Năm Tỵ nói chuyện rắn

Những đặc điểm đó người ta dựa vào các tính cách của loài rắn mà suy luận nên thực tế không hẳn là phổ biến. Bởi thế nên nói về con rắn sẽ chính xác hơn.

Rắn xuất hiện khắp nơi trên trái đất, riêng Iceland, Greenland, Hawaii, New Zealand, một vài vùng của Canada, miền bắc Nga và tất nhiên cả Nam Cực cũng không hề có rắn.

Rắn có mặt ở lục địa và cả dưới biển sâu. Theo các nhà nghiên cứu về rắn, có hơn 20 họ rắn đã được công nhận, bao gồm 500 chi và chia ra khoảng 3.550 loài. Người ta cho rằng rắn ngày nay được biến hóa từ thằn lằn thời thượng cổ hoặc xuất phát từ loài thủy sinh từ hàng triệu năm trước. Loài này thuộc một nhóm bò sát thủy sinh đã tuyệt chủng.

Đa số con người đều sợ rắn vì sợ nọc độc của chúng. Thật ra phần lớn loại rắn không có nọc độc. Những loài có nọc độc thường sử dụng để giết chết con mồi chứ không phải để phòng vệ. Những loài không có nọc độc thường nuốt con mồi hay quấn cho chết. Nọc độc như là một chất nước bọt có chất độc tiết ra từ những chiếc nanh làm tê liệt để giết chết con mồi. Nọc độc làm tê liệt thần kinh và nhiễm độc máu. Độc tố thần kinh tấn công hệ thần kinh và độc tố máu tấn công hệ tuần hoàn. Nọc độc là vũ khí tấn công hay phòng vệ của rắn độc. Nó tồn tại đã hàng triệu năm. Trên thế giới, mỗi năm có vài chục ngàn người đã chết vì nọc rắn khi bị rắn độc cắn.

Thần Hygeia cầm một cái chén y khoa có một con rắn cuốn quanh tay

Nọc độc của rắn làm chết người, tuy vật khoa học lại dùng chính nọc độc ấy để chữa bệnh. Làm giảm đau, kháng viêm trong bệnh thấp khớp, đau dây thần kinh. Nọc rắn hổ mang ở Brazil có chất captopril gây hạ huyết áp rất nhanh từ đó người ta đã bào chế để chữa bệnh cao huyết áp. Nọc rắn còn dùng làm thuốc cầm máu và chất contortrastin trong nọc độc có khả năng khống chế tế bào ung thư. Kiểu này là lấy độc trị độc.

Loài rắn độc nguy hiểm như vậy thế tại sao ngành Y lại lấy rắn làm biểu tượng và ngành Dược lại lấy chén thuốc độc làm logo? Theo truyền thuyết Hy Lạp, khi con người và thần linh còn sống chung, có vị vua Asklepios Esculape ở xứ Thessalie là một đấng minh quân. Không những là một vị vua hiền, tài giỏi, ông còn là một thầy thuốc nổi tiếng. Ông đã nhường ngôi lại cho con để chú tâm vào nghiên cứu y thuật chữa bệnh cho người.

Một hôm Esculape trên đường đi thì gặp một con rắn. Ông dùng gậy gạt rắn nhưng con rắn cứ bám gậy và quấn quanh. Esculape dùng gậy đập chết rắn và tiếp tục cuộc hành trình. Nhưng rồi ông thấy xuất hiện một con rắn khác bò tới, miệng ngậm một loại thảo dược nhét vào miệng con rắn vừa chết. Con rắn sống lại. Trước sự việc đã xảy ra, Esculape ý thức được thảo dược có thể cứu sống mọi sinh vật. Từ đó ông chú tâm nghiên cứu cây cỏ để chữa bệnh cho người. Thần Zeus, chúa tể của các vị thần Hy Lạp cổ đại nghi ngại nếu Esculape có thể tìm ra thuốc sẽ giúp con người bất tử nên sai anh em nhà Cyclopes tạo mũi tên sấm sét để trừng phạt. Thần Apollon đứng ra can thiệp, thần Zeus đã buông tha và cho Esculape tham dự vào hàng tinh tú trong chòm sao Nhân mã. Do vậy, Esculape được xem như thần bổn mệnh của các thầy thuốc.

