Lực lượng vũ trang Phú Yên - 80 năm một chặng đường vẻ vang (*) (kỳ 2)

Trước tình hình thực dân Pháp tiến hành chiến tranh xâm lược miền Nam trở lại, căn cứ vào Chỉ thị kháng chiến kiến quốc của Trung ương Đảng, Xứ ủy và UBND cách mạng lâm thời Trung Bộ đã đề ra chủ trương: “Tích cực đánh tiêu hao ngăn chặn địch từng bước, bảo tồn lực lượng ta, cố giữ cho được một vùng tự do để làm căn cứ kháng chiến lâu dài”…

TX Tuy Hòa thực hiện tiêu thổ kháng chiến, sẵn sàng giáng trả cuộc tiến công của giặc Pháp đánh phá vùng tự do. Ảnh: Chụp lại ảnh tư liệu

Ngày 23/10/1945, quân Pháp nổ súng tiến công đánh chiếm Nha Trang. Lúc này, Phú Yên là địa bàn đứng chân của các đoàn quân Nam tiến, là nơi lực lượng ta từ vùng địch ra lại vùng tự do để củng cố, xây dựng. Tỉnh ta vừa làm nhiệm vụ tiếp tế, đẩy mạnh sản xuất, cung ứng lương thực cho bộ đội: “Hạt trắng, hạt suôn đưa vào dốc Mõ…”, vừa làm nhiệm vụ chiến đấu, xây dựng căn cứ hậu phương vững chắc của Liên khu 5.

Chiến thắng Sông Ba - Trường Lạc

Trước tình hình Mỹ, Tưởng và Anh, Pháp tạm dẹp mâu thuẫn bộ phận ở Đông Dương, nhân nhượng lẫn nhau hòng đẩy Nhân dân ta vào tình thế cô lập, cùng một lúc phải chiến đấu với nhiều kẻ thù, ngày 6/3/1946, Hiệp định sơ bộ giữa ta và Pháp được ký kết. Hiệp định đã tạo ra cho Nhân dân miền Nam nói chung và Phú Yên nói riêng những điều kiện thuận lợi để phát triển lực lượng cách mạng, chuẩn bị cơ sở vật chất cho cuộc kháng chiến lâu dài. Theo đó, tháng 4/1946 Trung đoàn 79 được thành lập, gồm 3 tiểu đoàn, mỗi tiểu đoàn quân số trên dưới 500 người. Tiếp đó, Trung đoàn 80 và các thủy đội Bạch Đằng cũng được thành lập để vận chuyển cán bộ, vũ khí chi viện cho các chiến trường. Đây là bước phát triển mới về tổ chức và trình độ chiến đấu của bộ đội ta, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ của cuộc chiến tranh giải phóng ngày càng phát triển. Tháng 4/1946, Chi đội 4 Vi Dân - Sông Cầu giải thể và chuyển toàn bộ LLVT sang thành lập Trung đoàn 83. Tỉnh đội dân quân được thành lập do đồng chí Huỳnh Văn Lịnh, Chánh văn phòng Ủy ban Kháng chiến hành chính tỉnh làm tỉnh đội trưởng, đồng chí Trần Suyền, Ủy viên Ủy ban Kháng chiến hành chính tỉnh làm chính trị viên.

Trong 9 năm kháng chiến chống thực dân Pháp, các đơn vị bộ đội tập trung của Phú Yên phối hợp chặt chẽ với chủ lực của Liên khu 5 và dân quân du kích liên tục đánh địch, đánh bại mọi âm mưu đánh chiếm vùng tự do hòng “lấy chiến tranh nuôi chiến tranh, dùng người Việt đánh người Việt” của thực dân Pháp. Trong đó, chiến thắng Sông Ba - Trường Lạc (1949) là trận vận động chiến đầu tiên giành thắng lợi lớn trên chiến trường Phú Yên.

