Nàng công chúa cứu nhà Trần khỏi họa diệt vong sớm

Nổi tiếng trong lịch sử với những chiến công hiển hách, những vị tướng tài ba và những danh nhân kiệt xuất, triều Trần cũng sản sinh ra nhiều nàng công chúa tài sắc vẹn toàn, dũng cảm, có công với dân tộc.

Đó là nàng công chúa Huyền Trân đem thân gửi nơi viễn xứ để đổi lấy Châu Ô, châu Lý. Đó là nàng An Tư ngậm đắng nuốt cay, chấp nhận hầu hạ tướng giặc để đổi lấy thời gian hoãn binh ý nghĩa. Và khi nhà Trần lâm vào suy vong, lại xuất hiện nàng công chúa mang khí phách nam nhi có công trong việc giúp nhà Trần tránh được họa diệt vong sớm, đó là nàng công chúa Thiên Ninh.

Nàng công chúa có khí phách anh hùng

Công chúa Thiên Ninh tên thật là Ngọc Tha (còn chép là Bạch Tha), là hoàng đích nữ của vua Trần Minh Tông và Hiến Từ Hoàng hậu. Bà là chị em ruột với vua Trần Dụ Tông và Cung Túc Vương Trần Nguyên Dục. Sử cũ cho biết khoảng tháng 4 năm Nhâm Ngọ (1342), vua Trần Dụ Tông phong Ngọc Tha làm Thiên Ninh công chúa, gả cho Chính Túc Vương Kham (có sách chép là Hưng Túc).

Tranh vẽ Thiên Ninh công chúa. Nguồn: Fanpage Ấm chè.

Với việc là con gái trưởng của Vua, mang thân phận cao quý, Thiên Ninh công chúa được phong thực ấp và được phép xây dựng lực lượng gia nô riêng. Là người có tầm nhìn xa trông rộng, bà đã tự chiêu quân, tập hợp lực lượng vũ trang để xây dựng quân đội của riêng mình, phòng khi có biến. Nhờ vậy, khi triều đình loạn lạc, nhà Trần đứng trước nguy cơ diệt vong, bà có đủ năng lực để tập hợp lực lượng lật đổ Trần Nhật Lễ (Dương Nhật Lễ).

Theo Mộc bản sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục, quyển 10, mặt khắc 22, vua Trần Dụ Tông băng hà sau khi trị vì được 28 năm (tháng 6 năm Kỷ Dậu - 1369). Vì vua không có con nối dõi nên Huệ Từ Thái hậu lập Trần Nhật Lễ là con Cung Túc Vương Trần Nguyên Dục làm vua. Nhưng trớ trêu Trần Nhật Lễ không phải là con đẻ của Nguyên Dục, mà là con rơi cả một kẻ phường hát họ Dương.

Sách chép: “Trước kia, người phường trò, tên là Dương Khương, diễn tích Tây Vương mẫu dâng quả bàn đào, vợ hắn đóng vai Tây Vương mẫu. Cung Túc Vương Nguyên Dục cảm nàng đẹp, lấy làm vợ. Khi ấy, nàng đang có mang rồi sinh ra Nhật Lễ. Nguyên Dục nhận làm con mình. Kịp khi Dụ Tông mất, không có con kế tự, có để di chiếu cho Nhật Lễ nối ngôi”.

Tuy nhiên, sau khi lên ngôi báu, Nhật Lễ đã có nhiều hành động đi ngược luân thường đạo lý, ngày ngày rượu chè, chơi bời, dâm dật, hay bày ra các trò tạp kỹ, thân cận suồng sã với lũ tiểu nhân khiến Huệ Từ Thái hậu hối hận. Thậm chí, Nhật Lễ đã đầu độc giết chết Huệ Từ Thái hậu và có ý muốn đổi lại lấy theo họ Dương. Điều này khiến cho nội tộc họ Trần và các quan trong triều rất phẫn nộ, tìm cách để lật đổ ngôi vua.

Mộc bản sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục quyển 10, mặt khắc 22 ghi chép việc Trần Nhật Lễ (Dương Nhật Lễ) lên ngôi vua. Nguồn: TTLTQGIV.

Tháng 9 năm Canh Tuất (1370), Cung Tĩnh Vương Nguyên Trác cùng con trai là Nguyên Tiết và hai người con của Thiên Ninh Công chúa vào cung giết Nhật Lễ nhưng không thành, sau đó toàn bộ đều bị hại.

