'Ma bùn' trong lễ bỏ mả của người Jrai ở Tây Nguyên

Lễ bỏ mả được xem là lễ hội lớn nhất, có giá trị văn hóa và mang tính cộng đồng cao của người dân Gia Rai. Người Gia Rai quan niệm, chết là chuyển sang sống ở một thế giới khác - thế giới của ông bà tổ tiên. Do vậy, hằng ngày người sống vẫn ra thăm mồ mả người thân, quét dọn sạch sẽ và mang cơm nước cho người đã khuất.

Việc này chỉ kết thúc sau khi thực hiện xong lễ bỏ mả, thường từ 5 đến 10 năm, tùy vào kinh tế của gia đình. Khi đó, gia đình sẽ hoàn toàn chia tay với người đã khuất, chấm dứt việc tiếp tục mang cơm, hay chăm sóc nhà mồ.

Trong lễ bỏ mả, có rất nhiều hình thức nghệ thuật tham gia, từ cồng chiêng, múa xoang, ẩm thực, điêu khắc…

Tuy nhiên, độc đáo và ấn tượng nhất là sự hiện diện của "ma bùn", đó là hình ảnh những người đã khuất, trở về cùng vui vẻ với dân làng chung quanh khu nhà mồ. Đây có thể xem là một cuộc trình diễn lớn, đỉnh cao của hoạt động văn hóa mang tính cộng đồng, tổng hợp nghệ thuật dân gian truyền thống.

"Ma bùn" thường xuất hiện trong lễ bỏ mả chứ ngày thường thì không có. Người Gia Rai cho rằng các "ma bùn" là hiện thân của những người đã khuất trở về cõi trần, chung vui với buôn làng chung quanh khu nhà mồ.

Những cậu bé được đắp lên mình toàn bùn đất, làm sao nhìn càng huyền bí, rùng rợn thì càng lôi cuốn những người tham gia.

Chỉ có nam giới đóng vai "ma bùn" chứ không có sự tham gia của nữ giới.

Hóa trang thành "ma bùn" phải thật khéo, làm sao không để cho người khác nhận ra mình.

"Ma bùn" có thể đi vòng quanh khu nhà mồ, giao lưu với những bà con trong họ hàng, gia đình lần cuối để linh hồn người chết sẽ sang thế giới bên kia.

Hóa trang thành Ma bùn trong dịp lễ bỏ mả, thể hiện lòng nhớ thương, kính trọng của người còn sống với người đã khuất. Người ta mong muốn linh hồn của người đã khuất che chở, phù hộ cho người còn sống mạnh khỏe, buôn làng có cuộc sống thanh bình, ấm no, hạnh phúc.

ĐỖ NGỌC XIÊM - BÙI VIẾT ĐỒNG