Một cuộc sinh hoạt chính trị đặc biệt

Nói là "hi hữu" bởi nó diễn ra trong một trận đánh lịch sử của một chiến dịch lịch sử. Đại tá Hoàng Minh Phương ví đợt sinh hoạt chính trị này như "một cuộc đại phẫu thuật" mang tên Đồi A1. Ngày đó, ông là trợ lý kiêm phiên dịch cho Đại tướng, Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp tại Mặt trận Điện Biên Phủ và được chứng kiến toàn bộ sự kiện đó.

Như nhiều tài liệu, sách báo đã phản ánh, Chiến dịch Điện Biên Phủ năm 1954 diễn ra làm 3 đợt, trong đó đợt 2 (từ ngày 30-3 đến 30-4) là đợt quan trọng, kéo dài và ác liệt nhất. Trong đợt tiến công này diễn ra nhiều trận đánh ác liệt, đặc biệt trong đó có trận tiến công Đồi A1-trận đánh được cho là không thành công do nhiều yếu tố, nhưng "nguyên nhân của mọi nguyên nhân" là công tác giáo dục chính trị tư tưởng cho bộ đội và công tác tổ chức, chỉ huy chưa tốt.

Mục tiêu của đợt tiến công thứ hai là đánh chiếm các điểm cao phía Đông và sân bay Mường Thanh, siết chặt vòng vây quân Pháp; hạn chế đến mức thấp nhất khả năng tiếp tế, chi viện cho Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ. Để thực hiện được mục tiêu đó, ta chủ trương tập trung ưu thế binh, hỏa lực, tiêu diệt một bộ phận quan trọng sinh lực địch, đánh chiếm các điểm cao phòng ngự ở phía Đông và các trận địa pháo binh, tiến vào tiêu diệt phân khu trung tâm-nơi có 5 trung tâm đề kháng mạnh và sân bay Mường Thanh. Trải qua gần một tháng, với tinh thần chiến đấu quả cảm, bộ đội ta đã chiếm được một số mục tiêu quan trọng như: Cứ điểm E, D1, D2, C1, 106, 311, song vẫn chưa thể đánh chiếm được Đồi A1. Cả hai đơn vị chủ công đánh Đồi A1 là Trung đoàn 174 (Đại đoàn 316) và Trung đoàn 102 (Đại đoàn 308) đều bị thương vong nặng; mới qua mấy ngày mà lực lượng chỉ còn khoảng 3 đại đội.

Đọc báo và thư nhà bên chiến hào ở Điện Biên Phủ. Ảnh: TRIỆU ĐẠI

Đại tá Hoàng Minh Phương kể: "Lúc bấy giờ, tại sở chỉ huy chiến dịch, từ anh Văn và các anh Hoàng Văn Thái, Lê Liêm cho đến cánh trợ lý như chúng tôi đều rất sốt ruột vì "cái gai A1" chưa nhổ được. Bộ chỉ huy chiến dịch nhận thấy "những dấu hiệu không bình thường" xuất hiện trong một số cán bộ, nhất là cán bộ chỉ huy đánh các điểm cao phía Đông. Bên cạnh việc nổi lên nhiều tấm gương chiến đấu mưu trí, dũng cảm thì cũng đã xuất hiện một số biểu hiện tiêu cực như ngại gian khổ, hy sinh ác liệt, chấp hành mệnh lệnh không nghiêm; thậm chí có trường hợp còn bỏ nhiệm vụ giữa trận đánh. Đại tướng Võ Nguyên Giáp cho rằng "đây là những hiện tượng mới", cần phải chấn chỉnh kịp thời".

Thượng tuần tháng 4-1954, Đảng ủy, Bộ chỉ huy chiến dịch quyết định tiến hành một đợt sinh hoạt chính trị đặc biệt, có thể nói là "hi hữu" ngay tại mặt trận. Đợt sinh hoạt chính trị này nhằm kịp thời chấn chỉnh tư tưởng cho bộ đội mà trước hết là cán bộ từ cấp chiến dịch đến cấp đại đoàn trở xuống.

