Kỳ bí những quan tài ngàn năm tuổi trong vách đá cheo leo bên sông Đà

Vùng đất có nhiều hang mộ cổ

Xã Suối Bàng, huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La là xã vùng sâu, vùng xa nằm bên hồ Sông Đà. Từ lâu nơi này đã nổi tiếng về cảnh đẹp nguyên sơ, tuyệt tác của thiên nhiên, nay còn là địa chỉ du lịch khám phá về những khu mộ cổ kỳ bí trên vách đá cheo leo.

Khu vực núi có những ngôi mộ cổ có niên đại hàng nghìn năm ở xã Suối Bàng.

Quan tài cổ được táng trong hang đá, thuộc dãy núi quanh khu vực Suối Bàng, tập trung nhiều nhất tại bản Nà Lồi. Đồng bào địa phương gọi là núi "Ma Lang Chánh," nghĩa là "Núi hang ma cổ".

Du khách muốn đi đến khu di tích Suối Bàng có thể đi bằng đường bộ hoặc đường thủy.

Nếu là đường bộ, Suối Bàng cách trung tâm thị xã Mộc Châu khoảng 70km theo quốc lộ 43, sau đó là đường tỉnh lộ 101 qua hai xã Mường Khoa, Tô Múa.

Còn đường thủy có hai hướng đến khu di tích. Một là đi thuyền từ đập thủy điện Hòa Bình (tỉnh Hòa Bình) lên mạn ngược khoảng 40km, đến bến Lồi (là một trong những điểm chợ phiên ven hồ sông Đà), từ đó đi bộ khoảng 3km là đến trung tâm xã Suối Bàng.

Còn nếu du khách đi từ bến phà Vạn Yên (QL 43 nối giữa thị xã Mộc Châu và huyện Phù Yên) xuôi theo dòng sông Đà khoảng 20km là đến bến Lồi.

Từ xa xưa, người dân Suối Bàng truyền tai nhau về những khu mộ cổ nằm cheo leo trên vách núi. Đến nay, sau cả nghìn năm, người biết tới bí mật về khu nghĩa địa trên cao ấy chỉ còn đếm trên đầu ngón tay.

Những chiếc quan tài nằm trong hang đá, đường đi vào hang rất khó khăn.

Hang mộ Tạng Mè có mái đá lớn, cửa hang quay về hướng đông và nhìn xuống suối Lồi. Từ bờ suối lên tới cửa hang cao khoảng 200m, đường lên dốc đứng, hiểm trở. Kết quả nghiên cứu phân tích đồng vị Carbon-C14 của các nhà khoa học xác định, những mộ này có niên đại di cốt cách đây 1.240 năm.

Còn theo thông tin do UBND tỉnh Sơn La công bố, hang mộ Tạng Mè là di chỉ khảo cổ học thuộc loại hình huyền táng (táng treo), có niên đại trên 1.000 năm, được táng treo trên vách hang ở lưng chừng núi có độ cao trung bình từ 200m-400m. Di tích khảo cổ hang mộ Tạng Mè được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng quốc gia ngày 5/3/2014.

Bí ẩn về những ngôi mộ cổ

Để lên được khu vực hang, phóng viên Báo Giao thông được ông Mùi Văn Chiền (60 tuổi), thầy mo của bản Nà Nồi, xã Suối Bàng dẫn đường. Trước khi khởi hành, thầy mo làm một lễ nhỏ với mong muốn hành trình sẽ diễn ra thuận lợi.

Ông Mùi Văn Chiền (60 tuổi), thầy mo của bản Nà Nồi, xã Suối Bàng kể về những bí ẩn của những ngôi mộ cổ.

Đường lên tới hang Tạng Mè rất khó khăn khi liên tục phải đi qua vùng đất đồi trơn trượt, những vách đá cheo leo nép bên bờ sông Đà.

Ông Chiền kể: "Khu mộ này hiện có khoảng 32 cỗ quan tài của người dân tộc Xá. Nhiều người cao tuổi ở bản cũng không hề biết về sự tích của những cỗ quan tài này. Tôi may mắn khi từ nhỏ đã thích nghe những câu chuyện của những cao niên và tìm hiểu khá nhiều về khu mộ này nên mới biết nhiều thông tin".

