Liệu Mỹ có sửa hiến pháp cho một tổng thống nắm 3 nhiệm kỳ?

Kể từ khi nhậm chức tổng thống Mỹ nhiệm kỳ hai, ông Donald Trump nhiều lần tuyên bố ông sẽ không tái tranh cử trừ khi mọi người yêu cầu và quyết định "tìm ra cách", theo tờ The Hill.

Ngày 23-1, Hạ nghị sĩ Andy Ogles của đảng Cộng hòa đã đề xuất sửa đổi hiến pháp Mỹ cho phép Tổng thống Trump phục vụ nhiệm kỳ ba để đất nước "có thể duy trì sự lãnh đạo táo bạo mà quốc gia chúng ta đang rất cần". Đề xuất này sẽ cho phép Tổng thống Trump tái tranh cử vì ông được bầu vào các nhiệm kỳ không liên tiếp nhưng không cho phép bất kỳ ai được nắm quyền quá ba nhiệm kỳ cộng lại hoặc hai nhiệm kỳ liên tiếp.

Những nỗ lực này - vốn không phải là chưa từng có trong lịch sử gần đây - sẽ đòi hỏi một số bước khiến triển vọng ông Trump làm tổng thống nhiệm kỳ ba trở nên khá xa vời.

Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ảnh: GETTY IMAGES

Đã từng có đề xuất tương tự

Trước khi có Tu chính án 22, hầu hết các tổng thống Mỹ đều tuân theo truyền thống của Tổng thống George Washington - nhà lập quốc và là tổng thống đầu tiên của Mỹ - là không tranh cử quá hai nhiệm kỳ. Một vài người đã cố gắng tranh cử nhiệm kỳ thứ ba, nhưng không ai thành công cho đến khi Tổng thống Franklin Roosevelt giành chiến thắng 4 nhiệm kỳ trong bối cảnh khủng hoảng của cuộc Đại suy thoái và Thế chiến II.

Sau khi đảng Cộng hòa giành quyền kiểm soát quốc hội Mỹ vào năm 1946, đảng này gần như ngay lập tức đưa ra một đề xuất nhằm giới hạn nhiệm kỳ tổng thống, mở đường cho sự ra đời của Tu chính án thứ 22.

Ông Brian Kalt - GS luật tại ĐH bang Michigan, người đã nghiên cứu Tu chính án thứ 22 - cho biết đảng Dân chủ vào thời điểm đó không “thích thú lắm với nó", nhưng họ cũng không ngăn cản và nhiều người đã ủng hộ.

Sau khi được đưa vào hiến pháp Mỹ vào năm 1951, Tu chính án thứ 22 nêu rõ “không ai được bầu vào chức vụ tổng thống quá hai lần". Tuy nhiên, một tổng thống cũng có thể phục vụ tối đa hai năm trong nhiệm kỳ tổng thống của người khác và được bầu vào hai nhiệm kỳ bổ sung, tổng cộng là 10 năm cầm quyền.

Tuy nhiên, tu chính án này đã nhận được một số lời chỉ trích kể từ khi được đưa vào hiến pháp năm 1951, và một số người đã kêu gọi bãi bỏ nó. Ông Kalt cho biết Tổng thống Dwight D. Eisenhower rất được lòng dân đến mức một số người kêu gọi ông có thể phục vụ nhiệm kỳ ba, nhưng ông Eisenhower không quan tâm đến điều đó.

Năm 1986, Hạ nghị sĩ khi đó là ông Guy Vander Jagt đã kêu gọi sửa đổi hiến pháp để cho phép Tổng thống Ronald Reagan phục vụ nhiệm kỳ ba.

Sự khác biệt

Mặc dù các đề xuất mở rộng giới hạn nhiệm kỳ tổng thống không hoàn toàn mới, Tổng thống Trump đã đưa chúng lên một tầm cao mới liên quan đến tương lai chính trị của ông.

