Rắn trong văn hóa và thần thoại khắp thế giới

Ngày đầu tiên của Tết Nguyên đán rơi vào ngày 29/1 năm nay. Còn được gọi là Lễ hội mùa xuân hoặc Tết Nguyên đán, lễ hội đánh dấu sự xuất hiện của mùa xuân được tổ chức rộng rãi ở Việt Nam và một số nước Đông Á.

Các gia đình theo truyền thống thường tụ họp vào thời gian này để cùng nhau thưởng thức những bữa ăn thịnh soạn, trong khi trẻ em thường được tặng tiền trong những phong bao màu đỏ gọi là "lì xì".

Bắt đầu Tết Nguyên đán cũng là lúc vòng tuần hoàn của cung hoàng đạo diễn ra theo chu kỳ 12 năm, mỗi cung hoàng đạo tượng trưng cho một con vật.

Có một số câu chuyện giải thích về cung hoàng đạo. Một truyền thuyết kể rằng Ngọc Hoàng - một vị thần quan trọng của văn hóa Á Đông - đã mời tất cả các loài động vật đến một "cuộc đua vĩ đại", và 12 con đầu tiên đã giành được sự ưu ái của ngài.

12 con vật xuất hiện theo thứ tự là chuột, trâu, hổ, mèo, rồng, rắn, ngựa, dê, khỉ, gà trống, chó và lợn.

Người Trung Quốc lần cuối cùng đón mừng năm con rắn là vào năm 2013. Ảnh: Chen Chao/Color China Photo/AP/picture alliance

Những nhân vật nổi tiếng của loài rắn

Nếu bạn sinh vào những năm 1905, 1917, 1929, 1941, 1953, 1965, 1977, 1989, 2001, 2013 hoặc 2025, bạn là người tuổi Rắn.

Mỗi năm con giáp đều liên quan đến một trong năm yếu tố: kim, mộc, thủy, hỏa, thổ. Chính xác hơn, năm 2025 là năm của con rắn gỗ (mộc).

Những người tuổi rắn đáng chú ý bao gồm Thủ Tướng Trung Quốc Tập Cận Bình, ca sĩ người Mỹ Taylor Swift và Billie Eilish, nhà vật lý người Anh Stephen Hawking, ca sĩ người Hàn Quốc và là người sáng tạo ra điệu nhảy "Gangnam Style" Psy, cũng như bà trùm chương trình trò chuyện người Mỹ, Oprah Winfrey. Và cuối cùng, tác giả người Anh và là người sáng tạo ra bộ truyện Harry Potter, JK Rowling, nhân vật phản diện chính của truyện là Voldemort, thuộc về Nhà Slytherin và người bạn đồng hành của ông là con rắn, Nagini.

Trong cung hoàng đạo Á Đông, rắn gắn liền với trí tuệ, sự quyến rũ, thanh lịch và biến đổi, và những người sinh ra dưới cung hoàng đạo này được cho là rất thông thái, trực giác và quyến rũ.

Vừa được tôn kính vừa được sợ hãi

Rắn là loài vật ẩn sâu trong thần thoại, tôn giáo và văn hóa dân gian trên toàn thế giới, từ lâu đã được tôn kính như sứ giả của thần thánh hoặc bị coi là điềm báo tai họa.

Ở Ai Cập cổ đại , một con rắn hổ mang đang cuộn tròn, một biểu tượng nổi bật của quyền lực hoàng gia, thường được trang trí trên mũ của các pharaoh. Được gọi là uraeus, nó đại diện cho Wadjet, nữ thần rắn hổ mang của Ai Cập cổ đại, người bảo vệ đất nước và các vị vua.

Một con rắn hổ mang thường xuất hiện trên mũ miện của các pharaohHình ảnh: dpa/Photoshot/picture alliance

Ngược lại, con rắn khổng lồ Apep tượng trưng cho sự hỗn loạn và mất trật tự. Theo vũ trụ học Ai Cập, Apep cố gắng nuốt chửng thần mặt trời Ra mỗi đêm khi ông đi qua thế giới ngầm. Mỗi buổi sáng, chiến thắng của Ra tượng trưng cho sự chiến thắng của trật tự trước hỗn loạn, của ánh sáng trước bóng tối.