Đường lên khu vực hang có những ngôi mộ cổ rất khó khăn, phải có người dẫn đường mới dẫn lên được.

Theo thầy mo Chiền, truyền thuyết kể rằng, vùng đất này từ rất xa xưa có hai dân tộc chính sinh sống là người Xá và người Thái. Giữa người Xá và người Thái thời đó có mâu thuẫn với nhau. Để giải quyết mâu thuẫn, hai dân tộc này tổ chức một cuộc thi, nếu bên nào bắn tên ghim được vào tảng đá thì sẽ làm chủ mảnh đất này. Họ chặt ngón tay lập lời thề.

"Thời điểm đó, người Xá cậy sức khỏe nên đã chế nỏ mạnh, mũi tên vót nhọn bọc sắt nhưng cứ bắn vào đá là lại trượt ra không thể nào ghim vào được. Còn người Thái chế nỏ có cánh yếu rồi mài đầu mũi tên thành hình vuông lấy sáp ong bọc lên đầu mũi tên và đã thành công ghim được vào đá. Người Xá nhận thua trả lại chủ quyền mảnh đất cho người Thái. Từ đó người Thái tuyên bố vùng này là của người Thái, người Xá khi qua đời sẽ không được chôn dưới đất", ông Chiền kể.

Những chiếc quan tài hơn 1000 năm vẫn còn nguyên vẹn trong hang ở Hang mộ Tạng Mè.

Thua cuộc, người Xá mỗi khi có người chết lại hò nhau kéo quan tài lên hang núi để an táng, cứ người trên kéo người dưới đẩy lên. Có khi đẩy được một quan tài lên núi thì bị thương vong thêm mấy người. Chính vì vậy, người Xá lại chặt ngón tay và thề không xâm phạm vào đất người Thái nữa rồi bỏ đi.

Đưa chúng tôi đến cửa hang ma, ông Chiền lại làm thêm một lễ cúng bái và thắp hương thành kính với những người đã khuất. Khi kết thúc lễ, thì mọi người mới được quay phim, chụp ảnh.

Theo quan sát của phóng viên, những cỗ quan tài an táng trên núi được làm khá cầu kì như hình tượng con người, mỗi cỗ quan tài dài khoảng hơn 2m làm từ thân cây khoét rỗng. Hai đầu chế tác mấu chốt hình "đầu thuyền đuôi én". Một số quan tài trong hang còn có hình răng cưa. Trải qua cả nghìn năm vẫn còn một số quan tài khá nguyên vẹn, có quan tài còn giữ lại hài cốt của người xưa.

Nhiều cỗ quan tài còn nguyên vẹn tại hang mộ Tạng Mè.

Theo ông Chiền, trên địa bàn xã Suối Bàng hiện nay có khoảng trên 50 cỗ quan tài, phần lớn có dấu hiệu xuống cấp theo thời gian.

Đã có nhiều nhà khoa học, các nhà dân tộc học lẫn các nhà khảo cổ học tìm đến xã Suối Bàng để tìm hiểu những bí ẩn về những cỗ quan tài táng treo ở hang ma. Đến nay mọi đáp án đưa ra vẫn chỉ là giả thiết, chưa có kết luận khoa học chính thức nào về nguồn gốc các hài cốt cũng như cách chôn cất người chết ở vùng đất này cách đây cả nghìn năm.

Vẫn còn một số bộ xương còn nguyên vẹn trong các cỗ quan tài cổ.

Ngày 21/1, ông Vì Văn Huy Chủ tịch UBND xã Suối Bàng cho biết, di tích hang mộ Tạng Mè là loại hình di tích đặc biệt, độc đáo, có giá trị quan trọng về lịch sử, là cơ sở để các nhà khoa học nghiên cứu về lịch sử, văn hóa, xã hội của những cư dân cổ.

Để đảm bảo nguyên trạng khu hang mộ Tạng Mè, UBND xã đã chỉ đạo người dân không tự ý di dời, thay đổi hiện vật trong di tích, không được làm thay đổi môi trường cảnh quan, chỉ thực hiện các hoạt động bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích khi được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cho phép.

Công Duy