Liệu ngành kiểm toán có thể biến mất hay không?

Ngành kiểm toán sẽ phải thay đổi theo nhu cầu của thị trường. Ảnh: Calio.

Big 4 [1] đã có thể mở rộng chóng vánh là nhờ các công ty chấp nhận ngày càng nhiều rủi ro, chẳng hạn, xâm nhập sâu hơn vào những trận địa đầy hiểm nguy của mảng tư vấn xử lý phá sản, pháp lý và thuế, và bằng cách đi đường tắt trong hoạt động kiểm toán. Các công ty đã bị cáo buộc vì đề cao kết quả trong ngắn hạn, đánh đổi sự chính trực và chất lượng để lấy lợi nhuận.

Dù vậy, sớm hay muộn, ngắn hạn cũng kết thúc. Đánh đổi các chuẩn mực lấy tiền mặt không thể nào là hành vi bền vững. Trong một kịch bản khả thi về cảnh “tiệc tàn”, tăng trưởng ấn tượng của các công ty thực chất là bong bóng, và các rủi ro sẽ leo thang khi bong bóng nổ tung. Những lời tiên đoán của Ralph Walters xứng đáng để nhắc lại: “Các công ty lớn đang trong guồng tăng trưởng mà chắc chắn sẽ dừng lại.”

Các dịch vụ tư vấn, từng được coi là cứu tinh xoa dịu vấn đề chu kỳ cho nghề kế toán, đã đem đến những rủi ro không ngờ, có thể thúc đẩy kết cục của Big 4. Tuy nhiên, chính trong mảng kiểm toán và thuế mới tồn tại những mối nguy của một sự kiện cấp độ hủy diệt, đặc biệt làm nản lòng thoái chí. Những án kiện liên quan đến thuế và kiểm toán chưa hề giảm bớt.

Ví dụ, PwC đang là đối tượng của một hồ sơ kiện tập thể liên quan tới một cơ sở đào tạo thất bại có tên Vocation. Một số án kiện có quy mô rất lớn, chẳng hạn vụ án về sai phạm nghề nghiệp của MF Global yêu cầu 1 tỷ USD, và câu chuyện dài kỳ vài tỷ USD giữa Akai và TBW-Colonial.

Các nhà điều tiết đã nói họ sẽ không cho phép Big 4 trở thành Big 3. Cấm lệnh này có ảnh hưởng rõ rệt lên các động cơ của Bộ Tứ. Nó tạo ra một tình huống rủi ro đạo đức trên một quy mô lớn. Các tổ chức được bảo hộ khỏi thất bại đang chấp nhận những rủi ro lớn hơn; gợi nhớ đến từng thảm họa ngân hàng trong thế kỷ trước và xa hơn nữa. Chế độ bảo hiểm cho thất bại có hiệu ứng ngược, làm tăng khả năng thất bại.

Các ngành khác có rất nhiều ví dụ về những độc quyền nhóm có vẻ ổn định lại nhanh chóng bật khỏi ngành, nhờ vào hành động của các đối thủ cạnh tranh hay của những người đem đến đột phá. Các ngành sản xuất, truyền thông, năng lượng và các dịch vụ tài chính đều từng nếm trải điều mà Niall Ferguson gọi là “gã khổng lồ đang chết”, một sự kiện ông liên hệ với thảm họa kết thúc kỷ Permi trong đó 9/10 phần giống loài của Trái đất bị tiêu diệt.

Matthew Crawford cũng đưa ra một ví dụ tương tự: “Năm 1900, nước Mỹ có 7.632 nhà sản xuất xe goòng và xe kéo. Cứ áp dụng các phương pháp của Henry Ford, ngành này sẽ sớm giảm xuống chỉ còn Big 3.” Đứng trước rủi ro tái định hình ngành tương tự trong nghề kế toán, đã tới lúc Big 4 cập nhật các di chúc sống của mình.

[1] Chỉ bốn công ty lớn về kiểm toán là: Deloitte, Ernst & Young (E&Y), PricewaterhouseCoopers (PwC) và Klynveld Peat Goerdeler (KPMG).

D. Gow & Stuart Kells/ Best Books & NXB Công thương