Mối đe dọa chiến tranh Mỹ - Iran: Các dấu hiệu cần chú ý

Một máy bay cất cánh từ tàu sân bay USS Harry S. Truman của Mỹ trên Biển Đỏ để thực hiện nhiệm vụ không kích ở Sanaa, Yemen. ẢNh: AP.

Trong bối cảnh các cuộc đàm phán hạt nhân vẫn bị đình trệ, cả Mỹ và Iran đều đang chuẩn bị cho cuộc đối đầu với sự gia tăng quân sự, lệnh trừng phạt kinh tế và sự đổ vỡ ngoại giao.

Căng thẳng đã leo thang theo chiến dịch “gây sức ép tối đa” của Tổng thống Donald Trump nhằm ngăn chặn Tehran phát triển chương trình hạt nhân của mình. Mỹ từ lâu đã coi tham vọng hạt nhân của Iran là mối đe dọa an ninh.

Năm 2018, Donald Trump rút khỏi thỏa thuận hạt nhân năm 2015, được gọi là Kế hoạch hành động toàn diện chung, với lý do Iran không tuân thủ. Iran khẳng định các hoạt động hạt nhân của mình vì mục đích dân sự. Donald Trump, người hứa sẽ mang lại hòa bình cho Trung Đông, đã bày tỏ mong muốn ngoại giao và đối thoại nhưng không loại trừ hành động quân sự khi các lực lượng Mỹ nhanh chóng triển khai đến khu vực.

Iran đã từ chối đàm phán trực tiếp dưới áp lực và tuyên bố sẽ tự vệ nếu căng thẳng với Mỹ đạt đến đỉnh điểm. Khi những nỗ lực ngoại giao mới không thành công, tình hình trở nên bất ổn hơn.

Căng thẳng ngoại giao

Bộ trưởng Ngoại giao Iran đã cảnh báo đất nước của ông sẽ “phản ứng nhanh chóng với bất kỳ cuộc tấn công nào” sau khi Tổng thống Mỹ đe dọa sẽ “ném bom” Iran nếu không đạt được thỏa thuận nào về tương lai chương trình hạt nhân của Cộng hòa Hồi giáo. Abbas Araghchi mô tả các mối đe dọa của Mỹ là “không thể chấp nhận được”, nói rằng chúng sẽ “làm phức tạp thêm tình hình”.

Vào tháng 3, Donald Trump đã gửi một lá thư cho Lãnh tụ tối cao Iran Ayatollah Ali Khamenei để đề xuất các cuộc đàm phán cho một thỏa thuận hạt nhân mới.

Gia tăng quân sự

Trong khi trao cho Iran cơ hội đàm phán, Mỹ đã tăng cường đáng kể sự hiện diện quân sự của mình ở Vịnh Ba Tư và Ấn Độ Dương. Máy bay ném bom tàng hình B-2 cùng máy bay chở hàng và tàu chở dầu tiếp nhiên liệu đã được triển khai đến căn cứ không quân và hải quân Diego Garcia ở Ấn Độ Dương.

Một nhóm tác chiến tàu sân bay do USS Carl Vinson dẫn đầu đang tiến về khu vực hoạt động của Bộ Tư lệnh Trung ương Mỹ và dự kiến sẽ đến vào đầu tuần tới. Nhóm tàu hải quân Mỹ sẽ hoạt động cùng với USS Harry S. Truman, tàu chiến đã tích cực tham gia chống lại lực lượng Houthis do Iran hậu thuẫn từ các vị trí ở Biển Đỏ.

Trong khi đó, Iran cho biết họ đã chuẩn bị để tự vệ trước bất kỳ cuộc tấn công nào. Tổng thống Masoud Pezeshkian tuyên bố lực lượng vũ trang đang ở mức sẵn sàng cao nhất. Một cố vấn cấp cao của Khamenei cho biết Iran có thể “không có lựa chọn nào khác” ngoài việc theo đuổi vũ khí hạt nhân nếu bị tấn công.

Cả hai quốc gia đều có những động thái gây chú ý. Mỹ đã tiến hành các chuyến bay B-52 gần Iran và tổ chức các cuộc tập trận chung với Israel. Iran bố trí các hệ thống phòng không tiên tiến xung quanh Eo biển Hormuz và tăng cường các hoạt động quân sự trong khu vực, bao gồm cả việc phô trương “các thành phố tên lửa” của mình như lời cảnh báo rõ ràng với Mỹ và các đồng minh.