Vào một buổi sáng giữa tháng 8/1949, trong lúc Tiểu đoàn 365 Liên trung đoàn 80-83 đang tập trung huấn luyện thì được tin quân Pháp dùng tàu chiến đổ bộ lên TX Tuy Hòa cướp phá. Đơn vị đã nhanh chóng tổ chức chiến đấu diệt hàng chục tên, bọn địch vội vã rút chạy xuống tàu.

Ngày 25/8, địch huy động trên 500 quân chủ lực thuộc lực lượng Pháp ở Nam Trung Bộ và Cao Nguyên (TFAP) do một tên trung tá chỉ huy, từ Ai-nu mở cuộc càn quét lớn xuống vùng Sông Ba - Trường Lạc với âm mưu nham hiểm phá đập Đồng Cam. Ngay trong đêm, Tiểu đoàn 365 cấp tốc hành quân từ khu vực cầu Ông Chừ (TX Tuy Hòa) lên Trường Lạc. Tiểu đoàn Hoàng Hoa Thám, Trung đoàn 84, Đại đội 377 và 3 trung đội dân quân của Tuy Hòa cũng nhanh chóng hành quân về Đồng Cam để chiến đấu bảo vệ đập. 9 giờ 10 ngày 26/8, một cánh quân lớn của địch tiến vào đập Đồng Cam, lọt vào trận địa phục kích của ta.

Theo kế hoạch hiệp đồng, ta vừa tiến công vừa hình thành đội hình bao vây ép địch ra bờ sông Ba. Trận đánh diễn ra rất ác liệt, kéo dài gần 2 giờ. Bọn lính công binh địch mang theo những thùng thuốc nổ TNT để phá đập chưa kịp gây tội ác đã bị ta tiêu diệt hoặc vứt thùng thuốc tháo chạy tán loạn. Quân Pháp phải huy động máy bay đến oanh tạc, chặn đường truy kích của bộ đội ta để chúng vượt sông về buôn Hai Đức, bỏ lại khoảng 100 xác lính.

Đánh bại chiến dịch Át lăng

Mốc son chói lọi của LLVT tỉnh nhà trong 9 năm trường kỳ kháng chiến là đánh bại trận càn Át-lăng trong đông xuân 1953-1954 của thực dân Pháp, “chia lửa” với chiến trường Điện Biên, góp phần làm nên chiến thắng Điện Biên Phủ “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”.

Ngày 7/5/1953, với sự thỏa thuận của Mỹ, Chính phủ Pháp cử Hăngri Nava, một viên tướng được đánh giá là nhân tài của nước Pháp, người có quan hệ chặt chẽ với Mỹ, đang giữ chức Tham mưu trưởng Bộ Tư lệnh Lục quân Trung Âu thuộc khối quân sự Bắc Đại Tây Dương (NATO) sang giữ chức Tổng chỉ huy quân đội Pháp ở Đông Dương thay cho tướng Xalăng bị triệu hồi.

Sau một thời gian nghiên cứu tình hình chiến trường, Nava đệ trình lên Hội đồng Quốc phòng Pháp một bản kế hoạch quân sự lớn hòng xoay chuyển tình thế, giành thắng lợi có tính chất quyết định, kết thúc chiến tranh trong vòng 18 tháng (Kế hoạch Nava). Trong bước một của kế hoạch này, Nava chủ trương đánh chiếm vùng tự do Liên khu 5 bằng một kế hoạch hành binh mang tên Át lăng, gồm ba bước với mật danh 4A (gồm 1 A mẹ: Át lăng và 3A con: Arêtuy, Axen và Áttila).

Bước 1 (Aruyxê), chúng sử dụng 22 tiểu đoàn theo 3 hướng: từ biển đổ bộ lên, từ Khánh Hòa đánh ra và từ Tây Nguyên (Đắk Lắk) đánh xuống chiếm TX Tuy Hòa rồi chiếm toàn tỉnh Phú Yên.

Bước 2 (Axen), sau khi hoàn thành chiếm đóng tỉnh Phú Yên sẽ tăng cường thêm lực lượng, phát triển đánh chiếm Quy Nhơn và toàn bộ tỉnh Bình Định bằng 3 cánh quân: Phú Yên ra, An Khê xuống và từ biển đổ bộ lên.