Tổ chức Y tế thế giới có ảnh đại diện hình con rắn

Thần Esculape lấy vợ là Lampetie và sinh được 2 con gái là Hygie và Panaceé, 3 con trai là Thelesphore, Machaon và Podalire. Tất cả 5 người con của ông đều tạo dựng được danh tiếng không kém cha. Cô con gái Hygie đã nuôi rắn thần để chữa bệnh và về sau trở thành nữ thần biểu tượng cho việc giữ gìn sức khỏe con người, do đó môn vệ sinh học được đặt tên là Hygène. Cô con gái thứ hai - Panaceé - là nữ thần có khả năng chữa mọi bệnh tật, do đó thuốc chữa bệnh được gọi là Panaceé.

Để tưởng nhớ Esculape, hậu thế đã dựng bức tượng của ông, tay cầm chiếc gậy làm bằng cây nguyệt quế và một con rắn quấn xung quanh. Con rắn này có tên là Elaphe longissima, một loài rắn lành có màu sắc đẹp, sống phổ biến ở Châu Âu. Dựa vào truyền thuyết trên, ngành y đã dùng biểu tượng con rắn quấn quanh cây gậy phép của Esculape. Con rắn quấn quanh cây gậy tượng trưng cho sự khôn ngoan, khả năng chữa trị bệnh và kéo dài tuổi thọ.

Rắn trong điêu khắc Hy Lạp cổ

Tượng thần Esculape

Về sau này, Tổ chức Y tế Thế giới quyết định lấy hình ảnh con rắn quấn quanh cây gậy là hình ảnh đại diện trong Y học.

Rắn cũng xuất hiện trong biểu tượng của ngành dược. Tuy nhiên, thay vì quấn quanh cây gậy, con rắn sẽ quấn quanh một vật được gọi là chén Hygeia. Nguồn gốc của biểu tượng này có liên quan đến con gái của Esculape là nữ thần Hygie.

Đó là chén dùng đựng thuốc của nữ thần Hygie. Từ đấy, nó thành biểu tượng cho những nhà bào chế thuốc. Năm 1796, chén Hygeia chính thức được công nhận liên quan đến ngành dược khi Hiệp hội Dược học Paris đã phát hành đồng đúc mang biểu tượng này. Năm 1964, Hội Dược sĩ Hoa Kỳ đã chính thức công nhận chén Hygeia là biểu tượng cho nghề Dược.

Trong nhiều nền văn hóa, con rắn biểu tượng cho những điều xấu nhưng đối với văn hóa Việt, con rắn lại mang nhiều ý nghĩa may mắn và nhạy bén, mang yếu tố thần linh. Trong văn hóa người Việt, hình tượng rắn xuất hiện đa dạng và phong phú qua hình tượng của rắn, trăn, chằn tinh, giao long, thuồng luồng và có khi là rồng… Ta có thể tìm thấy hình ảnh này qua truyện cổ tích, giai thoại, phong tục, văn học nghệ thuật, mỹ thuật, sân khấu...

Rắn là loại động vật sinh sản mạnh với số lượng trứng rất nhiều. Người ta đã tìm thấy nhiều hang ổ của rắn lúc nhúc cả trăm ngàn con rắn. Con người luôn khát vọng sinh con đàn cháu đống nên ngày xưa dưới chế độ mẫu hệ thường thờ vật tổ rắn. Vật tổ rắn lại gần với hình tượng rồng, do vậy nhiều dân tộc, nhiều nền văn hóa cho mình là con cháu của rồng nên rồng, rắn trở thành vật thờ cúng.

ĐỖ DUY NGỌC