Luật pháp Mỹ có cho phép điều quân đội để giữ trật tự các cuộc biểu tình?

Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ra lệnh triển khai lực lượng Vệ binh Quốc gia đến bang California sau nhiều ngày diễn ra các cuộc biểu tình quy mô lớn nhằm phản đối các chiến dịch bắt giữ người nhập cư. Ông Trump cho rằng những cuộc biểu tình này đã cản trở việc thực thi pháp luật liên bang và mô tả chúng như một “hình thức nổi loạn tiềm tàng” chống lại chính phủ Mỹ. Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth ngày 9/6 cũng huy động 700 lính thủy đánh bộ để hỗ trợ đảm bảo an ninh tại bang này.

Cơ sở pháp lý để triển khai Vệ binh Quốc gia

Trong sắc lệnh ban hành ngày 7/6, Tổng thống Donald Trump viện dẫn Mục 10 của Bộ luật Liên bang Mỹ, một đạo luật quy định rõ vai trò và thẩm quyền của các lực lượng vũ trang Mỹ. Cụ thể, ông Trump dựa vào Điều 12406 thuộc Mục 10, trong đó cho phép Tổng thống liên bang hóa các đơn vị Vệ binh Quốc gia trong một số trường hợp nhất định, bao gồm khi nước Mỹ bị xâm lược, xảy ra “cuộc nổi loạn hoặc nguy cơ nổi loạn”, hoặc khi Tổng thống xác định rằng không thể sử dụng lực lượng quân đội thường trực để thi hành pháp luật liên bang.

Các thành viên của Lực lượng Vệ binh Quốc gia California. Ảnh: Reuters

Vệ binh Quốc gia được phép làm gì?

Theo Đạo luật Posse Comitatus năm 1878, quân đội Mỹ, bao gồm cả Vệ binh Quốc gia, nhìn chung không được phép tham gia trực tiếp vào hoạt động thực thi pháp luật dân sự. Mục 12406 dù không phủ nhận lệnh cấm này nhưng cho phép quân đội hỗ trợ bảo vệ các đặc vụ liên bang đang thi hành nhiệm vụ và bảo vệ tài sản của chính phủ liên bang.

Điều đó có nghĩa là Vệ binh Quốc gia không có quyền bắt giữ người biểu tình nhưng họ có thể hỗ trợ bảo vệ các nhân viên của Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan (ICE) trong khi cơ quan này tiến hành các vụ bắt giữ, cũng như bảo vệ các cơ sở liên bang trước nguy cơ bạo loạn.

Vụ kiện của California nói gì?

Chính quyền bang California đã đệ đơn kiện lên tòa án liên bang, cho rằng việc Tổng thống Trump triển khai Vệ binh Quốc gia đến bang này mà không có sự đồng thuận của Thống đốc Gavin Newsom là vi phạm luật liên bang và Tu chính án thứ 10 của Hiến pháp Mỹ, vốn bảo vệ quyền tự trị của các tiểu bang trong liên bang.

Trong đơn kiện, California lập luận rằng lệnh triển khai không đáp ứng bất kỳ điều kiện nào được quy định trong Tiêu đề 10, Mục 12406, vì không có tình trạng nổi loạn, không có cuộc xâm lược và không có bằng chứng nào cho thấy việc thực thi pháp luật liên bang đang bị cản trở tại bang này. Ngoài ra, bang cũng chỉ ra rằng ông Trump đã không tham khảo ý kiến thống đốc trước khi ban hành lệnh triển khai – điều được quy định rõ trong Điều 12406. Theo đó lệnh điều động Vệ binh Quốc gia “phải được thực hiện thông qua thống đốc các tiểu bang”.

Từ những cơ sở trên, California yêu cầu tòa án tuyên bố sắc lệnh của Tổng thống Trump là bất hợp pháp và ban hành lệnh khẩn cấp để ngăn chặn việc thi hành lệnh triển khai quân đội tại bang này.

Tòa án có thể xem xét tranh chấp này như thế nào?

Tranh chấp pháp lý liên quan đến việc triển khai Vệ binh Quốc gia mà không có sự đồng thuận của thống đốc là một tình huống hiếm gặp. Theo Bộ trưởng Tư pháp California Rob Bonta, Điều 12406 của Mục 10 chỉ từng được viện dẫn một lần trước đây vào năm 1970, khi Tổng thống Richard Nixon triển khai Vệ binh Quốc gia để đảm bảo hoạt động chuyển phát thư trong cuộc đình công của ngành bưu điện.

