Lễ Ét-Đông, phong tục độc đáo của người đồng bào ở Kon Tum

Từ đầu làng Kon Brăp Du nhìn ra bốn phía đâu cũng núi cao ngút ngàn. Khi ông mặt trời lấp ló trên đỉnh ngọn núi, những lớp sương mù dày đặc như mây vẫn che chắn khắp các sườn núi. Đang lâng lâng bởi hương thơm phưng phức của những ghè rượu cần tỏa ra từ những ngôi nhà sàn ẩn sau làn khói sương là là, chúng tôi bắt gặp một nhóm thanh niên người Ba Na.

Nhà rông làng Kon Brăp Du - nơi tổ chức Tết ăn con dúi.

Theo chân các chàng trai, cô gái người Ba Na, chúng tôi đến căn nhà rông của làng. Trong nhà rông, có gần trăm người mang trang phục truyền thống đã chuẩn bị sẵn lễ vật cho Tết ăn con dúi.

Thấy khách có vẻ tò mò, già A Jring Đeng giải thích: Lễ Ét Đông hay còn gọi là Tết ăn con dúi ra đời, tồn tại và phát triển gắn liền với hoạt động sản xuất nương rẫy cùng với tín ngưỡng văn hóa truyền thống của cộng đồng làng.

Lễ được tổ chức hằng năm vào những ngày đầu tháng 10 dương lịch, khi cây lúa bắt đầu trổ đòng, ngậm hạt. Đây là nghi lễ đặc biệt quan trọng, thể hiện sự tôn thờ của cả cộng đồng đối với các vị thần tự nhiên.

Chỉ sau khi tiến hành Tết ăn con dúi, người Ba Na mới được phép triển khai những việc lớn của gia đình, như làm nhà mới, sửa nhà cũ, cưới hỏi, mua trâu, bò...

Các lễ vật để chuẩn bị cho Tết ăn con dúi.

Được biết, ngày xưa, người trong làng thờ con rắn nên tổ chức Tết con rắn. Sau thời gian chiêm nghiệm, dân làng thấy rắn có lúc rất no nhưng đôi khi lại rất đói, không có nguồn thức ăn thường xuyên, ổn định.

Trong khi đó, thức ăn của dúi là rễ cây nên quanh năm suốt tháng chẳng bao giờ dúi sợ thiếu thức ăn. Loài dúi lại không phá hoại mùa màng như lũ chuột đồng nên mọi người càng kính trọng. Vì vậy, dân làng đã chuyển sang làm Tết con dúi. Từ đây, dúi là con vật thiêng, biểu tượng của sự cần cù và siêng năng, cả năm không bị đói của làng.

Trong câu chuyện rôm rả xung quanh ghè rượu cần, già A Jring Đeng phấn khởi chia sẻ: Để tổ chức được lễ vào tháng 10, từ ngay những ngày đầu tháng 5, người dân trong làng đã lên nương rẫy đi tìm bắt con dúi.

Mỗi gia đình thường bắt 2 con dúi béo tốt để dành. Một con làm lễ tại nhà rông, một con làm lễ tại gia đình. Dúi được bắt về, làm thịt sạch sẽ rồi treo lên gác bếp cho khô khỏi bị hư, chờ cho đến ngày lễ mới đem xuống.

Đến ngày lễ, tất cả dân làng tụ tập tại nhà rông. Mỗi nhà mang theo 1 con dúi, ghè rượu cần, cơm cúng, mấy hạt gạo… Ngày thứ 2 của lễ, sau khi cúng tạ ơn các thần linh, các gia đình đem dúi xuống để ăn và uống rượu cần.

Già A Jring Đeng chuẩn bị cho lễ chính.

“Ngày thứ 2 của lễ có hơn 1.000 người tụ tập về nhà rông tham dự ăn con dúi. Trong đó làng hơn 800 người còn lại là khách thập phương đến chung vui cùng. Tất cả người đến dự đều được ăn một miếng thịt dúi. Đây thể hiện tình thần đoàn kết, chứ không quan trọng miếng ăn”, già A Jring Đeng cho biết.

Đến ngày thứ 3, dân làng tiếp tục quay lại nhà rông làm lễ đốt nến và khấn cầu cho các hạt giống lúa được tươi tốt. Sau đó, người dân kiểm tra các hạt gạo được cất giấu dưới ghè rượu còn nguyên vẹn hay không, để đoán định tương lai.

Nếu gói hạt gạo còn nguyên vẹn nghĩa là sang mùa rẫy mới gia đình đó sẽ có một vụ mùa bội thu. Ngược lại nếu hạt gạo bị sứt mẻ hoặc thừa hay thiếu thì lo gia đình sẽ gặp điều không hay.

Dân làng làm lễ tại nhà rông.

Theo già A Jring Đeng, trước đây, Tết ăn con dúi thường được người Ba Na nhóm Giơ Lâng tổ chức 7 ngày, nay dân làng chỉ tổ chức trong 3 ngày. Tùy thuộc vào từng nơi, mà già làng họp dân để chọn ngày làm lễ và thông báo cho các làng bên cạnh cùng đến dự.

Ông Phạm Viết Thạch, Trưởng Phòng Văn hóa- Thông tin H.Kon Rẫy cho hay, trên địa bàn huyện Kon Rẫy có 6 làng người đồng bào Ba Na duy trì lễ hội Ét Đông thường xuyên.

Lễ Ét Đông đã được người dân làng giữ gìn và phát huy từ đời này qua đời khác. Ngành Văn hóa đã xây dựng hồ sơ để công nhận đây là một di sản văn hóa phi vật thể và đề nghị là di sản văn hóa cấp Quốc gia.

Sau khi được công nhận, Nhà nước cũng tiếp tục quan tâm công tác bảo tồn, phát huy bản sắc dân tộc của lễ hội.

Chí Dũng