Mô hình tín dụng cộng đồng đặc thù cho tỉnh Điện Biên

MỤC TIÊU CỦA MÔ HÌNH

Mô hình hướng đến ba mục tiêu cốt lõi: thúc đẩy khả năng tiếp cận vốn cho người dân tộc thiểu số, gắn kết tín dụng với chuỗi giá trị sản xuất, và nâng cao hiệu quả quản lý, thu hồi vốn thông qua cộng đồng. Cụ thể:

Đảm bảo tiếp cận vốn thuận lợi: Nhiều hộ đồng bào dân tộc không có tài sản thế chấp – một rào cản lớn với hệ thống tín dụng truyền thống. Mô hình này xây dựng cơ chế cho vay thông qua tổ chức trung gian cộng đồng và liên kết sản xuất, giúp các hộ dân dễ dàng tiếp cận vốn mà vẫn kiểm soát được rủi ro.

Liên kết tín dụng với sản xuất – tiêu thụ: Vốn chỉ được giải ngân khi có hợp đồng sản xuất – tiêu thụ với HTX/doanh nghiệp. Điều này giúp ngăn chặn tình trạng sử dụng vốn sai mục đích và đảm bảo đầu ra ổn định cho sản phẩm.

Quản trị rủi ro bằng cơ chế cộng đồng: Thông qua các tổ tín dụng cộng đồng, mô hình đảm bảo việc giám sát, hỗ trợ hộ vay xuyên suốt chu kỳ sản xuất, từ khâu lập kế hoạch đến thu hồi vốn. Đồng thời, rủi ro thiên tai, dịch bệnh cũng được giảm nhẹ nhờ cơ chế bảo hiểm cây trồng – vật nuôi.

CÁC THÀNH PHẦN CHÍNH CỦA MÔ HÌNH

Tổ Tín dụng Cộng đồng (Community Credit Cell – CCC)

Đây là bộ phận hạt nhân tại cấp xã, có vai trò tổ chức, giám sát và hỗ trợ toàn bộ quá trình triển khai tín dụng. CCC được thành lập tại UBND xã, do Chủ tịch xã ra quyết định, với 5–7 thành viên gồm đại diện từ:

Ngân hàng Chính sách Xã hội hoặc Agribank;

Hội Nông dân hoặc Hội Phụ nữ;

HTX sản xuất tại địa phương;

Bí thư chi bộ hoặc người có uy tín trong cộng đồng dân tộc.

Chức năng của CCC bao gồm:

Khảo sát thực tế, xác định và lập danh sách hộ đủ điều kiện vay;

Hướng dẫn người dân lập kế hoạch sản xuất cụ thể;

Giám sát việc sử dụng vốn đúng mục đích;

Hỗ trợ thu hồi nợ sau mùa vụ và tư vấn tái vay cho hộ dân.

Với vai trò “gần dân, hiểu dân”, CCC giúp thiết lập mối liên kết tin cậy giữa người dân và hệ thống tài chính, giảm thiểu rủi ro từ gốc.

Hợp tác xã (HTX)/Doanh nghiệp liên kết sản xuất

HTX và doanh nghiệp giữ vai trò cầu nối kỹ thuật và thương mại trong mô hình. Trước khi vay vốn, người dân phải ký hợp đồng sản xuất với HTX/doanh nghiệp, trong đó xác định:

Cây/con giống, quy trình canh tác, thời gian thu hoạch;

Nguồn cung đầu vào (giống, phân bón, vật tư kỹ thuật);

Cam kết bao tiêu sản phẩm theo giá thị trường hoặc định giá trước.

HTX là đầu mối nhận vốn từ ngân hàng, chuyển hóa thành hiện vật (giống, phân bón, thiết bị…) để cung cấp cho hộ dân, không chuyển tiền mặt trực tiếp, từ đó hạn chế tình trạng sử dụng vốn sai mục đích. Sau thu hoạch, HTX thu mua sản phẩm, khấu trừ nợ và chuyển phần còn lại cho người dân.

