Luật Tổ chức Chính phủ sửa đổi và 'quyết định táo bạo' trong lịch sử lập pháp

Thứ trưởng Bộ Nội vụ Vũ Chiến Thắng - Ảnh Trọng Quỳnh.

Sáng 28/2 Văn phòng Chủ tịch nước họp báo công bố lệnh của Chủ tịch nước về các luật được Quốc hội thông qua tại Kỳ họp bất thường lần thứ chín vừa qua, trong đó có Luật Tổ chức Chính phủ sửa đổi.

Gồm 5 Chương, 32 Điều, Luật này có hiệu lực thi hành từ ngày 1/3/2025.

Giới thiệu điểm mới của Luật, Thứ trưởng Bộ Nội vụ Vũ Chiến Thắng cho biết, lần đầu tiên tại Luật Tổ chức Chính phủ thiết kế các điều về phân định thẩm quyền, phân cấp, phân quyền, ủy quyền, là căn cứ pháp lý quan trọng mang tính nguyên tắc để phân định rõ nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ, Thủ tướng Chỉnh phủ, Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ và mối quan hệ giữa Chính phủ với các cơ quan thực hiện quyền lập pháp, cơ quan thực hiện quyền tư pháp; mối quan hệ giữa Chính phủ với chính quyền địa phương. Các quy định mang tính nguyên tắc tại Luật này là căn cứ pháp lý quan trọng để xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật chuyên ngành được đồng bộ, thống nhất.

Ông Thắng cũng nhấn mạnh một số điểm mới, nổi bật, đó là Luật đã giải quyết được mối quan hệ giữa Chính phủ với các cơ quan trong hệ thống bộ máy nhà nước, giữa cơ quan thực hiện quyền hành pháp với cơ quan thực hiện quyền lập pháp, cơ quan thực hiện quyền tư pháp.

Thông qua việc xác định rõ mối quan hệ này tại Luật đã xác định rõ vai trò của Chính phủ là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất, cơ quan thực hiện quyền hành pháp, bảo đảm cho Chính phủ chủ động, linh hoạt trong lãnh đạo, điều hành và thống nhất quản lý nền hành chính nhà nước từ trung ương đến địa phương.

Luật đã làm rõ nhiệm vụ, quyền hạn, thẩm quyền của Thủ tướng Chính phủ với tư cách là người đứng đầu Chính phủ, lãnh đạo và chịu trách nhiệm về hoạt động của hệ thống hành chính nhà nước từ trung ương đến địa phương; làm nổi bật nhiệm vụ của Thủ tướng Chính phủ trong lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành hoạt động của hệ thống hành chính nhà nước từ trung ương đến địa phương.

Các quy định tại Luật đã làm rõ thẩm quyền của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ với tư cách là người đứng đầu Bộ và với tư cách là thành viên Chính phủ. Trong đó đề cao trách nhiệm của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ với tư cách là thành viên Chính phủ, chịu trách nhiệm trước Chính phủ về quản lý nhà nước đối với ngành, lĩnh vực theo phân công của Chính phủ.

Với tư cách này, Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ chịu trách nhiệm cá nhân trước Thủ tướng Chính phủ, Chính phủ và Quốc hội về ngành, lĩnh vực được phân công quản lý; giải trình, trả lời chất vấn của Đại biểu Quốc hội.

Việc phân định rõ trách nhiệm của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ sẽ tạo điều kiện để tăng cường trách nhiệm của Bộ trưởng trong Quy chế làm việc của Chính phủ, không đẩy trách nhiệm quyết định các vấn đề cụ thể thuộc ngành, lĩnh vực lên Thủ tướng Chính phủ quyết định như hiện nay.

Điểm mới nữa là Luật đã làm rõ mối quan hệ giữa Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ với chính quyền địa phương thông qua các nguyên tắc phân định thẩm quyền, phân quyền, phấn cấp, ủy quyền, bảo đảm bám sát phương châm: “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”, tạo cơ chế giải quyết kịp thời những khó khăn, vướng mắc về thể chế, khơi thông nguồn lực, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước từ trung ương đến địa phương.

