của ai, dẫn đến cả bộ máy trì trệ. Nếu không thay đổi tư duy này, thì dù có tinh giản biên chế đến đâu, bộ máy vẫn không thể vận hành hiệu quả", Giáo sư Sơn nói.

Ông Nguyễn Tiến Dĩnh tiếp tục bổ sung thêm về việc phân quyền và trách nhiệm: "Người đứng đầu không thể chỉ chịu trách nhiệm chung chung mà phải gắn với những chỉ tiêu cụ thể. Nếu bộ máy hoạt động kém, không thể chỉ trách nhân viên mà phải xem xét vai trò của người lãnh đạo. Một giám đốc sở, một chủ tịch tỉnh nếu để công việc trì trệ thì cũng cần có cơ chế xem xét trách nhiệm rõ ràng".

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Sửu (Đoàn Thừa Thiên Huế) lại đưa ra một đề xuất mạnh mẽ hơn khi cho rằng cần có cơ chế đánh giá ngược, tức là cấp dưới cũng phải có quyền đánh giá cấp trên. “Nếu một lãnh đạo yếu kém, không sát sao trong công việc, không tạo động lực cho nhân viên, thì chính cấp dưới phải có tiếng nói để phản ánh điều đó", bà Sửu chia sẻ.

“Có vào, có ra, có lên, có xuống”

Để trị bệnh hình thức đã ăn sâu vào tư duy cán bộ, công chức lâu nay, Giáo sư Phan Xuân Sơn cho rằng, việc điều hành bộ máy nhà nước cần phải áp dụng tư duy quản trị doanh nghiệp, nơi hiệu quả công việc phải là thước đo quan trọng nhất.

"Trong doanh nghiệp, nếu một người làm việc kém, doanh thu giảm, họ sẽ bị thay thế ngay. Trong bộ máy hành chính cũng vậy, nếu một lãnh đạo không đưa ra được chính sách hiệu quả, để tình trạng trì trệ kéo dài, thì phải có cơ chế loại bỏ họ khỏi hệ thống quản lý. Chúng ta cần một cơ chế linh hoạt: có vào, có ra, có lên, có xuống. Người không đáp ứng yêu cầu phải bị đào thải, người giỏi phải có cơ hội thăng tiến", Giáo sư Sơn nói.

Đại biểu Nguyễn Thị Sửu cũng đưa ra một góc nhìn tương tự: "Không thể giao vị trí lãnh đạo mà không có tiêu chí đánh giá rõ ràng. Nếu một giám đốc doanh nghiệp phải đảm bảo lợi nhuận và tăng trưởng, thì một giám đốc sở, một lãnh đạo cơ quan nhà nước cũng phải có những chỉ số cụ thể để đánh giá hiệu quả công việc ".

Bà nhấn mạnh rằng, bộ máy hành chính cần áp dụng cách thức giao nhiệm vụ như trong doanh nghiệp: "Giao việc phải cụ thể, đo lường được, có kiểm tra thường xuyên. Cán bộ công chức không thể chỉ làm việc theo quy trình cứng nhắc mà phải có trách nhiệm cá nhân rõ ràng với từng quyết định của mình. Nếu không hoàn thành, phải chịu trách nhiệm và có chế tài xử lý nghiêm minh".

Giáo sư Phan Xuân Sơn cũng chỉ ra một trong những tồn tại lớn nhất của hệ thống hiện nay chính là tâm lý "dĩ hòa vi quý", dẫn đến việc đánh giá cán bộ thiếu khách quan: "Chúng ta đang duy trì một hệ thống mà trong đó mọi người ngại đụng chạm, ngại làm mất lòng nhau. Vì thế, ai cũng đạt thành tích tốt, ai cũng xuất sắc, trong khi thực tế thì trì trệ. Muốn cải cách thật sự, phải dám nhìn thẳng, nói thật và đánh giá thực chất."

Phải thay đổi từ căn cốt, gốc rễ

Một trong những vấn đề nhức nhối nhất trong bộ máy hành chính là việc đánh giá cán bộ mang tính hình thức, thiếu thực chất.

Nhìn nhận từ góc độ thực tiễn, ông Nguyễn Tiến Dĩnh cũng cho rằng: "Chúng ta cần áp dụng KPI (chỉ số đo lường hiệu suất - PV) vào bộ máy hành chính.Nếu doanh nghiệp dùng KPI để đánh giá hiệu quả làm việc của nhân viên, thì tại sao cơ quan công quyền không thể làm như vậy? Nếu mỗi cán bộ có chỉ tiêu rõ ràng, có giám sát minh bạch, thì sẽ không còn tình trạng làm việc đối phó, thiếu trách nhiệm”.

