Lào Cai nỗ lực xóa nhà tạm, nhà dột nát - Bài 2: Nhiều khó khăn trong quá trình triển khai

Vấn đề phát sinh từ thực tiễn

Theo đánh giá của tỉnh Lào Cai, quá trình triển khai XNT, NDN, do ảnh hưởng của mưa bão nên có thời điểm việc phối hợp giữa các cấp, ngành, địa phương trong rà soát hộ nghèo, hộ cận nghèo, gia đình người có công đang ở nhà tạm, nhà dột nát còn lúng túng; một số trường hợp qua thống kê, rà soát còn có sự chồng chéo giữa các chương trình hỗ trợ... Đặc biệt, số hộ vướng mắc về đất đai như chưa được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất ở hoặc có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất ở nhưng hiện trạng không phù hợp với quy hoạch... cũng khiến công tác XNT, NDN lúc đầu bị chậm tiến độ.

Ngôi nhà của gia đình anh Sùng Seo Cháng ở thôn Sà Ván-Sừ Mần Khang, xã Tả Van Chư (Bắc Hà, Lào Cai) đang trong quá trình hoàn thiện.

Tả Van Chư là một trong 3 xã nghèo của huyện Bắc Hà. Toàn xã hiện có 519 hộ dân, với 90% là đồng bào dân tộc Mông, trong đó có đến 216 hộ nghèo, 126 hộ cận nghèo, đời sống người dân còn nhiều khó khăn. Thực hiện chương trình XNT, NDN, năm 2024 và 2025, xã Tả Van Chư được giao xóa 110 nhà tạm, nhà dột nát (xây mới 90 nhà, sửa chữa 20 nhà). Đến thời điểm này, xã Tả Van Chư đã hoàn thành kế hoạch đề ra. Đồng chí Trần Ngọc Phương, Chủ tịch UBND xã Tả Van Chư cho biết: “Triển khai XNT, NDN, vấn đề khó khăn nhất là nhiều hộ dân không có vốn đối ứng. Bên cạnh đó, do không tìm được thợ xây nên cũng ảnh hưởng đến tiến độ triển khai. Để giải quyết khó khăn, chúng tôi kêu gọi các nhà hảo tâm ủng hộ kinh phí, vật liệu xây dựng, huy động nhân dân, đoàn viên, thanh niên góp ngày công giúp bà con làm nhà và làm đường để vận chuyển nguyên vật liệu”.

Không chỉ thiếu vốn đối ứng, tại một số huyện miền núi, vùng cao của tỉnh Lào Cai, do phong tục tập quán của đồng bào nếu chủ nhà “không được tuổi” thì không xây, sửa nhà, điều này khiến công tác vận động, tuyên truyền người dân rất vất vả. Đồng chí Đặng Công Hải, Chủ tịch UBND huyện Bắc Hà cho biết: “Do đồng bào còn nhiều phong tục lạc hậu, thế nên có những trường hợp chúng tôi phải cử cán bộ đi lại nhiều lần để tuyên truyền, đồng thời kêu gọi các nhà hảo tâm hỗ trợ thêm kinh phí, vận động bà con nhân dân giúp ngày công thì họ mới đồng ý xây, sửa nhà”.

Giờ đây, gia đình ông Thèn Xuẩn Vần (đối tượng người có công) ở thôn Đội 2, xã Nàn Sán, huyện Si Ma Cai đã không còn lo lắng mỗi khi trời mưa bão, bởi từ cuối năm 2024, gia đình ông đã được sống trong ngôi nhà mới nhờ chương trình XNT, NDN. Nhìn ngôi nhà khang trang, rộng hơn 100m2, ít ai biết rằng, cán bộ các cấp đã phải rất vất vả mới nhận được sự đồng ý làm nhà của ông. Trước đây gia đình ông Vần ở trong căn nhà trình tường đã xuống cấp. Tháng 6-2024, khi chính quyền địa phương lập danh sách và thông báo gia đình được hỗ trợ XNT, NDN thì ông Vần kiên quyết không làm, với lý do “năm nay không được tuổi”. Cán bộ xã, huyện, người có uy tín của thôn phải nhiều lần đến gặp gỡ, vận động và mãi đến tháng 8-2024 ông Vần mới đồng ý xây lại ngôi nhà của mình.

Có những băn khoăn

Trong quá trình tìm hiểu thực tế về XNT, NDN tại một số huyện vùng cao như Bắc Hà, Si Ma Cai, nơi có đông đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, có những câu chuyện để lại cho chúng tôi nhiều băn khoăn.

