Làm thế nào để trẻ em Việt Nam lớn lên với tuổi thơ không áp lực?

Các diễn giả trao đổi tại tọa đàm. (Ảnh: PV/Vietnam+).

"Để trẻ em Việt lớn lên với tuổi thơ không áp lực" là chủ đề buổi tọa đàm vừa được Viện Nghiên cứu Giáo dục Việt Nam tổ chức sáng nay, 13/3, tại Hà Nội, với sự tham gia của nhiều nhà nghiên cứu, nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục.

Tại tọa đàm, các diễn giả đều chỉ ra rằng trẻ em đang chịu áp lực lớn từ học tập, từ nhà trường, từ gia đình và so sánh xã hội. Những điều này ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển cả thể chất và tinh thần của trẻ.

Trẻ em không phải cỗ máy thành tích

Phát biểu khai mạc tọa đàm, Giáo sư Lê Anh Vinh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Giáo dục Việt Nam nhấn mạnh tuổi thơ là giai đoạn nền tảng, ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển toàn diện của mỗi con người. Tuy nhiên, trong xã hội hiện đại, trẻ em đang phải đối mặt với nhiều áp lực.

Ông Vinh cho hay theo nghiên cứu của UNICEF, sức khỏe tâm thần và tâm lý xã hội của trẻ em và thanh thiếu niên tại Việt Nam đang gặp nhiều thách thức. Áp lực học tập, kỳ vọng từ gia đình và sự cạnh tranh trong xã hội là những yếu tố chính gây ra tình trạng này.

Một nghiên cứu khác của UNICEF cũng chỉ ra rằng trường học là một trong những môi trường ảnh hưởng nhất đến sự phát triển tâm lý xã hội của trẻ. Trẻ em dành phần lớn thời gian của mình tại trường học nhưng áp lực học tập tại trường học cũng là một trong những nguyên nhân gây ra căng thẳng và các vấn đề tâm lý khác cho trẻ.

Ngoài ra, áp lực từ gia đình cũng là một yếu tố quan trọng. Nhiều bậc phụ huynh có xu hướng đặt kỳ vọng quá cao vào con cái, mong muốn con đạt được những thành tích vượt trội để hãnh diện, tạo gánh nặng tâm lý rất lớn cho trẻ

“Trẻ em cần được yêu thương và hỗ trợ, không phải là những cỗ máy đạt thành tích,” Giáo sư Lê Anh Vinh nói.

Trình bày nghiên cứu về áp lực của học sinh tiểu học, Thạc sỹ Phạm Thị Phương Thức, Trung tâm Nghiên cứu Tâm lý học và Giáo dục học- Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam phân tích cụ thể hơn những áp lực trẻ em đang phải chịu từ học tập, từ nhà trường, từ cha mẹ, so sánh xã hội.

Trong học tập, những yêu cầu mà giáo viên, cha mẹ và nhà trường đặt ra cho học sinh, khiến trẻ cảm thấy lo lắng và căng thẳng. Các yêu cầu cao trong chương trình giảng dạy tại các trường có chất lượng tốt hơn sẽ tạo ra áp lực học tập lớn hơn. Giáo viên với phương pháp giảng dạy truyền thống thường tạo ra áp lực cao hơn do chỉ tập trung vào thành tích học tập mà không quan tâm đến tâm lý và khả năng của học sinh. Trong khi đó, trẻ còn chịu áp lực từ cha mẹ với những kỳ vọng, các so sánh “con nhà người ta.”

Thạc sỹ Phạm Thị Phương Thức trình bày nghiên cứu về áp lực của học sinh tiểu học. (Ảnh: PV/Vietnam+)

Cũng theo nghiên cứu của Thạc sỹ Phạm Thị Phương Thức, áp lực từ cha mẹ và nhà trường có mối quan hệ tiêu cực với nhiều khía cạnh khác nhau.

Chia sẻ thêm về vấn đề này, Phó giáo sư Nguyễn Hồng Thuận, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Tâm lý học và Giáo dục học -Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam cho hay năm 2017, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã giao Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam thực hiện nghiên cứu về bệnh thành tích trong giáo dục. “Khi thực hiện phỏng vấn sâu, chúng tôi nhận thấy hầu hết các các thầy cô đều không thừa nhận bản thân, nhà trường mình có bệnh thành tích nhưng đều nói trường bên cạnh có. Từ kết quả nghiên cứu, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Phùng Xuân Nhạ khi đó đã phải nhận định bệnh thành tích là bệnh của cả hệ thống, nặng nhất là ở cấp quản lý nhà nước, đẩy xuống nhà trường, xuống thầy cô giáo, thầy cô đẩy xuống học sinh,” bà Thuận cho hay.

Cũng theo bà Thuận, trong gia đình, cha mẹ càng kỳ vọng thì con cái càng áp lực.