GS.TSKH Phan Xuân Sơn, Giảng viên trường Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh. (Ảnh: Đức Hiếu)

Giáo sư Phan Xuân Sơn cũng đồng tình: "Chúng ta cần một hệ thống giám sát minh bạch, nơi kết quả làm việc của mỗi cá nhân được ghi nhận theo tháng, theo quý. Không thể cứ đến cuối năm lại họp và đánh giá mang tính cả nể". Ông cũng đề xuất áp dụng công nghệ vào việc theo dõi tiến độ và hiệu quả công việc của từng cán bộ, thay vì chỉ dựa vào nhận xét chủ quan.

Bộ máy công quyền không thể chỉ tuyển dụng nội bộ, mà cần mở rộng cơ hội cho người tài từ khu vực tư nhân và các tổ chức khác. Giáo sư Sơn nhấn mạnh: "Chúng ta có rất nhiều người tài trong xã hội, nhưng cơ chế hiện tại không cho phép họ tham gia vào bộ máy quản lý nhà nước. Tại sao không tận dụng nguồn lực chất lượng cao này?".

Ông đề xuất mô hình tuyển dụng mở, nơi bất kỳ ai, dù là giám đốc doanh nghiệp tư nhân nhưng có đủ năng lực đều có thể ứng tuyển vào vị trí lãnh đạo trong bộ máy công quyền.

Cho rằng, việc bổ nhiệm cán bộ vẫn còn tồn tại nhiều bất cập, dẫn đến tình trạng cục bộ, lợi ích nhóm, ông Nguyễn Tiến Dĩnh khẳng định: "Chúng ta cần có kỳ thi tuyển cạnh tranh thực sự, đặc biệt là đối với các vị trí lãnh đạo. Không thể để tình trạng ‘con ông cháu cha’ chiếm giữ các vị trí quan trọng mà không qua cạnh tranh minh bạch".

Bên cạnh đó, luân chuyển cán bộ cũng là một giải pháp quan trọng. Đại biểu Nguyễn Thị Sửu nhấn mạnh việc một người làm quá lâu ở một vị trí có thể tạo ra lợi ích nhóm. Vì vậy cần có cơ chế luân chuyển bắt buộc sau một thời gian nhất định để đảm bảo sự khách quan, minh bạch.

Một thực tế tồn tại trong khu vực công là mức lương và đãi ngộ chưa đủ hấp dẫn để giữ chân người tài. Đại biểu Nguyễn Thị Sửu nêu rõ: "Lương của công chức hiện nay chưa tương xứng với yêu cầu công việc và trách nhiệm của họ. Nếu muốn giữ chân người giỏi, chúng ta phải có chế độ đãi ngộ tốt hơn, thay vì cào bằng".

Đại biểu Nguyễn Thị Sửu phát biểu trước nghị trường. (Ảnh: Quochoi.vn)

Giáo sư Sơn bổ sung thêm: "Hiện nay, nhiều cán bộ giỏi rời bỏ khu vực công vì mức thu nhập không đủ hấp dẫn. Trong khi đó, những người kém hiệu quả lại bám trụ vì họ không có cơ hội tốt hơn bên ngoài. Cần có một cơ chế trả lương linh hoạt, nơi những người làm việc tốt sẽ được hưởng mức lương xứng đáng hơn".

Cuộc tinh gọn bộ máy nhà nước là cơ hội để Việt Nam xây dựng một nền hành chính hiện đại, hiệu quả. Nhưng như Giáo sư Phan Xuân Sơn cảnh báo: "Nếu chúng ta làm nửa vời, chỉ cắt giảm mà không thay đổi phương thức hoạt động, thì chẳng khác nào đẽo gọt mà không xây mới. Bộ máy sẽ chỉ nhẹ đi, nhưng không mạnh hơn".

Đại biểu Nguyễn Thị Sửu cho biết thêm: "Cách mạng này cần sự quyết tâm của cả hệ thống, đặc biệt là từ những người đứng đầu. Nếu không có sự minh bạch, quyết liệt trong thực hiện, chúng ta sẽ lại rơi vào vòng luẩn quẩn".

Cuộc tinh gọn bộ máy lần này là một thử thách lớn nhưng không thể né tránh. Giáo sư Phan Xuân Sơn so sánh: "Bổ củi thì có vịn gỗ, cách mạng thì không thể không có xáo trộn". Điều quan trọng nhất là sự quyết tâm, minh bạch và công bằng trong thực hiện, để bộ máy nhà nước thực sự tinh gọn, hiệu quả, phục vụ tốt hơn cho Nhân dân.

Kim Thược - Đức Hiếu - Ngọc Ánh