Lo ngại bệnh sởi bùng phát

Bác sĩ khám cho bệnh nhi mắc bệnh sởi tại Khoa Bệnh nhiệt đới, Bệnh viện Nhi đồng Đồng Nai.

Chu kỳ bùng phát dịch 5 năm một lần

Theo PGS.TS Trần Đắc Phu, nguyên Cục trưởng Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế), dịch sởi bùng phát theo chu kỳ mỗi 5 năm, và thời điểm này đã đúng vào chu kỳ dịch. Việt Nam từng ghi nhận hai đợt dịch sởi gần nhất là vào năm 2019 và 2014. Riêng năm 2014, hơn 110 trẻ đã tử vong do bệnh sởi. Theo ông Phu, tỷ lệ tiêm chủng giảm có thể khiến cho số người nguy cơ mắc bệnh tích lũy rất lớn, dẫn đến khả năng cao bùng phát dịch.

Trên thực tế, số ca sởi ở nhiều địa phương đang ngày càng tăng. Một số địa phương gia tăng ghi nhận số nghi sởi (sốt và phát ban, chưa xét nghiệm dương tính) và sởi dương tính như Đồng Nai, Đăk Lăk, Bình Dương, Khánh Hòa, Kiên Giang, Đồng Tháp... Gần nhất là hai trẻ ở Quảng Nam tử vong, ngành y tế báo động dịch sởi.

Ngày 12/3, đại diện CDC Hà Nội cho biết, Hà Nội ghi nhận 120 ca sởi trong tuần qua, nâng tổng số ca từ đầu năm đến nay lên 745. Trong đó, phần lớn bệnh nhân trên 10 tuổi (24%), tuổi 1-5 (22%) và 6-11 tuổi (16%). Ngoài ra, 10% bệnh nhân dưới 6 tháng tuổi, 14% thuộc nhóm 6-8 tháng tuổi và 11% thuộc nhóm 9-11 tháng tuổi. Trong khi đó, cùng kỳ năm ngoái, Hà Nội không ghi nhận ca sởi nào. TP Hồ Chí Minh, công bố dịch vào cuối tháng 8/2024. Tuần qua, thành phố ghi nhận 276 ca sởi, nâng tổng số ca tích lũy từ đầu dịch lên hơn 7.600. Trong đó, bệnh nhân tập trung ở nhóm 1-4 và 10-14 tuổi.

Theo PGS.TS Đỗ Duy Cường - Viện trưởng Viện Y học Nhiệt đới, Bệnh viện Bạch Mai, sởi là bệnh truyền nhiễm cấp tính và nguy hiểm, lây qua đường hô hấp do virus họ Paramyxoviridae gây nên. Vi-rus sởi rất dễ lây theo đường không khí hoặc giọt bắn, đối tượng cảm thụ là trẻ em chưa được tiêm phòng hoặc người lớn khi lượng kháng thể trong máu suy giảm.

Thực tế, bệnh sởi chủ yếu xảy ra ở trẻ em dưới 5 tuổi và người lớn chưa được tiêm vaccine phòng sởi. Đặc điểm ban sởi là không ngứa, dạng dát sẩn, hơi nổi gờ, màu đỏ tía, sờ mịn, hình tròn hay bầu dục, kết thành đám tròn 3-6 mm. Xen kẽ giữa các mảng ban sởi có các mảng da lành. Ban kéo dài khoảng 6 ngày. Khi ban nổi khắp toàn thân, bệnh vào giai đoạn hồi phục, bắt đầu giảm sốt và dần hết ban tuần tự giống khi mọc. Lúc này nếu không có biến chứng, bệnh tự khỏi. Nốt ban nhạt dần, chuyển sang màu xám, bong vảy phấn, có thể để lại vết thâm.

Ngoài các triệu chứng sốt cao, ho khan, viêm đường hô hấp, viêm kết mạc mắt, bệnh sởi còn nổi ban trên da. Đây là dấu hiệu bệnh rất đặc trưng, nhưng chỉ xuất hiện từ giai đoạn bệnh toàn phát và dễ bị nhầm lẫn với các bệnh có ban da khác như rubella, phát ban mùa xuân, tay chân miệng, sốt mò...

Khi hết giai đoạn khởi phát, sau khi sốt cao 3-4 ngày, bệnh vào giai đoạn toàn phát, bắt đầu phát ban, còn gọi là mọc sởi. Ban thường xuất hiện theo trình tự từ trên xuống dưới, bắt đầu nổi từ sau tai, gáy lan tới trán, má và toàn bộ đầu, mặt, cổ trong ngày đầu tiên. Ngày thứ hai ban mọc đến tay, bụng, đùi. Ngày thứ ba ban mọc đến hai chi dưới, lòng bàn chân.

