Mạng xã hội: Cơ hội kết nối và thách thức chánh niệm trong thời đại mới

Ngày nay, phần lớn các cuộc trao đổi thông tin và giao tiếp của chúng ta diễn ra trên mạng xã hội, hoạt động này phổ biến đến mức nó dường như trở thành thứ không thể thiếu trong cuộc sống thường nhật. Đây là một phương tiện mạnh mẽ với vô số lợi ích, tạo ra một thế giới ảo vượt qua mọi ranh giới và sự ngăn trở vật lý một cách kỳ diệu. Chúng ta có thể giao tiếp, chia sẻ văn bản, hình ảnh và video theo thời gian thực dù đang ở bất cứ nơi đâu. Có rất nhiều nền tảng như Facebook, Twitter, v.v., được sử dụng hàng ngày để chia sẻ thông tin và kết nối với nhau mà không cần rời khỏi chiếc ghế đang ngồi. Những gì chúng ta chia sẻ thậm chí có thể lan tỏa đến số lượng người không giới hạn chỉ trong tích tắc.

Tuy nhiên, song song với những sự tiện ích như vậy, chúng ta cũng cần phải nhận thức được mặt tối của mạng xã hội. Một vấn đề nổi cộm là sự gia tăng lo âu và trầm cảm ở nhiều người do sự xuất hiện dồn dập của các thông tin tiêu cực, dẫn đến những kỳ vọng không thực tế về ngoại hình hay vị thế xã hội - điều kiện cần để nhận được sự công nhận từ xã hội bên ngoài. Hơn thế nữa, việc dành quá nhiều thời gian trên màn hình khiến chúng ta mất đi sự kết nối với thế giới tự nhiên và cơ thể vật lý của chính mình, những điều vốn rất cần thiết cho sức khỏe thể chất và tinh thần của mọi người, bất kể già hay trẻ. Nhưng có lẽ, tác động tiêu cực nhất của mạng xã hội chính là việc nó trở thành mảnh đất màu mỡ để mọi loại thông tin sai lệch và gây hiểu lầm được chia sẻ mà không cần thông qua bất kỳ bước kiểm chứng nào.

Như vậy, tác động và sức ảnh hưởng của mạng xã hội là rất lớn, cả về mặt tích cực lẫn tiêu cực, và chúng ta hoàn toàn có thể tiếp tục liệt kê thêm những hệ quả của nó. Một ví dụ cụ thể là sự xuất hiện của các Tăng đoàn ảo (virtual sanghas) và các khóa thiền trực tuyến trong suốt ba năm phong tỏa vì đại dịch COVID-19. Trong thời kỳ đó, nhiều người không thể gặp mặt trực tiếp, nhưng các hoạt động ý nghĩa đã được duy trì nhờ vào những sự kết nối ảo này.

Cá nhân tôi đã có dịp kết nối lại với một số huynh đệ của mình, những người mà tôi chưa có dịp trò chuyện trong suốt 20 năm qua. Nhưng giờ đây, họ chia sẻ cuộc sống của mình qua hình ảnh và bài viết như thể tôi đang cùng họ quay trở về Tây Tạng. Thậm chí, tôi từng nhờ một vị Lạt-ma truyền đọc một bản kinh văn thiêng liêng từ Tây Tạng cho tôi trong khi tôi đang sống ở phương Tây, và điều đó khiến tôi nghĩ rằng chiếc điện thoại thông minh trước mặt mình cũng mang một khía cạnh thiêng liêng nào đó.

Mạng xã hội chắc chắn sẽ không sớm biến mất mà sẽ ngày càng được tích hợp sâu hơn nữa vào cuộc sống của chúng ta. Là những người Phật tử, chúng ta cần những phương pháp chánh niệm để sử dụng các công cụ này một cách hữu ích. Có hai pháp thực hành mà chúng ta có thể áp dụng để vừa tận hưởng lợi ích, vừa giảm thiểu tác hại của mạng xã hội: đó là kỷ luật và trí tuệ phân biệt.