Mộc bản sách Đại Việt sử ký toàn thư, quyển 7, mặt khắc chép: “Đêm hôm ấy, cha con Nguyên Trác và hai người con của công chúa Thiên Ninh đem người tôn thất vào thành định giết Nhật lễ. Nhật Lễ trèo qua tường, nấp dưới cầu mới. Mọi người lùng không thấy, giải tán ra về. Khi trời sắp sáng, Nhật lễ vào cung, chia người đi bắt 18 người chủ mưu. Bọn Nguyên Trác đều bị hại”.

Trả thù cho gia tộc, lấy lại quyền lực vốn thuộc về nhà Trần

Trước nỗi đau mất mẹ, mất anh trai và mất hai con, công chúa Thiên Ninh đã quyết định tập hợp lực lượng quyết tâm trả thù cho gia tộc và lấy lại quyền lực vốn thuộc về nhà Trần.

Vì thân phận nữ nhân, biết khó để tạo được lòng tin với tôn thất họ Trần, công chúa Thiên Ninh đã liên kết với người anh khác mẹ là Cung Định Vương Trần Phủ. Nhưng con gái của Cung Định Vương lại là Hoàng hậu của Nhật Lễ, khiến cho Cung Định Vương rất khó xử. Cung Định Vương hẹn công chúa và những hoàng thân khác đến họp bàn ở sông Đại Lại.

Mộc bản sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục quyển 10, mặt khắc 24 ghi chép việc Trần Nguyên Trác với con là Nguyên Tiết cùng hai người con của Công chúa Thiên Ninh mưu hại Nhật Lễ bất thành. Nguồn: TTLTQGIV.

Sách Đại việt sử ký toàn thư quyển 7, mặt khắc chép: “Trước đây, Vua vốn không có ý định làm vua. Công chúa Thiên Ninh bảo: Thiên hạ là thiên hạ của tổ tông mình, sao lại vứt bỏ nước cho kẻ khác? Anh phải đi đi, em sẽ đem bọn gia nô dẹp nó cho!”.

Ghi chép về sự kiện này, Mộc bản sách khâm định việt sử thông giám cương mục, quyển 10, mặt khắc 25 cũng chép: “Vương vốn không có chí làm vua, đến đây tình thế bức bách quá, mới bàn mưu với thiếu úy Trần Ngô Lang. Thiên Ninh công chúa Ngọc Tha cũng bảo vương rằng: Thiên hạ này là của ông cha chúng ta, lẽ nào lại vất bỏ cho người khác? Anh hãy cứ đi đi, em sẽ đem gia nô dẹp nó cho!”.

Tháng 10 năm Canh Tuất (1370), nghe lời công chúa Thiên Ninh, Cung Định Vương Trần Phủ cùng với Trần Kính, Trần Nguyên Đán quyết định hội ở sông Đại Lại, phủ Thanh Hóa để dấy quân chống Nhật Lễ.

Khi ấy, Nhật Lễ rất tin dùng Thiếu úy Trần Ngô Lang. Nhưng vì không tán thành việc làm của Nhật Lễ nên Trần Ngô Lang đã trở thành nội gián cho Cung Định Vương. Mỗi khi sai quân tướng đi đánh bắt, Trần Ngô Lang đều bí mật bảo họ theo Cung Định Vương. Vì vậy, rất nhiều lần sai các quân Nam, Bắc đi đánh, đều không một ai trở về.

Mộc bản sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục quyển 10, mặt khắc 25 ghi chép việc công chúa Thiên Ninh khuyên Cung Định Vương Trần Phủ khởi binh giành lại giang sơn cho nhà Trần. Nguồn: TTLTQGIV.

Cuối năm Canh Tuất (1370), Công chúa Thiên Ninh và Cung Định Vương tiến quân vào Thăng Long, phế bỏ Nhật Lễ. Sau đó, Cung Định Vương lên ngôi Hoàng đế, tức vua Trần Nghệ Tông và đại xá thiên hạ.

Sau khi việc phế lập đã xong, tháng 2 năm Tân Hợi (1371), vua Trần Nghệ Tông phong Công chúa Thiên Ninh làm Lạng Quốc Thái trưởng công chúa và đổi tên là Quốc Hinh, đã cho thấy thân phận cao quý và địa vị của bà đối với triều đại họ Trần.

Tóm lại, qua một số ghi chép từ Mộc bản Triều Nguyễn (có thể còn khiêm tốn), tuy nhiên cũng đủ để khẳng định Thiên Ninh công chúa là một nữ trung hào kiệt của nhà Trần. Bà đã dùng cả đời mình dốc lòng vì lợi ích của gia tộc, giúp Triều Trần tránh khỏi nguy cơ diệt vong sớm, tiếp tục giữ vai trò cầm quyền của mình trên vũ đài chính trị thêm 30 năm.

Minh Châu - Nguyễn Phượng