Những hệ lụy khôn lường

Thạc sỹ Phạm Thị Phương Thức cho hay những áp lực sẽ dẫn đến nhiều hệ lụy tiêu cực cho trẻ, từ thể chất đến tinh thần. Về thể chất, áp lực học tập dẫn đến trẻ có khả năng mắc tật khúc xạ cao hơn, những căng thẳng khiến trẻ có xu hướng bạo lực thể chất và lạm dụng chất kích thích.

Về tinh thần, áp lực học tập khiến trẻ tăng mức độ lo âu, trầm cảm ở cả nam và nữ, làm giảm lòng tự trọng, sự tự tin của học sinh vào khả năng của bản thân. Áp lực quá mức có thể dẫn đến các chiến lược đối phó tiêu cực và giảm sút thành tích học tập. Bắt nạt học đường gia tăng, một số tình trạng khác bao gồm gian lận thi cử, trốn học…liên quan đến áp lực học tập. Thành tích học tập kém và cảm giác, thất bại ngay trước kỳ thi, không được nhận vào các trường hàng đầu, bị bắt nạt quá mức… là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến tự tử ở trẻ em.

Vậy làm thế nào để giảm áp lực cho trẻ, để trẻ vẫn hồn nhiên, vô tư sống đúng với tuổi thơ mà vẫn phát huy tối đa năng lực của bản thân là vấn đề được các đại biểu, khách mời, phụ huynh, đại diện các trường trao đổi sôi nổi tại tọa đàm.

Những thành tố giúp cho trẻ hạnh phúc hơn. (Ảnh: PV/Vietnam+)

Thạc sỹ Phạm Thị Phương Thức cho rằng cả gia đình, nhà trường và trẻ em đều cần sự điều chỉnh. Trong đó, về phía gia đình cần hỗ trợ con trong học tập, thay đổi trong giao tiếp thể khuyến khích trẻ, xây dựng mối quan hệ cha mẹ - con cái tích cực. Theo bác Thức, môi trường gia đình hỗ trợ đóng vai trò quan trọng đối với sức khỏe tinh thần của học sinh.

Về phía nhà trường, giáo viên cần tập trung vào tiềm năng của học sinh có thể giúp các em cảm thấy thoải mái hơn và có tinh thần học tập tích cực hơn; đánh giá không thông qua điểm số; không công bố điểm thi vì đó là quyền riêng tư của cá nhân; vận động chương trình “ba trả lại”: trả lại thời gian giải trí và ngày lễ cho trẻ em, trả lại sức khỏe cho trẻ em, trả lại khả năng sáng tạo cho trẻ em; tăng cường chuyên gia tâm lý học đường…

Học sinh cũng cần học cách kiểm soát suy nghĩ, cảm xúc và hành động có thể giúp quản lý áp lực học tập hiệu quả hơn. Những học sinh có khả năng kiên cường cao có thể thích nghi với áp lực tốt hơn, chuyển hóa áp lực thành động lực để học tập.

Cùng quan điểm này, Phó giáo sư Trần Thành Nam, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội chia sẻ: “Chúng ta đang sống trong thế giới áp lực. Bố mẹ áp lực, giáo viên áp lực thì đứa trẻ cũng áp lực theo. Làm sao giảm áp lực cho trẻ mà vẫn phát triển toàn diện, sự nghiệp bền vững? Đó chính là nâng cao khả năng thích ứng với áp lực. Bố mẹ, giáo viên cần trang bị cho các con kỹ năng phát triển năng lực".

Từ góc độ quản lý Nhà nước, ông Phó vụ trưởng Vụ Giáo dục phổ thông, Bộ Giáo dục và Đào tạo Tạ Ngọc Trí cho biết thời gian qua, ngành giáo dục đã đổi mới chương trình sách giáo khoa, chuyển việc dạy, học theo lối truyền thụ kiến thức sang dạy, học chú trọng phát triển kỹ năng, phẩm chất. Bộ cũng chỉ đạo xây dựng phong trào trường học hạnh phúc, xây dựng môi trường học tập tích cực cho học sinh.

Theo Giáo sư Lê Anh Vinh, những chia sẻ của các đại biểu tại tọa đàm sẽ là những kiến thức, kinh nghiệm hữu ích để cùng xây dựng môi trường tốt đẹp hơn cho trẻ em Việt Nam. “Hãy để con được sống trong sự yêu thương và lớn lên với tuổi thơ vô tư, hồn nhiên, không có áp lực trước khi đặt lên vai con những kỳ vọng thành công hay trở thành nhà vô địch. Một tuổi thơ vô tư sẽ là nền tảng cho một tương lai rộng mở và thành công,” Giáo sư Lê Anh Vinh nói./.

(Vietnam+)