Trước tiên, mạng xã hội rất gây nghiện. Nó có thể chiếm rất nhiều thời gian của chúng ta, và phần lớn thông tin nhận được thường giật gân, gây sốc, chẳng mang lại lợi ích gì ngoài việc kích thích sự tò mò và thỏa mãn cảm xúc nhất thời của chúng ta. Vì vậy, chúng ta phải ý thức về thời gian sử dụng mạng xã hội hàng ngày, cố gắng hạn chế thói quen sử dụng mạng xã hội một cách vô ý thức và chống lại sự thôi thúc quay trở lại việc lướt màn hình.

Thứ hai, cần biết rằng sẽ có rất nhiều thông tin sai sự thật đang lan truyền trên mạng xã hội; chúng ta phải luôn ghi nhớ điều này. Mỗi khi mở màn hình, chúng ta cần sử dụng trí tuệ phân biệt để phân tích nội dung, xem xét xem điều đó có khả năng đúng hay sai. Một số thông tin sai lệch xuất phát từ sự thiếu hiểu biết hoặc ác ý có chủ đích, điều này có thể gây ra những hậu quả tiêu cực, dẫn dắt dư luận và truyền bá những nhận thức sai lầm. Chúng ta không nên ủng hộ những điều này.

Vì mạng xã hội không tồn tại trong thời cổ đại, nên Đức Phật hay các bậc thầy Phật giáo thời xưa không trực tiếp giải quyết vấn đề này. Tuy nhiên, mỗi thời đại đều có những vấn đề đặc thù cần phải đối mặt. Thời đại của chúng ta cũng vậy, tốc độ thay đổi sẽ chỉ ngày càng diễn ra nhanh hơn trong tương lai do sự phát triển của công nghệ mới. Vì vậy, chúng ta có thể vận dụng các giáo lý và phương pháp thực hành của Phật giáo để đối phó với những vấn đề mới phát sinh này; từ đó, áp dụng và phát triển các phương tiện thiện xảo nhằm biến thách thức thành lợi ích cho bản thân và cộng đồng.

Sự lan rộng của mạng xã hội sẽ đưa đến nhiều vấn đề hỗn loạn nhưng đồng thời cũng phát triển những khía cạnh tích cực. Tương tự như vậy, vào thế kỷ XIX, khi máy in được phát minh và làm thay đổi xã hội, tác động của nó cũng tương tự như sự trỗi dậy của mạng internet ngày nay. Máy in đã trao quyền tiếp cận tri thức cho một số lượng lớn người vốn trước đây bị hạn chế bởi hoàn cảnh và địa vị của mình.

Vì vậy, hãy để tôi kết thúc bằng một điều lưu ý rất tích cực. Có một vấn đề đáng mừng của mạng xã hội mà có lẽ những người đầu tiên phát triển loại công nghệ này không bao giờ nghĩ tới. Ban đầu, công nghệ này được phát triển phục vụ cho quân sự, thương mại và các mục đích khác. Không ai hình dung nó sẽ phát triển như ngày nay. Mạng xã hội giờ đây có thể mang lại tiếng nói cho những người chưa từng có cơ hội được lắng nghe, và nó có tiềm năng làm cho thế giới trở nên công bằng và bình đẳng hơn. Mạng xã hội đang trao quyền cho rất nhiều người, với tầm ảnh hưởng chưa từng có trong lịch sử.

Hãy nhớ rằng, mạng xã hội không chỉ là một công cụ; nó còn là cơ hội để chúng ta thúc đẩy sự kết nối, lan tỏa nhận thức và xây dựng một thế giới tốt đẹp. Với sự tỉnh thức và trí tuệ, chúng ta có thể sử dụng mạng xã hội như một phương tiện để mang lại lợi ích cho tất cả mọi người, góp phần xây dựng một tương lai tươi sáng hơn.

Tâm Tuệ dịch/Báo Giác Ngộ