Đặc biệt, nếu thực hiện đầy đủ và đúng quy trình, HTX/doanh nghiệp sẽ được nhận phí dịch vụ tín dụng, như một hình thức khuyến khích trách nhiệm gắn bó lâu dài.

Ngân hàng (Agribank/Ngân hàng Chính sách Xã hội)

Ngân hàng giữ vai trò tài trợ và kiểm soát dòng vốn. Trong mô hình này, ngân hàng:

Giải ngân gián tiếp, thông qua HTX/doanh nghiệp, không chuyển tiền mặt cho hộ dân;

Xây dựng gói tín dụng đặc thù: lãi suất ưu đãi 0–3%/năm; ân hạn 1–2 năm đối với lĩnh vực có chu kỳ dài như trồng rừng, dược liệu;

Phối hợp chặt chẽ với CCC cấp xã để giám sát tiến độ, kiểm tra sử dụng vốn và lập báo cáo định kỳ.

Cách tiếp cận này không chỉ giảm thiểu rủi ro tín dụng mà còn giúp ngân hàng đồng hành lâu dài với phát triển nông nghiệp vùng khó.

QUY TRÌNH VẬN HÀNH TÍN DỤNG

Quy trình được thiết kế khép kín, từ khâu vay – sản xuất – tiêu thụ – trả nợ:

Ngân hàng giải ngân Tổ Tín dụng Cộng đồng (CCC) kiểm soát dòng vốn HTX/Doanh nghiệp cung ứng giống/vật tư, ký hợp đồng Hộ dân sản xuất HTX/Doanh nghiệp thu mua Doanh thu trả nợ ngân hàng thông qua CCC.

Chuỗi liên kết này tạo sự ràng buộc trách nhiệm giữa các bên, ngăn chặn tình trạng "vay rồi bỏ mặc", đồng thời xây dựng nền sản xuất nông nghiệp có kế hoạch, đầu ra ổn định.

NGÀNH NGHỀ TRIỂN KHAI THÍ ĐIỂM

Mô hình ưu tiên các lĩnh vực phù hợp với đặc thù địa hình, thổ nhưỡng, tập quán canh tác vùng cao:

GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM HIỆU QUẢ

Giám sát cộng đồng 4 lớp: CCC, người uy tín bản địa, HTX/doanh nghiệp bao tiêu và chính quyền địa phương cùng chia sẻ trách nhiệm trong từng khoản vay.

Số hóa quản lý tín dụng: Mỗi hộ vay được cấp sổ điện tử đơn giản, có thể dùng app tiếng dân tộc hoặc audio – đảm bảo người dân dễ sử dụng, dữ liệu được chia sẻ cho ngân hàng, chính quyền và HTX.

Tích hợp bảo hiểm rủi ro: Nhà nước hỗ trợ 100% phí bảo hiểm nông nghiệp năm đầu cho hộ nghèo, giúp giảm áp lực tài chính và hỗ trợ ngân hàng thu hồi vốn khi có thiên tai, dịch bệnh.

CƠ CHẾ TỔ CHỨC VÀ TRIỂN KHAI

HIỆU QUẢ KỲ VỌNG

Tăng gấp 3 lần hiệu quả sử dụng vốn so với cho vay cá nhân tự do; Tỷ lệ thu hồi vốn đạt trên 95% nhờ sự giám sát chặt chẽ và liên kết sản xuất – tiêu thụ; Hình thành hệ sinh thái tín dụng – sản xuất – tiêu thụ – trả nợ theo chuỗi khép kín; Giảm thiểu đáng kể tình trạng nợ xấu và tín dụng tự phát ở vùng cao; Góp phần phát triển kinh tế – xã hội, xây dựng nông thôn mới và nâng cao đời sống bền vững cho đồng bào dân tộc thiểu số tỉnh Điện Biên./.

GS.TS, LS, Doanh nhân Phạm Hồng Điệp

Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Shinec

Ủy viên Hội đồng Biên tập Tạp chí Kinh tế Môi trường