Trong bối cảnh hiện tại, nhiều chuyên gia pháp lý bày tỏ nghi ngờ về việc Tổng thống Trump áp dụng Điều 12406 cho các cuộc biểu tình nhập cư, đặc biệt trong bối cảnh không có sự đồng thuận từ Thống đốc Gavin Newsom.

Theo các chuyên gia, các cuộc biểu tình ở California không đạt ngưỡng “nổi loạn” theo quy định của luật liên bang, và không gây trở ngại đáng kể cho việc thực thi pháp luật liên bang, do đó không đáp ứng các điều kiện để triển khai Vệ binh Quốc gia theo Mục 10 của Luật Liên bang.

Tuy nhiên, giới luật sư có quan điểm không thống nhất về việc liệu tòa án có ủng hộ cách giải thích của tiểu bang California đối với vai trò của thống đốc trong Điều 12406 hay không. Một số chuyên gia cho rằng từ “shall” (phải) trong điều khoản này ngụ ý tính bắt buộc, củng cố lập trường của California rằng thống đốc bang phải được tham vấn trước khi triển khai lực lượng Vệ binh Quốc gia. Ngược lại, một số chuyên gia khác lập luận rằng điều khoản này chỉ phản ánh quy trình pháp lý thông thường, chứ không trao cho thống đốc quyền phủ quyết đối với quyết định của Tổng thống.

Ông Trump có thể áp dụng luật nào khác để triển khai lực lượng quân đội?

Nếu muốn tiến xa hơn, Tổng thống Trump có thể viện dẫn Đạo luật Chống nổi loạn năm 1792, một đạo luật trao quyền cho Tổng thống triển khai quân đội liên bang tham gia trực tiếp vào thực thi pháp luật dân sự trong trường hợp xảy ra nổi loạn, bạo loạn hoặc cản trở thi hành pháp luật. Tuy nhiên, đạo luật này chưa được sử dụng trong những năm gần đây và việc viện dẫn nó có thể làm gia tăng căng thẳng chính trị.

Dù các quan chức cấp cao của Nhà Trắng như Phó Tổng thống JD Vance và cố vấn Stephen Miller đã sử dụng thuật ngữ “nổi loạn” để mô tả tình hình, chính quyền Trump đến nay vẫn chưa chính thức viện dẫn Đạo luật Chống nổi loạn.

Trong lịch sử, đạo luật này từng được sử dụng để đối phó với các cuộc khủng hoảng nội địa lớn như Cuộc nổi loạn Whiskey năm 1794 hay sự trỗi dậy của Ku Klux Klan (một hội nhóm thù địch người da đen) sau Nội chiến. Lần gần nhất nó được sử dụng là vào năm 1992, khi Tổng thống George H.W. Bush điều quân đến Los Angeles theo yêu cầu của thống đốc California để dập tắt bạo loạn sau phán quyết gây tranh cãi trong vụ Rodney King. Tuy nhiên, lần cuối cùng một Tổng thống tự triển khai lực lượng Vệ binh Quốc gia mà không có yêu cầu từ thống đốc bang là vào năm 1965, khi Tổng thống Lyndon B. Johnson điều quân đến Montgomery, Alabama để bảo vệ người biểu tình.

Vậy còn lực lượng Thủy quân lục chiến thì sao?

Khác với Vệ binh Quốc gia, Tổng thống có quyền chỉ huy trực tiếp Thủy quân lục chiến theo Mục 10 của Bộ luật Liên bang và vai trò Tổng Tư lệnh trong Hiến pháp. Tuy nhiên, nếu không viện dẫn Đạo luật Chống nổi loạn, lực lượng này vẫn bị ràng buộc bởi các giới hạn pháp lý, trong đó cấm họ tham gia vào các hoạt động như khám xét, tịch thu, bắt giữ hoặc bất kỳ hành động cưỡng chế nào khác đối với dân thường.

Bộ Quốc phòng cho biết, Thủy quân lục chiến hiện được điều động chỉ nhằm mục đích hỗ trợ các nỗ lực bảo vệ nhân viên liên bang và cơ sở vật chất của chính phủ tại Los Angeles và phạm vi can thiệp của họ sẽ được giới hạn ở mức hỗ trợ hậu cần và an ninh, không trực tiếp tham gia trấn áp người biểu tình.

Diệp Thảo/VOV.VN (biên dịch) Theo Reuters