Loạt dự án điện tái tạo làm xong vẫn chưa ký được hợp đồng mua bán điện

Phát triển năng lượng tái tạo đang chững lại

Tại hội thảo “Giải pháp chuyển đổi năng lượng hướng tới Net Zero” do báo Lao động tổ chức chiều 29/5, PGS.TS Đặng Trần Thọ - Viện trưởng Viện Công nghệ Năng lượng, nhấn mạnh, năng lượng luôn đóng vai trò then chốt trong sự phát triển kinh tế - xã hội, là “động cơ” vận hành của mọi ngành sản xuất, dịch vụ và đời sống dân cư.

Những năm gần đây, Việt Nam đã có bước chuyển quan trọng ở lĩnh vực năng lượng, đặc biệt là năng lượng tái tạo (NLTT). Giai đoạn 2018-2020 chứng kiến sự bùng nổ của điện mặt trời, với hơn 16,5 GW được đưa vào vận hành. Theo đó, Việt Nam trở thành quốc gia đứng đầu ASEAN về công suất điện mặt trời, vượt qua cả Thái Lan.

Điện gió cũng đạt khoảng 4,3 GW vào cuối năm 2023, trong đó phần lớn được phát triển tại Ninh Thuận, Bình Thuận và các tỉnh Tây Nguyên.

PGS.TS Đặng Trần Thọ - Viện trưởng Viện Công nghệ Năng lượng. Ảnh: Hải Nguyễn

Tuy nhiên, kể từ năm 2021, đà phát triển NLTT chững lại rõ rệt do chính sách giá hỗ trợ (FIT) kết thúc trong khi cơ chế thay thế chưa được ban hành kịp thời. Hơn 4.000 MW điện mặt trời và điện gió đã xây dựng xong nhưng chưa được ký hợp đồng mua bán điện (PPA) hoặc bị cắt giảm công suất thường xuyên do không truyền tải được lên lưới điện.

Việc chưa ban hành chính sách giá điện chuyển tiếp khiến hàng chục GW công suất từ các dự án mới bị đình trệ, gây lãng phí lớn về nguồn lực xã hội.

Theo ông Thọ, việc chuyển từ cơ chế FIT sang đấu thầu hoặc PPA theo giá trần chưa rõ ràng về phương pháp xác định giá, cơ chế chia sẻ rủi ro và lộ trình áp dụng.

Đồng thời, các hợp đồng PPA hiện tại chưa có tính ràng buộc cao về pháp lý, thiếu cơ chế bảo lãnh thanh toán hoặc chia sẻ rủi ro hạ tầng, chính sách, pháp lý, khiến các tổ chức tài chính quốc tế khó tham gia đầu tư dài hạn. Do vậy, việc huy động vốn cho các dự án năng lượng xanh tại Việt Nam gặp nhiều rào cản. Các ngân hàng còn e ngại cho vay các dự án NLTT.

Cần khẩn trương ban hành luật năng lượng tái tạo

Trước thực trạng trên, Viện trưởng Viện Công nghệ Năng lượng kiến nghị, cần khẩn trương ban hành luật năng lượng tái tạo. Trong đó, quy định cụ thể về phạm vi điều chỉnh các loại hình NLTT; quyền và nghĩa vụ của nhà đầu tư; cơ chế cấp phép, đấu nối, lưu trữ; hợp đồng PPA mẫu có ràng buộc pháp lý; cơ chế thanh toán dịch vụ phụ trợ và chia sẻ rủi ro.

Theo ông, luật này cần được thiết kế phù hợp với xu hướng quốc tế, có tham vấn cộng đồng doanh nghiệp và tổ chức tài chính lớn để đảm bảo tính khả thi và hấp dẫn đầu tư.

Ông Đoàn Ngọc Dương - Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương), cho biết, tính đến tháng 12/2024, tổng công suất đặt nguồn năng lượng tái tạo, năng lượng sạch của Việt Nam đạt 29.180 MW, chiếm khoảng 33,6% tổng công suất đặt toàn hệ thống.

Ông Đoàn Ngọc Dương - Phó Cục trưởng Cục Điện lực. Ảnh: Hải Nguyễn

Để đạt tăng trưởng nguồn điện NLTT theo Quy hoạch điện VIII điều chỉnh và hướng tới Net Zero vào năm 2050, theo ông, thời gian tới cần tạo lập môi trường đầu tư thông thoáng, minh bạch, xóa bỏ các rào cản về thủ tục đầu tư phát triển điện lực.

Luật Điện lực số 61 có hiệu lực từ ngày 1/2/2025 và các văn bản dưới luật về cơ bản đã giải quyết những nút thắt liên quan tới thủ tục đầu tư các dự án điện, công khai quy hoạch, danh mục dự án đầu tư, đưa ra các cơ chế khuyến khích cho các dự án NLTT, năng lượng sạch, đặc biệt là các mô hình điện mặt trời áp mái, điện gió ngoài khơi, lưu trữ năng lượng và hydrogen xanh.

Tuy nhiên, ông Đoàn Ngọc Dương cho rằng, cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý một cách đồng bộ, linh hoạt, hiệu quả. Cần hoàn thiện chính sách khuyến khích sản xuất, sử dụng NLTT, năng lượng mới để thu hút mạnh mẽ các nhà đầu tư trong và ngoài nước tham gia đầu tư phát triển các dự án điện lực.

Phó Cục trưởng Cục Điện lực cũng nhìn nhận, không thể có chuyển đổi năng lượng nếu thiếu một hệ thống lưới điện thông minh và linh hoạt. Theo Quyết định số 768, nhu cầu vốn đầu tư cho lưới điện truyền tải giai đoạn 2026-2030 khoảng 18,1 tỷ USD đã tính toán lưới điện giải tỏa công suất, kết nối các khu vực, vùng miền với công nghệ hiện đại...

Do đó, cần đẩy nhanh đầu tư các đường dây truyền tải chiến lược, hiện đại hóa lưới điện với công nghệ số, thông minh nhằm khai thác và sử dụng tối ưu các nguồn điện NLTT, năng lượng mới trên phạm vi cả nước.

Ngoài ra, cần xem xét vai trò của điện hạt nhân trong dài hạn. Ông Dương đánh giá, đây là nguồn điện ổn định, không phát thải CO2, có thể đóng vai trò là nguồn nền cho hệ thống điện với tỷ lệ nguồn NLTT lớn.

Nước ta đã tiếp tục thực hiện chủ trương đầu tư các nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và 2 trên cơ sở nghiên cứu, hợp tác với các đối tác sở hữu công nghệ hiện đại, an toàn, tin cậy trên thế giới.

Ông Dương nhấn mạnh, Việt Nam cần một hệ thống cơ chế, chính sách và thị trường điện hiện đại. Vì thế, phải khẩn trương hoàn thiện thị trường điện cạnh tranh, xây dựng cơ chế tín chỉ carbon, định giá phát thải, thúc đẩy tài chính xanh và các hình thức hợp tác công tư.

Tâm An