Mỹ xoay trục ở Trung Đông: Israel bị gạt ra ngoài cuộc chơi

Không hình ảnh nào thể hiện rõ hơn sự lạc lõng của Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu trong tuần qua bằng khoảnh khắc Tổng thống Mỹ Donald Trump bắt tay nhà lãnh đạo Hồi giáo Syria Ahmed al-Sharaa, người từng bị Israel gọi là “phần tử al Qaeda khoác áo vest”.

“Ông ấy có tiềm năng và là một nhà lãnh đạo thực thụ”, ông Trump tuyên bố sau cuộc gặp với ông al-Sharaa tại Riyadh ngày 14/5, sự kiện được Saudi Arabia đứng ra sắp xếp.

Tổng thống Mỹ Donald Trump bắt tay Tổng thống Syria Ahmed al-Sharaa ở Riyadh, Saudi Arabia ngày 14/5/2025. Ảnh: Saudi Press Agency

Cũng tại Riyadh, chặng dừng chân đầu tiên trong chuyến công du 4 ngày đến Vùng Vịnh, Tổng thống Mỹ đã ký kết một loạt thỏa thuận trị giá hàng trăm tỷ USD trong lĩnh vực quốc phòng, công nghệ và đầu tư với nước chủ nhà Saudi Arabia. Chuyến đi không chỉ thể hiện thông điệp chính trị, ngoại giao của Mỹ mà còn mang tính chiến lược sâu sắc: nó đánh dấu sự trỗi dậy của một trật tự Trung Đông mới do các quốc gia Hồi giáo Sunni dẫn dắt, đồng thời cho thấy Israel, đồng minh thân cận bậc nhất của Mỹ, đang bị đẩy dần ra ngoài quỹ đạo ưu tiên của Washington.

Rạn nứt trong quan hệ Mỹ - Israel

Sự lạnh nhạt của Mỹ đối với Israel không phải là điều bất ngờ. Theo các nguồn tin khu vực và phương Tây, Nhà Trắng ngày càng mất kiên nhẫn với ông Netanyahu, nhất là khi Israel từ chối chấp nhận ngừng bắn tại Gaza, điều mà ông Trump từng cam kết sẽ đạt được trong chiến dịch tranh cử. Chiến dịch quân sự kéo dài của Israel, khiến hơn 52.000 người Palestine thiệt mạng tính đến giữa tháng 5/2025, đã gây làn sóng phản đối mạnh mẽ trên toàn cầu và gây khó khăn cho nỗ lực ngoại giao của Mỹ.

Trong khi đó, Thủ tướng Netanyahu vẫn kiên quyết theo đuổi mục tiêu tiêu diệt hoàn toàn Hamas, lực lượng vũ trang ở Gaza đã tiến hành vụ tấn công ngày 7/10/2023 khiến khoảng 1.200 người Israel thiệt mạng. Ông cũng không đưa ra bất kỳ kế hoạch hậu chiến nào rõ ràng, khiến cộng đồng quốc tế lo ngại về nguy cơ khủng hoảng kéo dài.

Chưa dừng lại ở đó, ông Netanyahu còn công khai phản đối các cuộc đàm phán mới đây giữa Mỹ và Iran liên quan đến chương trình hạt nhân của Tehran, một vấn đề vốn được xem là ưu tiên của ông Trump trong việc tái lập ổn định khu vực.

Theo các nguồn tin ngoại giao, những bất đồng giữa hai bên đã lên đến đỉnh điểm trong chuyến thăm Washington hồi tháng 4 vừa qua của ông Netanyahu. Thời điểm đó, Thủ tướng Israel tìm kiếm sự ủng hộ cho phương án tấn công các cơ sở hạt nhân Iran. Tuy nhiên, ông đã “bị sốc” khi chính quyền Tổng thống Trump lựa chọn con đường ngoại giao và tái khởi động các cuộc đàm phán với Tehran, thông tin mà ông chỉ được thông báo vài giờ trước cuộc gặp chính thức với nhà lãnh đạo Mỹ.

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tại Nhà Trắng, ngày 7/4/2025. Ảnh: Reuters

Một loạt động thái sau đó từ phía Mỹ được cho là càng khiến Tel Aviv cảm thấy như bị gạt ra ngoài cuộc chơi. Từ việc Washington tuyên bố ngừng bắn với lực lượng Houthi ở Yemen đến việc hướng tới bình thường hóa quan hệ với chính quyền mới tại Syria, tất cả đều diễn ra mà không có sự tham vấn với Israel. Đáng chú ý nhất là việc ông Trump không đưa Tel Aviv vào hành trình thăm vùng Vịnh.

“Chính quyền ông Trump hiện nay rất thực dụng và ông Netanyahu không mang lại điều gì đáng kể cho họ vào lúc này. Ông ấy không có chiến lược, không có kế hoạch hậu chiến cho Gaza và ông ấy dường như đang trở thành người cản đường”, ông David Schenker, cựu Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ phụ trách chính sách Cận Đông, nhận định.

Dù Tổng thống Trump vẫn công khai khẳng định Mỹ là “bạn của Israel”, các quan chức trong chính quyền của ông đã thừa nhận trong các cuộc họp kín rằng họ thất vọng về việc Thủ tướng Netanyahu không đồng thuận với các quan điểm của Washington liên quan đến Gaza và Iran.