Áp lực tối đa

Các lệnh trừng phạt kinh tế vẫn là trọng tâm trong căng thẳng giữa Mỹ và Iran. Washington đã áp đặt lại các lệnh trừng phạt toàn diện nhắm vào xuất khẩu dầu mỏ, lĩnh vực ngân hàng và ngành công nghiệp quốc phòng của Iran nhằm làm tê liệt nền kinh tế và gây sức ép buộc Tehran phải tuân thủ.

Đồng rial của Iran đã giảm mạnh và lạm phát đã lên tới 40% trong bối cảnh bất ổn kinh tế gia tăng. Các lệnh trừng phạt mới của Mỹ nhắm vào hoạt động xuất khẩu dầu đã làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng.

Mặc dù các lệnh trừng phạt đã gây ra suy thoái kinh tế nghiêm trọng nhưng cho đến nay vẫn chưa thể đưa Iran trở lại bàn đàm phán.

Đô đốc hải quân Iran Shahram Irani phát biểu tại một cuộc họp báo trong cuộc tập trận hải quân chung giữa Iran, Nga và Trung Quốc, tại Konark, Iran. Ảnh: AP.

Mối quan tâm hạt nhân

Tehran đã tăng cường các hoạt động hạt nhân, bao gồm làm giàu uranium và phát triển tên lửa. Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế ước tính mức làm giàu gần đây của Iran gần đạt đến cấp độ vũ khí.

Các quốc gia châu Âu đã lên tiếng báo động về sự phát triển hạt nhân nhanh chóng của Iran và sự chệch hướng khỏi các cam kết trong JCPOA. Đến năm 2020, Iran đã ngừng tuân thủ các hạn chế quan trọng về làm giàu uranium để đáp trả việc Mỹ giết chết chỉ huy cấp cao của họ là Qasem Soleimani.

Iran khẳng định chương trình hạt nhân của họ là vì mục đích hòa bình, nhưng khả năng phát triển vũ khí hạt nhân vẫn là mối quan ngại đáng kể đối với phương Tây và là động lực chính thúc đẩy đàm phán.

Lực lượng ủy nhiệm của Iran

Sự ủng hộ của Iran đối với các lực lượng ủy nhiệm khác nhau ở Trung Đông như Hamas, Hezbollah và các nhóm dân quân ở Iraq và Syria luôn là điểm gây tranh cãi.

Chiến dịch quân sự của Mỹ chống lại Houthis ở Yemen, hoạt động quân sự đầu tiên trong nhiệm kỳ tổng thống thứ hai của Trump, đã gửi một thông điệp tới các đối thủ tiềm tàng về tầm quan trọng của an ninh kinh tế hàng hải trong khu vực. Tuy nhiên, nó đã phải trả giá bằng một số máy bay không người lái MQ-9, tất cả đều bị bắn hạ bởi vũ khí rẻ tiền do các chiến binh Houthis sử dụng.

Ở những nơi khác tại Trung Đông, Mỹ cũng đã hỗ trợ các cuộc tấn công quân sự của đồng minh Israel nhằm vào Hamas ở Gaza và Hezbollah ở Lebanon.

Liên minh chiến lược

Mỹ duy trì quan hệ đối tác an ninh lâu dài với Israel và các quốc gia Ả Rập vùng Vịnh như Ả-rập Xê-út, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, Qatar và Bahrain. Các động thái gần đây nhằm bình thường hóa quan hệ với Israel một phần nhằm chống lại ảnh hưởng của Iran.

Mỹ cũng đang tận dụng NATO và các liên minh quốc tế để gây sức ép lên Iran, nhưng bản thân Tehran ngày càng chuyển hướng sang Nga và Trung Quốc để tìm kiếm sự hỗ trợ chính trị cũng như các giải pháp thay thế về kinh tế và quân sự trong bối cảnh phương Tây trừng phạt.

Cơ hội để giảm leo thang

Mặc dù Iran đã bác bỏ đề xuất đàm phán của Donald Trump, Tổng thống Mỹ vẫn tái khẳng định mong muốn đàm phán trực tiếp để giải quyết các lo ngại về hạt nhân.

Tehran cho rằng các cuộc đàm phán thông qua bên thứ ba là khả thi, nhưng sự bất đồng quan điểm với Mỹ làm nổi bật mức độ khó khăn của thách thức, mặc dù cả hai bên vẫn tiếp tục thể hiện thiện chí theo đuổi các giải pháp ngoại giao thay vì xung đột quân sự.

TD