Khả năng miễn dịch trong cộng đồng giảm

Bộ Y tế ghi nhận hầu hết trường hợp mắc sởi đều chưa tiêm vaccine phòng bệnh hoặc chưa tiêm đầy đủ, cho thấy khả năng miễn dịch trong cộng đồng giảm. Bộ Y tế đã đưa ra cảnh báo một trong những nguyên nhân dẫn đến bệnh sởi gia tăng gần đây là do tình trạng gián đoạn cung ứng vaccine tiêm chủng mở rộng năm 2022 - 2023, khiến nhiều trẻ chưa tiêm hoặc tiêm không đủ mũi, tạo ra lỗ hổng trong hàng rào miễn dịch.

Còn theo ông Nguyễn Vũ Thượng, Phó Viện trưởng Viện Pasteur TP Hồ Chí Minh, hiện nay đối tượng dễ tiếp cận tiêm vacxin lại là đối tượng ít nguy cơ, trong khi đối tượng khó tiếp cận là những trẻ em thuộc diện di biến động dân cư, là đối tượng nguy cơ cao. Đây là lý do dù vacxin đã bao phủ nhưng qua nhiều tuần, ca mắc sởi vẫn tiếp tục tăng hoặc không thể giảm.

Phân tích cụ thể hơn, ông Phu chi rằng: một năm Việt Nam có khoảng 1,5 triệu trẻ sinh ra. Với kịch bản tỷ lệ tiêm vaccine sởi đạt 90-95%, thì 5-10% trẻ không được tiêm chủng. Tích lũy, sau 4-5 năm sẽ có khoảng gần một triệu trẻ có nguy cơ mắc sởi. Số này có thể lây lan cho nhóm chưa đến tuổi tiêm chủng và chưa có miễn dịch với bệnh.

Thực tế, tỷ lệ tiêm vaccine sởi hiện nay chưa cao, nhiều nơi dưới 90% trẻ được tiêm chủng, thậm chí thấp hơn. Như TP Hồ Chí Minh công bố dịch sởi để tập trung tiêm vaccine, đồng thời mở rộng độ tuổi trẻ tiêm chủng từ 6 tháng tuổi thay vì 9 tháng tuổi như trước, song đến nay tỷ lệ tiêm mới đạt hơn 95%.

Ở một khía cạnh khác, TS.BS Nguyễn Văn Vĩnh Châu, Phó Giám đốc Sở Y tế TP Hồ Chí Minh cho rằng di biến động dân cư cũng là nguyên nhân khiến số ca sởi vẫn tiếp diễn.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tỷ lệ tiêm chủng không đạt mức độ bao phủ cần thiết là 95% thì không ngăn được các đợt bùng phát, bệnh tật, tử vong và loại trừ bệnh sởi. Vì vậy, người dân được khuyến cáo chủ động tiêm vaccine, bên cạnh các biện pháp phòng bệnh khác như đeo khẩu trang, cách ly người bệnh.

Ở một diễn biến khác, trong cảnh báo ngày 13/3, WHO và Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) kêu gọi đẩy mạnh chiến dịch tiêm ngừa sởi bị giảm sút do đại dịch Covid-19. Theo dữ liệu của WHO, tỉ lệ tiêm ngừa sởi trong thời kỳ đại dịch Covid-19 đã khiến trường hợp mắc bệnh tăng đáng kể trở lại vào năm 2023 và 2024. WHO cho biết trẻ em dưới 5 tuổi chiếm hơn 40% trong số 127.350 ca mắc sởi được ghi nhận tại 53 quốc gia ở châu Âu và Trung Á vào năm ngoái. "Sởi đã trở lại và đó là một hồi chuông cảnh tỉnh", ông Hans Kluge, Giám đốc khu vực của châu Âu của WHO, cho biết.

Để ngăn chặn dịch lây lan, ông Hoàng Minh Đức - Cục trưởng Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) cho biết cần khẩn trương tiêm bù nhanh nhất có thể. Khi được tiêm đủ hai mũi vaccine phòng sởi, trẻ có khả năng miễn dịch đến 99%. Bộ Y tế cũng đã chỉ đạo tiếp tục duy trì tổ chức tiêm chủng thường xuyên các mũi vaccine sởi cho trẻ dưới 1 tuổi; tổ chức tiêm bù, tiêm vét cho các đối tượng chưa được tiêm chủng đầy đủ vaccine chứa thành phần sởi.

Thanh Mai