Chúng tôi cùng cán bộ chính quyền địa phương đến thăm gia đình anh Sùng Seo Cháng, người dân tộc Mông ở thôn Sà Ván-Sừ Mần Khang, xã Tả Van Chư khi ngôi nhà mới rộng hơn 100m2 của gia đình anh đang vào giai đoạn hoàn thiện. Anh Cháng cho biết: “Gia đình tôi có 4 người, cả nhà chỉ trông vào mấy sào ruộng. Vì vậy bao năm qua, ngôi nhà cũ xuống cấp nhưng tôi không có tiền xây, sửa. Thực hiện chương trình XNT, NDN, năm 2024 gia đình tôi được Nhà nước hỗ trợ 44 triệu đồng để xây nhà”. Cùng với số tiền ít ỏi của con gái đi làm ăn ở tỉnh Bắc Ninh gửi về, anh Cháng vay Ngân hàng Chính sách xã hội 100 triệu đồng và vay thêm của anh em họ hàng để xây nhà. Dự kiến, ngôi nhà sau khi hoàn thành sẽ hết gần 600 triệu đồng. Khi chúng tôi hỏi, xây nhà nhiều tiền như thế, sau này làm gì để trả nợ thì anh Cháng cười và cho biết: “Thì cứ xây đã, sau này trả như thế nào thì tính sau”.

Đại diện chính quyền địa phương đến thăm hỏi gia đình ông Thèn Xuẩn Vần ở thôn Đội 2, xã Nàn Sán (Si Ma Cai, Lào Cai).

Tương tự anh Cháng, để làm được ngôi nhà mới, ngoài số tiền 60 triệu đồng do Nhà nước hỗ trợ, anh Dì Văn Thiện ở thôn Đội 1, xã Nàn Sán cũng phải vay mượn thêm gần 300 triệu đồng. Nhìn ngôi nhà sắp được đưa vào sử dụng, anh Thiện nói với chúng tôi: “Có được nhà mới vững chắc để ở, gia đình mình vui lắm. Nhưng từ khi xây nhà, sáng nào dậy mình cũng thấy lo, vì sau này không biết sẽ trả nợ như thế nào”.

Theo chương trình XNT, NDN, các đối tượng được thụ hưởng bao gồm: Hộ nghèo, hộ cận nghèo, hộ người có công gặp khó khăn về nhà ở, nhà ở xuống cấp cần được sửa chữa, xây mới. Tuy nhiên, tại một số huyện của tỉnh Lào Cai, đồng bào thường có quan niệm, cả đời chỉ làm nhà một lần nên phải làm chắc chắn, rộng rãi, có chỗ cất trữ lương thực, thực phẩm. Chính vì vậy, mặc dù là hộ nghèo, hộ cận nghèo, ngoài số tiền được hỗ trợ, họ sẵn sàng vay mượn vài trăm triệu đồng để xây nhà, dù chưa biết sau này sẽ trả nợ như thế nào...

Qua trao đổi với lãnh đạo một số địa phương về vấn đề các gia đình được hỗ trợ XNT, NDN chủ yếu thuộc diện hộ nghèo, hộ cận nghèo mà vay mượn đến vài trăm triệu đồng để làm nhà thì đến bao giờ mới thoát nghèo, chúng tôi được biết, chính quyền cũng vận động người dân xây, sửa nhà phù hợp với hoàn cảnh kinh tế gia đình. Tuy nhiên thực tế làm nhà như thế nào là các gia đình tự quyết định, chính quyền khó có thể can thiệp được.

Bên cạnh đó, theo quy định, những gia đình thuộc diện XNT, NDN thì phải có đất ở không tranh chấp, đã được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, phù hợp với quy hoạch... điều này gây không ít khó khăn cho các hộ nghèo. Đồng chí Trần Tiến Dũng, Chủ tịch UBND xã Khánh Yên Thượng, huyện Văn Bàn cho biết: “Tại Khánh Yên Thượng, nhiều gia đình sinh sống ổn định từ hàng chục năm trước, nhưng họ chưa làm giấy chứng nhận quyền sử dụng đất ở. Bây giờ nếu làm mới hoặc chuyển đổi mục đích sử dụng đất, có những hộ phải nộp thuế từ vài chục triệu đến cả trăm triệu đồng. Với những hộ nghèo, hộ cận nghèo thì thực sự họ không thể có tiền để làm được điều này”.

(còn nữa)

Bài và ảnh: ĐỨC THỊNH