Để thực hiện chủ trương đẩy mạnh phân quyền, phân cấp giữa Trung ương và địa phương trong điều kiện hệ thống thể chế chưa được hoàn thiện đồng bộ, thống nhất với quy định của Luật Tổ chức Chính phủ, đối với một số lĩnh vực ưu tiên, cấp bách, Luật Tổ chức Chính phủ đã quy định điều khoản chuyển tiếp, giao Chính phủ ban hành văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh một số nhiệm vụ, quyền hạn và quy định khác có liên quan đến việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ đang được quy định trong các điều, khoản, điểm có liên quan tại luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của ủy ban Thường vụ Quốc hội để thống nhất áp dụng.

“Nguyên tắc thiết kế của Luật lần này được xem là một đột phá lớn, một quyết định mang tính lịch sử của Quốc hội khi lần đầu tiên trong lịch sử lập pháp của nước ta Quốc hội giao cho Chính phủ thực hiện những nhiệm vụ quan trọng, cấp bách, chưa có tiền lệ, trong một thời điểm lịch sử đặc biệt của đất nước. Đây là một quyết định táo bạo, thể hiện sự “đột phá về tư duy lập pháp”, thể hiện tinh thần đổi mới, dám nghĩ, dám làm của Chính phủ trong đề xuất xây dựng Luật và tinh thần đổi mới mạnh mẽ trong công tác lập pháp của Quốc hội”, ông Thắng nhấn mạnh.

Trả lời đề nghị của phóng viên Báo Đầu tư về làm rõ “quyết định táo bạo” nói trên, ông Phạm Minh Triết, Phó vụ trưởng Vụ Tổ chức - Biên chế (Bộ Nội vụ) cho biết Luật Tổ chức Chính phủ sửa đổi vừa rồi xây dựng nguyên tắc mới là không liệt kê nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ trong từng quy định cụ thể mà có quy định chung, nêu rõ nhiệm vụ, quyền hạn của Thủ tướng; quy định thẩm quyền, trách nhiệm của bộ trưởng, trưởng ngành, người đứng đầu cơ quan ngang bộ.

Hai nhiệm vụ đó rõ ràng để tránh hiện tượng như thời gian vừa qua, khi tổng kết việc thi hành luật thì có rất nhiều nhiệm vụ, quyền hạn của bộ trưởng nhưng các bộ ngành cứ "đẩy" lên Thủ tướng, làm Thủ tướng rất nhiều việc, làm hạn chế điều hành của Thủ tướng và nhiệm vụ của Chính phủ.

"Liên quan việc đó, khi làm luật chúng tôi nghiên cứu thì có 177/257 luật có quy định nhiệm vụ, quyền hạn cụ thể giao cho Chính phủ, Thủ tướng. Luật quy định rõ nguyên tắc Chính phủ là cơ quan thực hiện quyền hành pháp, tính chủ động của Chính phủ trong việc điều hành nhiệm vụ của cơ quan hành pháp, khi Chính phủ, Thủ tướng trao nhiệm vụ quyền hạn cụ thể cho các bộ, cơ quan ngang bộ thuộc thẩm quyền quản ký của mình thì lại vướng quy định trong các luật chuyên ngành", ông Triết cho biết.

"Bài toán đặt ra là 177 luật chuyên ngành đó do Quốc hội ban hành đã quy định nhiệm vụ giao cho các bộ thì Chính phủ và Thủ tướng muốn điều hành, chuyển giao, đẩy nhanh tiến độ giao nhiệm vụ phân công cho các bộ thì lại vướng. Về nguyên tắc các luật quy định sửa luật phải do Quốc hội. Chúng tôi đề xuất ủy quyền lập pháp trong quy định tại Điều 32, trong thời hạn 2 năm, nếu các luật chưa được sửa đổi mà có quy định nhiệm vụ, quyền hạn của Thủ tướng, Chính phủ và các bộ mà chưa phù hợp nguyên tắc phân định thẩm quyền trong Luật Tổ chức Chính phủ thì giao Chính phủ ban hành nghị định hoặc nghị quyết của Chính phủ để thực hiện triển khai nhiệm vụ cho các bộ, và các nhiệm vụ này có thể khác so với các luật chuyên ngành. Việc này để đảm bảo đẩy nhanh thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Đây là lần đầu tiên trong luật giao cho Chính phủ quyền đó, gọi là ủy quyền lập pháp, đây là điều mới ở Việt Nam" - ông Triết trả lời.

Nguyễn Lê