Trận tiến công cứ điểm Đồi A1 phải trải qua 5 đợt mới giải quyết được do nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân từ công tác Đảng, công tác chính trị. Có thể thấy, sự xuất hiện những dấu hiệu hữu khuynh tiêu cực, ngại khó, ngại khổ, ngại chiến đấu kéo dài, sợ thương vong, tâm lý uể oải trong một số chiến sĩ cùng với tư tưởng chủ quan khinh địch, tác phong quan liêu đại khái của một số cán bộ đã tác động tiêu cực đến công tác lãnh đạo, chỉ huy tác chiến. Đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến 4 đợt tiến công Đồi A1 đều không thành công như kế hoạch đề ra.

Lúc bấy giờ, Đảng ủy, Bộ chỉ huy chiến dịch coi việc chống tư tưởng hữu khuynh tiêu cực và tác phong quan liêu đại khái là nhiệm vụ quan trọng, cấp bách cần phải triển khai nghiêm túc. Mặc dù chiến cuộc đang diễn ra ác liệt nhưng cần phải có một cuộc "đại phẫu thuật" ngay tại mặt trận để mổ xẻ, chấn chỉnh những khuyết điểm, hạn chế; xây dựng ý chí và củng cố quyết tâm cho bộ đội; thống nhất ý chí, hành động từ tổ chức đảng, tổ chức chỉ huy, các tổ chức đoàn thể xuống đến từng cán bộ, chiến sĩ. Đợt sinh hoạt chính trị này được cho là có ý nghĩa cực kỳ quan trọng, góp phần quyết định thắng lợi trước khi bước vào đợt 3 cũng như quyết định kết quả của cả chiến dịch.

Đảng ủy, Bộ chỉ huy chiến dịch xác định đợt sinh hoạt chính trị đặc biệt này không có "vùng cấm". Từ cán bộ lãnh đạo, chỉ huy cao nhất ở cấp chiến dịch xuống đến từng chiến sĩ; đặc biệt trong đó là cán bộ cấp đại đoàn và trung đoàn đều phải kiểm điểm, tự phê bình và phê bình một cách nghiêm túc. Cán bộ từ cấp đại đoàn trở lên (bí thư đại đoàn ủy và chỉ huy đại đoàn) được triệu tập về dự hội nghị tự phê bình và phê bình ngay tại sở chỉ huy chiến dịch ở Mường Phăng; cơ quan chính trị cử cán bộ trực tiếp tỏa xuống cơ sở chỉ đạo sinh hoạt tự phê bình và phê bình ngay tại các đơn vị.

Cuộc sinh hoạt phê bình và tự phê bình không màu mè, hình thức mà mang hơi thở của chiến trường, tập trung đi vào giải quyết những vấn đề nóng bỏng mà thực tế trận tiến công cứ điểm Đồi A1 và cụm cứ điểm phía Đông đặt ra. Lúc bấy giờ, chỉ huy Trung đoàn 174 và Trung đoàn 102 khi được triệu tập về đến sở chỉ huy chiến dịch đều tâm sự rằng các anh đã chuẩn bị sẵn tâm thế nhận kỷ luật do không hoàn thành nhiệm vụ. Tuy nhiên, bầu không khí đón tiếp tại sở chỉ huy Mường Phăng đã phần nào giải tỏa tâm trạng đó. Ngay buổi tối hôm đón "các anh A1" về sở chỉ huy ở Mường Phăng, toàn bộ Đảng ủy, chỉ huy chiến dịch đều có mặt đông đủ. Cánh phục vụ chúng tôi được giao chuẩn bị một bữa cơm thật tươm tất với món chủ công là thịt hộp chiến lợi phẩm. Tất cả quây quần bên ngọn đèn măng-xông vừa trao đổi, vừa tâm sự, trò chuyện thật ấm cúng và vui vẻ mãi cho đến nửa đêm vẫn chưa dứt.