Biểu tượng của sự khôn ngoan và chuyển đổi

Trong thần thoại Hy Lạp, cây gậy của Asclepius, quấn quanh một con rắn, tượng trưng cho y học và chữa bệnh - một biểu tượng vẫn được sử dụng trong chăm sóc sức khỏe ngày nay. Điều này bắt nguồn từ khả năng lột da của con rắn, tượng trưng cho sự đổi mới và trẻ hóa.

Asclepius là vị thần chữa bệnh của Hy Lạp, được nhìn thấy ở đây với cây gậy có con rắn quấn quanhHình ảnh: picture-alliance/prismaarchivo

Không nên nhầm lẫn với caduceus của Hermes - sứ giả và sứ giả của các vị thần Hy Lạp. Cây gậy của ông có hai con rắn uốn lượn theo chiều dài và có cánh ở đầu. Trong một huyền thoại giải thích về nguồn gốc của caduceus, Hermes đã dùng cây gậy của mình để tách hai con rắn đang chiến đấu.

Trong Truyền thuyết Trung Quốc về Bạch Xà, Bạch Tố Trinh là một linh hồn rắn biến thành phụ nữ và yêu một con người. Bất chấp ý định cao cả của mình, nguồn gốc siêu nhiên của cô tạo ra căng thẳng, cuối cùng dẫn đến bi kịch.

Giữa thần thánh và trần thế

Trong thần thoại Hindu, rắn hay còn gọi là nagas, thường được miêu tả là loài bảo vệ kho báu và nguồn nước, nhấn mạnh vai trò của chúng là người bảo vệ các thế lực duy trì sự sống.

Bức tranh Vishnu trên con rắn, Shesha Naga hoặc Ananta trôi nổi trên đại dương vũ trụ. Hình ảnh: Yvan Travert/akg-image

Một trong những nagas nổi bật nhất là Shesha, còn được gọi là Ananta (vô tận). Shesha nâng đỡ vũ trụ trên cơ thể cuộn tròn rộng lớn của mình, cung cấp nơi nghỉ ngơi cho thần Vishnu. Bản chất vô tận của Shesha tượng trưng cho sự vĩnh cửu và chu kỳ sáng tạo và hủy diệt vô hạn làm nền tảng cho vũ trụ học Hindu.

Trong truyền thống của người Mỹ bản địa và người Trung Mỹ, rắn thường tượng trưng cho khả năng sinh sản và các mô hình tuần hoàn của tự nhiên. Ví dụ, người Hopi thực hiện điệu múa rắn để cầu mưa và sự thịnh vượng của nông nghiệp.

Tương tự như vậy, Rắn Cầu Vồng là vị thần sáng tạo và là nhân vật quan trọng trong thần thoại của thổ dân Úc.

Minh họa về điệu múa rắn của người Hopi. Hình ảnh: ZUMAPRESS

Sự cám dỗ và cứu chuộc

Trong truyền thống Kitô giáo, con rắn đóng vai trò then chốt trong câu chuyện sáng tạo của Adam và Eva. Sau khi xảo quyệt dụ dỗ Eva ăn trái cấm, nó trở thành biểu tượng đồng nghĩa với tội lỗi và sự suy đồi về mặt đạo đức.

Mặc dù vậy, vai trò của con rắn trong câu chuyện này cũng giới thiệu các chủ đề về sự cứu chuộc và cứu rỗi, một phần không thể thiếu trong thần học Kitô giáo.

Nhưng nó không bao giờ có thể thoát khỏi hoàn toàn tính đồng nghĩa với sự gian dối.

Trong khoa học hiện đại, nọc rắn đang được sử dụng để tạo ra các loại thuốc chống lại huyết áp cao và bệnh tim, trong số những loại thuốc khác. Do đó kết nối mối liên hệ cổ xưa của nó với việc chữa bệnh và trẻ hóa với những cải tiến về sức khỏe hiện đại

Bức thêu Thụy Điển thế kỷ thứ 19 mô tả Adam, Eva và con rắn trong Vườn Địa đàng

Phương Oanh - DW