“Chúng tôi tiếp tục hợp tác chặt chẽ với đồng minh Israel nhằm đảm bảo các con tin còn lại ở Gaza được giải cứu, Iran không bao giờ sở hữu vũ khí hạt nhân, và củng cố an ninh khu vực Trung Đông”, người phát ngôn Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ James Hewitt khẳng định.

Tại Israel, truyền thông và các chính trị gia đối lập đã bắt đầu lên tiếng chỉ trích Thủ tướng Netanyahu vì để nước này rơi vào thế bị động trong khi các liên minh khu vực đang được tái định hình.

“Trung Đông đang thay đổi sâu sắc trước mắt chúng ta. Đối thủ của chúng ta ngày càng mạnh hơn, còn ông Netanyahu... và phe của ông ấy thì bị tê liệt, bị động, như thể họ không tồn tại”, cựu Thủ tướng Naftali Bennett, người đang chuẩn bị trở lại chính trường, đưa ra lời chỉ trích gay gắt trên mạng xã hội X.

Cú xoay trục sang khối Sunni

Bên cạnh việc điều chỉnh chính sách với Israel, chuyến công du của ông Trump còn cho thấy Mỹ đang thực hiện một chiến lược xoay trục rõ ràng sang các quốc gia Hồi giáo Sunni giàu tài nguyên. Saudi Arabia, Qatar và Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) giờ đây trở thành những đối tác chiến lược hàng đầu của Washington, không chỉ vì tiềm lực tài chính, mà còn vì họ đang chủ động đề xuất các giải pháp ổn định khu vực mà không đối đầu trực diện với Iran.

Tổng thống Mỹ Donald Trump trò chuyện với Quốc vương Qatar Tamim bin Hamad Al Thani trước khi lên chuyên cơ Không Lực Một để đến UAE, ngày 15/5/2025. Ảnh: Reuters

Tại Saudi Arabia, ông Trump đã ký một thỏa thuận quốc phòng trị giá 142 tỷ USD, mức cao kỷ lục, bao gồm nhiều hạng mục mua sắm vũ khí hiện đại, có thể bao gồm tiêm kích F-35 – điều khiến Israel đặc biệt lo ngại. Ngoài ra, ông còn đang đàm phán một dự án đầu tư hạt nhân dân sự quy mô lớn do Mỹ dẫn dắt với Riyadh, một động thái chưa từng có trong lịch sử quan hệ Mỹ-Saudi Arabia.

Tại Qatar, ông Trump tuyên bố rằng Doha đang thực sự giúp Mỹ trong vấn đề con tin. Phát biểu này khiến giới chức Israel bất bình, bởi họ coi Doha là một trong những nguồn lực chính hỗ trợ cho Hamas. Tuy nhiên, theo giới phân tích, vị thế của Qatar với Mỹ là rất đặc biệt. Quốc gia này hiện là nơi đặt căn cứ quân sự lớn nhất của Mỹ tại Trung Đông, đồng thời sở hữu trữ lượng khí đốt khổng lồ và có ảnh hưởng lớn trong các vấn đề ngoại giao khu vực.

Chuyến công du Vùng Vịnh cũng mang về cho Mỹ những cam kết đầu tư trị giá hơn 2.000 tỷ USD, bao gồm các đơn đặt hàng máy bay Boeing, thỏa thuận dữ liệu, AI và quốc phòng.

Đặc biệt đáng chú ý là việc ông Trump tuyên bố dỡ bỏ các lệnh trừng phạt với chính quyền mới tại Syria do ông Ahmed al Sharaa đứng đầu. Động thái này diễn ra chỉ vài tháng sau khi ông Sharaa lật đổ chính quyền Tổng thống Bashar al-Assad. Điều đáng nói là trước đây Mỹ từng treo thưởng 10 triệu USD cho việc bắt giữ ông Sharaa và Syria thời chính quyền al-Assad cũng là một phần trong “trục kháng chiến” của Iran.

Ngoài ra, Mỹ cũng tuyên bố đạt được thỏa thuận ngừng bắn với lực lượng Houthi ở Yemen. Thỏa thuận này được cho là do Saudi Arabia thúc đẩy, với mục tiêu giảm căng thẳng và chi phí quân sự khu vực. Thỏa thuận được công bố chỉ 48 giờ sau khi một tên lửa Houthi tấn công sân bay Ben Gurion của Israel.

Một số nhà quan sát khu vực cho rằng Israel, từ vị thế trung tâm trong chính sách Trung Đông của Mỹ, giờ đây đang trở thành “trở ngại chiến lược” cho nỗ lực định hình lại khu vực.

“Israel ngày càng giống như kẻ phá bĩnh, không chỉ cản trở Mỹ mà cả cộng đồng quốc tế trong nỗ lực tái định hình khu vực sau sự sụp đổ của chính quyền al-Assad và sự suy yếu của Hezbollah, cũng như chấm dứt xung đột ở Gaza”, ông Yoel Guzansky, chuyên gia tại Viện Nghiên cứu An ninh Quốc gia Israel nhận định.

Hoàng Phạm/VOV.VN (biên dịch) Theo Reuters