Làm chủ lực lượng sản xuất mới, Việt Nam cần đồng bộ các giải pháp

Nền nông nghiệp “truyền thống” đang từng bước được thay thế bằng “nông nghiệp số”.

Ngày 20/6/2025, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Viện Chiến lược và Chính sách Kinh tế - Tài chính, Học viện Tài chính (Bộ Tài chính) phối hợp tổ chức hội thảo khoa học quốc gia “Lực lượng sản xuất mới – xu hướng thế giới và thực tiễn Việt Nam”.

NHẬN DIỆN ĐÚNG BẢN CHẤT CỦA LỰC LƯỢNG SẢN XUẤT MỚI

Phát biểu tại hội thảo, ông Đỗ Thành Trung, Thứ trưởng Bộ Tài chính, cho biết thế giới đang chứng kiến sự chuyển mình mạnh mẽ của lực lượng sản xuất nhờ các công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT), dữ liệu lớn (Big Data), công nghệ sinh học và năng lượng tái tạo.

Những công nghệ này đang tái định hình các mô hình tổ chức sản xuất, tạo ra một hệ sinh thái kinh tế mới, nơi ranh giới giữa vật chất và phi vật chất, giữa con người và máy móc đang dần bị xóa nhòa. Lực lượng sản xuất mới đang trở thành nền tảng cho sự phát triển bền vững, sáng tạo, thông minh và nhân văn.

Đối với Việt Nam, Thứ trưởng Đỗ Thành Trung cho rằng trong giai đoạn phát triển chiến lược mới với mục tiêu trở thành nước phát triển vào năm 2045, Đảng ta xác định khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là những trụ cột then chốt. Như Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh tại Hội nghị Trung ương 8 khóa XIII: “Phát triển lực lượng sản xuất hiện đại là một trong những trụ cột quan trọng nhất để Việt Nam bứt phá”.

Thứ trưởng Bộ Tài chính Đỗ Thành Trung phát biểu tại hội thảo.

“Tuy nhiên, sự phát triển lực lượng sản xuất trong bối cảnh hiện nay đặt ra những yêu cầu và thách thức mới. Vấn đề cốt lõi là cần nhận diện đúng bản chất của lực lượng sản xuất mới, xác định động lực phát triển và xây dựng hệ sinh thái phù hợp với đặc điểm kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa của Việt Nam”, Thứ trưởng Bộ Tài chính nhấn mạnh.

Theo PGS.TS Ngô Tuấn Nghĩa, Viện trưởng Viện Kinh tế chính trị học (Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh), cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư với những thành tựu vượt bậc trong AI, Big Data, IoT, công nghệ sinh học, vật liệu mới… đang tạo ra một thế hệ lực lượng sản xuất hoàn toàn khác biệt so với truyền thống.

Đây không còn là sự nâng cấp tuyến tính của tư liệu lao động hay sức lao động giản đơn, mà là bước nhảy vọt về chất, là sự hòa quyện giữa tri thức, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong một hệ sinh thái số thông minh.

Lực lượng sản xuất mới đang kiến tạo những xu hướng phát triển toàn cầu có sức ảnh hưởng sâu rộng, bao gồm sự nổi lên của kinh tế số, xã hội số, quá trình chuyển đổi xanh và hình thành mô hình kinh tế tuần hoàn, sự tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu sau đại dịch Covid-19, sự bùng nổ của lao động tri thức với các mô hình làm việc linh hoạt và cuộc cạnh tranh chiến lược gay gắt giữa các quốc gia về công nghệ lõi và vị thế kinh tế.

NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC CÔNG NGHỆ

Theo các chuyên gia, những chuyển động này không chỉ định hình tương lai phát triển của từng quốc gia, mà còn góp phần tái thiết lại trật tự kinh tế và chính trị toàn cầu. Đối với Việt Nam, đây là cơ hội lịch sử để hiện thực hóa khát vọng phát triển nhanh và bền vững, rút ngắn khoảng cách với các nước tiên tiến.

Mặc dù vậy, đi kèm với đó là không ít thách thức. Việt Nam hiện vẫn đối mặt với khoảng cách công nghệ đáng kể so với các cường quốc, đặc biệt là trong việc làm chủ công nghệ lõi và gia nhập chuỗi giá trị toàn cầu ở các khâu có giá trị gia tăng cao.

Bên cạnh đó, chất lượng nguồn nhân lực mặc dù có lợi thế về số lượng nhưng vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt là thiếu hụt lực lượng lao động tinh hoa có khả năng làm chủ và phát triển công nghệ mới.

Việt Nam đang có những nền tảng khởi đầu thuận lợi trong phát triển kinh tế số, chính phủ số và xã hội số. Nhiều chính sách đổi mới giáo dục, thúc đẩy khởi nghiệp, đầu tư cho công nghệ đã được triển khai. Nhưng để thực sự làm chủ lực lượng sản xuất mới, Việt Nam cần đồng bộ các giải pháp về thể chế, nguồn nhân lực, công nghệ và hội nhập quốc tế.

Đặc biệt, chúng ta cần chú trọng đến đổi mới giáo dục – đào tạo theo hướng thực tiễn, mở rộng không gian sáng tạo, tăng cường đầu tư cho nghiên cứu phát triển (R&D) và xây dựng môi trường pháp lý thuận lợi cho các mô hình kinh tế mới.

Để vượt qua những thách thức và tận dụng tối đa cơ hội từ lực lượng sản xuất mới, PGS.TS Ngô Tuấn Nghĩa nhấn mạnh Việt Nam cần có những giải pháp đồng bộ và toàn diện.

Trong đó, cần tập trung đầu tư vào giáo dục và đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đặc biệt là trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học (STEM).

Cần tạo môi trường thuận lợi cho đổi mới sáng tạo, khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D) và thúc đẩy hợp tác giữa các trường đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp.

Mặt khác, cần xây dựng một hệ sinh thái số thông minh, đảm bảo hạ tầng công nghệ thông tin hiện đại, an toàn và bảo mật. Đồng thời tạo điều kiện cho các doanh nghiệp số phát triển.

Cuối cùng, cần có một khung pháp lý minh bạch và hiệu quả, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và khuyến khích cạnh tranh lành mạnh.

Vũ Khuê