Đại tá Hoàng Minh Phương trong một lần đến thăm Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Ảnh do gia đình nhân vật cung cấp

Hội nghị kiểm điểm tự phê bình và phê bình diễn ra trong hơn hai ngày (từ 27 đến 29-4-1954) với một bầu không khí hết sức nghiêm túc theo quân lệnh chiến trường nhưng dân chủ, cởi mở và thực chất. Tại hội nghị, anh Nguyễn Hữu An, Trung đoàn trưởng Trung đoàn 174, bị Chỉ huy trưởng mặt trận phê bình gay gắt do để đơn vị nổ súng chậm. Tôi biết là anh An bị phê bình oan vì người chịu trách nhiệm ra lệnh nổ súng là chỉ huy đại đoàn chứ không phải trung đoàn trưởng. Trong bối cảnh đường dây hữu tuyến bị đứt, liên lạc bị gián đoạn, đợi lệnh không được, khi nghe tiếng pháo kích dồn dập, mặc dù chưa có lệnh của chỉ huy đại đoàn, anh vẫn chủ động ra lệnh cho Trung đoàn nổ súng tiến công. Điều kỳ lạ là tại hội nghị này, khi nghe Chỉ huy trưởng phê bình gay gắt, anh vẫn im lặng "chịu trận". Ngay sau hội nghị, tôi có hỏi anh Nguyễn Hữu An vì sao lúc đó anh không giải thích rõ thì anh An chỉ cười và trả lời: "Đơn vị chưa hoàn thành nhiệm vụ, mình thanh minh ngại mọi người cho rằng đã đánh không được lại còn lý do lý trấu".

Tôi còn nhớ 30 năm sau (1984), trong cuộc hội ngộ nhân kỷ niệm lần thứ 30 Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ tại Bảo tàng Quân đội (nay là Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam), nhắc lại đợt sinh hoạt chính trị "hi hữu" năm xưa, trong không khí ấm tình đồng đội và hết sức chân thành, anh Văn nắm chặt tay anh Nguyễn Hữu An và nói: "Mình công nhận hồi ở Điện Biên Phủ cậu bị phê bình oan". Liếc nhìn, tôi thấy khóe mắt anh An ngấn lệ. Là một người từng trải, một vị tướng mẫu mực, giàu tính nhân văn, hơn ai hết, anh hiểu rằng đó là những điều thường gặp trong chiến tranh.

Cuộc sinh hoạt chính trị "hi hữu" này đã mang lại hiệu quả to lớn. Ngay sau đó, khắp Mặt trận Điện Biên Phủ dấy lên một phong trào tự phê bình và phê bình không chỉ trong các tổ chức đảng, mà trong tất cả lực lượng tham gia chiến dịch. Nhờ vậy mà tình hình toàn mặt trận cũng như từng đơn vị đều có sự chuyển biến rõ rệt, tư tưởng hữu khuynh được chấn chỉnh kịp thời; ý chí quyết chiến và quyết thắng của bộ đội được củng cố thêm một bước... tạo đà cho các đơn vị bước vào đợt 3 của chiến dịch (từ ngày 1 đến 7-5) với một quyết tâm cao và một niềm tin tất thắng".

Có thể nói, cuộc sinh hoạt chính trị đấu tranh khắc phục tư tưởng hữu khuynh tiêu cực ở Mặt trận Điện Biên Phủ (tháng 4-1954) là một thành công rất lớn, một mẫu mực về công tác Đảng, công tác chính trị của Quân đội nhân dân Việt Nam trong kháng chiến chống Pháp nói chung, của cơ quan chính trị Chiến dịch Điện Biên Phủ nói riêng.

PGS, TS TRẦN NGỌC LONG