Lời tự tình của đại ngàn

Đội Cồng chiêng của Trường phổ thông Dân tộc nội trú THCS-THPT Bù Gia Mập, tỉnh Đồng Nai chuẩn bị biểu diễn trong sự kiện Giải Bình Phước marathon - Trường Tươi Group năm 2023.

Ngày nay, khi nhịp sống hiện đại cuốn đi nhiều giá trị truyền thống, thật xúc động khi được biết một chàng trai trẻ đã và đang âm thầm “giữ lửa” cho bản sắc dân tộc mình. Đó là Điểu Hải, sinh năm 2001, sống tại tổ 1, ấp 23 Lớn, xã Tân Quan, tỉnh Đồng Nai. Trong trái tim của chàng trai trẻ này, tiếng cồng chiêng người S’tiêng vẫn vang vọng đầy tự hào.

Giữ cho văn hóa S’tiêng rực sáng

Anh Điểu Hải được biên đạo múa Hà Nhung phát hiện trong một lần chị tham gia phục dựng Lễ hội Cầu mưa cho địa phương.

“Lúc Hải đang tham gia múa cò - một trong những điệu múa truyền thống của đồng bào S’tiêng, tôi bất ngờ vì em múa rất đẹp, đúng dáng của các bà, các cô ngày xưa. Tìm hiểu thêm thì biết được không chỉ múa dẻo, Hải còn biết đánh trống, đánh chiêng, thậm chí là chủ nhân của những tấm thổ cẩm có hoa văn sáng tạo và độc đáo” - biên đạo múa Hà Nhung kể lại.

Chưa dừng lại ở những năng khiếu vốn hiếm khi dành cho nam, anh Điểu Hải còn chủ động bày tỏ với chị Hà Nhung mong muốn được đóng góp công sức để gìn giữ những giá trị văn hóa của đồng bào S’tiêng.

Anh Điểu Hải chia sẻ, anh đến với cồng chiêng bằng sự ngưỡng mộ sâu sắc: “Tôi biết đánh cồng chiêng vì tôi rất đam mê nhạc cụ của đồng bào mình. Cơ duyên đến với tôi một cách tự nhiên. Trong một lần gia đình có việc cưới hỏi, ông bà đã cho tôi thử chạm vào cồng chiêng và từ đó, tiếng chiêng cứ vang vọng trong tâm trí tôi”.

Dù chưa được học bài bản nhưng tình yêu cồng chiêng của anh Điểu Hải đủ sức thuyết phục biên đạo múa Hà Nhung giới thiệu anh tham gia vào Câu lạc bộ Văn hóa S’tiêng của xã, học hỏi cách đánh truyền thống.

Anh Điểu Hải còn gắn bó với nghề dệt thổ cẩm. Anh chia sẻ: Nghề dệt thổ cẩm là nghề thủ công truyền thống vốn chỉ dành cho phụ nữ S’tiêng. Thế nhưng, chứng kiến cảnh nghề truyền thống của dân tộc mình bị lãng quên, anh đã quyết tâm phục hồi. Anh học dệt từ bà ngoại - người đã truyền cho anh không chỉ kỹ thuật mà còn cả tình yêu với những hoa văn, màu sắc trên tấm thổ cẩm.

Sức sống mới từ cồng chiêng

Năm 2005, không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên được UNESCO tôn vinh là “Kiệt tác truyền khẩu và phi vật thể nhân loại”; năm 2008, chính thức nhận danh hiệu Di sản Văn hóa phi vật thể của nhân loại. Đây là di sản văn hóa phi vật thể thứ 2 của Việt Nam được UNESCO công nhận. Tuy nhiên, giữa guồng quay của cuộc sống hiện đại, khi văn hóa giải trí thị trường lấn át, tiếng cồng chiêng S’tiêng đang dần trở nên ít phổ biến, có nguy cơ ngủ yên. Việc truyền dạy cho thế hệ trẻ gặp nhiều khó khăn, bởi lớp trẻ có xu hướng rời xa những giá trị truyền thống, những bài cồng chiêng cổ. Nỗi trăn trở này không chỉ là của riêng các già làng mà của cả cộng đồng và cả những người làm công tác bảo tồn văn hóa trên địa bàn tỉnh Đồng Nai.

Trong hành trình níu giữ thanh âm linh thiêng của dân tộc S’tiêng, Trường Phổ thông Dân tộc nội trú THCS-THPT Bù Gia Mập, tỉnh Đồng Nai đã trở thành một “không gian văn hóa nhỏ” cho di sản cồng chiêng. Nơi đây, việc truyền dạy không dừng lại ở ý nghĩa hoạt động ngoại khóa mà còn thắp lên ngọn lửa khát vọng trong lòng những người trẻ.

Thầy Lê Văn Công, giáo viên dạy nhạc là người đã dồn hết tâm huyết để hồi sinh tiếng cồng chiêng nơi học đường. Để dạy cồng (goong) cho học sinh, thầy Công dành thời gian trò chuyện, kết nối với các nghệ nhân địa phương. Từ các bài cồng đơn điệu, thầy đã dành nhiều tâm sức, dụng công dàn dựng, kết hợp với một làn điệu dân ca S’tiêng (cùng tone), làm cho bài cồng và tiết mục sinh động và hấp dẫn hơn với các em. Khi các em bắt đầu yêu tiếng cồng, thầy Công lại hướng dẫn các em nghe đến cái hay, cái đẹp, tính nghệ thuật trong mỗi bài cồng để các em tự hào về văn hóa của dân tộc mình. Với thầy Công, việc dạy cồng chiêng không chỉ là dạy các em biết đánh nhạc mà còn phải dạy các em hiểu tính cộng đồng của nhạc cụ này. Mỗi người đánh một chiếc, nhưng phải hòa quyện thành một bài chung, thể hiện sự đoàn kết, gắn bó.

Từ những ngày tháng gắn bó với lớp cồng chiêng, em Thị Xuyên, học sinh lớp 7A, Trường phổ thông Dân tộc nội trú THCS-THPT Bù Gia Mập đã yêu hơn loại nhạc cụ này. Xuyên cho biết: “Giờ đây, mỗi lần nghe tiếng cồng chiêng, em cảm thấy như được trở về với làng, về nhà lúc có lễ hội mà các ông, các bác đánh cồng chiêng quanh đống lửa lớn. Âm thanh cồng chiêng vừa trầm hùng vừa độc đáo, giúp em thêm yêu thích truyền thống văn hóa của dân tộc mình”.

Từ mái trường Phổ thông Dân tộc nội trú THCS-THPT Bù Gia Mập ấm áp nghĩa tình, nơi tiếng cồng chiêng vang lên mỗi ngày dưới sự dìu dắt của thầy Công, đến những nỗ lực thầm lặng nhưng đầy kiên cường của Điểu Hải, ngọn lửa cồng chiêng S’tiêng tiếp tục được thắp sáng trên đất Đồng Nai. Tiếng chiêng giờ đây không chỉ là âm thanh của quá khứ mà đã trở thành âm thanh của tương lai, của hy vọng. Đó là sự khẳng định mãnh liệt về bản sắc dân tộc, là lời tự tình của đại ngàn gửi gắm qua đôi bàn tay và khối óc của thế hệ trẻ.

Phương Dung