“Điều khác biệt về ông Trump là trong quá khứ, các tổng thống thường rất khiêm tốn về vấn đề này. Họ thường có xu hướng để người khác nói về điều đó và giữ khoảng cách. Đó không phải là phong cách của ông Trump. Vì vậy, rõ ràng đó không phải là tông điệu mà ông ấy sử dụng trong những phát ngôn gần đây” - GS Kalt nhận xét.

Ông Trump đã nói đùa về viễn cảnh tranh cử nhiệm kỳ thứ ba với các nhà lập pháp đảng Cộng hòa một tuần sau khi giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2024. “Tôi nghĩ tôi sẽ không tái tranh cử… trừ khi các bạn nói: 'Ông ấy giỏi quá, chúng ta phải tìm ra cách thôi” - ông Trump nói đùa.

Tổng thống Trump lại nói như vậy một lần nữa sau một tuần nhậm chức tại cuộc họp chính sách thường niên của đảng Cộng hòa tại Hạ viện, nói rằng ông không chắc mình có được phép tái tranh cử hay không và hỏi Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson về khả năng này.

Nhiều đảng viên Cộng hòa cho biết ông Trump đang nói đùa.

Nhà Trắng - nơi ở và làm việc của tổng thống Mỹ. Ảnh: AFP

Lỗ hổng hiến pháp?

GS Kalt nói rằng mặc dù Tu chính án thứ 22 ngăn cấm việc tranh cử tổng thống nhiệm kỳ ba, nhưng vẫn có một số lỗ hổng có thể tranh cãi nếu không muốn nói là không thể, Tu chính án 22 rõ ràng ngăn cản việc một người được bầu làm tổng thống lần thứ ba, nhưng không nêu rõ rằng ai đó không thể làm tổng thống lần thứ ba.

Điều chưa rõ ràng là liệu một người đã phục vụ hai nhiệm kỳ có thể được bầu làm phó tổng thống, hoặc một vị trí thấp hơn trong thứ tự kế nhiệm tổng thống và lên làm tổng thống sau đó hay không. Tu chính án thứ 12 nêu rõ rằng không ai không đủ điều kiện làm tổng thống có thể phục vụ như phó tổng thống, nhưng có thể có tranh cãi liệu điều đó có áp dụng cho giới hạn nhiệm kỳ hay chỉ áp dụng cho các điều kiện khác của hiến pháp như độ tuổi.

GS luật Victoria Nourse tại ĐH Georgetown cho biết trong quá khứ, chưa ai từng thử ý tưởng trên vì đó là một phần trong các chuẩn mực hiến pháp Mỹ.

Rào cản lớn

Dù Hạ nghị sĩ Ogles nghiêm túc và đề xuất của ông giành được một số động lực, khả năng Tu chính án 22 gây nhiều tranh cãi này, hoặc thậm chí là những tu chính án ít gây tranh cãi hơn, được thông qua có vẻ rất thấp.

Hiến pháp đặt ra một rào cản cao để thông qua một tu chính án, và có vẻ như điều đó thậm chí còn khó khăn hơn trong thời đại phân cực cao độ trong nền chính trị Mỹ hiện nay. Một nghị quyết sửa đổi hiến pháp trước tiên phải được thông qua với sự ủng hộ của 2/3 tại cả hai viện của quốc hội, và sau đó 3/4 tất cả các cơ quan lập pháp của tiểu bang, tương đương với 38 tiểu bang, phải phê chuẩn.

Một bài đăng từ Trung tâm Hiến pháp Mỹ vào tháng trước đã chỉ ra rằng việc thông qua một tu chính án khó khăn và hiếm xảy ra, điều này là có chủ ý. Kể từ khi Tu chính án 27 được phê chuẩn vào năm 1992, đã có hơn 1.400 tu chính án được đề xuất trong quốc hội, nhưng không có tu chính án nào nhận được 2/3 phiếu bầu để chuyển đến các tiểu bang.

VĨNH KHANG