Bước 3 (Áttila)), đây là bước quyết định, tập trung toàn bộ lực lượng từ 4 hướng Quảng Nam đánh vào, Bình Định đánh ra, Kon Tum đánh xuống và từ biển đánh lên. Cả bốn cánh sẽ hợp quân ở Quảng Ngãi hoàn thành mục tiêu đánh chiếm vùng tự do Liên khu 5.

Ngày 20/1/1954, quân Pháp bắt đầu mở cuộc tiến công quy mô chưa từng có từ Khánh Hòa ra Phú Yên với 20 tiểu đoàn của 4 binh đoàn cơ động và 2 tiểu đoàn dù. Chi viện cho bộ binh, cơ giới tiến công còn có hàng chục máy bay ném bom và nhiều trọng pháo đặt ở các tàu chiến ngoài biển. Tại TX Tuy Hòa, địch vừa cho quân đổ bộ từ tàu chiến lên đất liền theo cửa Đà Diễn, vừa cho 2 tiểu đoàn nhảy dù xuống sân bay Chóp Chài. Ở hướng nam, quân Pháp sử dụng binh đoàn số 10, có hàng trăm xe cơ giới và xe bọc thép dẫn đầu vượt đèo Cả đánh ra. Còn ở hướng tây, địch sử dụng 2 binh đoàn 41, 42 từ Cheo Reo theo đường số 7 tiến xuống Củng Sơn. Sau khi hợp điểm các cánh quân, địch bố trí ở mặt trận Tuy Hòa 9 tiểu đoàn, mặt trận Tây Phú Yên 11 tiểu đoàn. Tướng Đờ Bôpho, chỉ huy cuộc hành quân Át lăng chủ quan, tin chắc vào thắng lợi. Chúng sắp sẵn bộ máy cai trị ngụy quyền để lắp vào những vùng khi chúng đánh chiếm được.

Tuy nhiên, với phương châm “tích cực, chủ động, cơ động, linh hoạt”, quân và dân Phú Yên dựa vào làng chiến đấu và thế trận chiến tranh nhân dân được chuẩn bị sẵn, chủ động đánh địch ngay từ đầu. Sau 10 ngày chiến đấu chống lại cuộc tiến công ồ ạt của giặc Pháp, quân và dân Phú Yên đã có nhiều sáng tạo, mưu trí, linh hoạt trong đánh địch, loại khỏi vòng chiến đấu gần 800 tên, thực hiện được nhiệm vụ kìm chân, không cho quân giặc nhanh chóng mở rộng phạm vi kiểm soát, hạn chế được thiệt hại do chúng gây ra. Đặc biệt, Tiểu đoàn 375 mới được thành lập đã lập chiến công đầu xuất sắc. Ngày 7/3, một đoàn xe 26 chiếc chở một đại đội lính Âu - Phi từ Tuy Hòa ra La Hai bị các chiến sĩ Tiểu đoàn 375 diệt gọn. Lần đầu tiên trên chiến trường Phú Yên, ta đã xóa xổ hoàn toàn một đại đội Âu - Phi và đoàn xe quân sự hàng chục chiếc. Tiếp đó, Tiểu đoàn 375, Tiểu đoàn 365 và các đơn vị Đại đội 371 Đồng Xuân, Đại đội 374 Tuy An, Đại đội 377, Đại đội 392… liên tiếp đánh địch lập công, trận nào cũng đạt hiệu suất chiến đấu cao.

---------------------------------

(*) Căn cứ theo các tài liệu:

- Lịch sử LLVT tỉnh Phú Yên (1945-2025)

- Lịch sử công tác đảng, công tác chính trị LLVT Quân khu 5 (1945-2000)

- Chiến tranh du kích trên chiến trường Phú Yên trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược (1945-1975)

- Lịch sử lực lượng công binh tỉnh Phú Yên (1945-2010)

Kỳ cuối: Đánh cho Mỹ cút, đánh cho ngụy nhào

LẠC HỒNG