Kinh tế tuần hoàn: Xu hướng tất yếu

Tính tất yếu của kinh tế tuần hoàn

Thứ nhất, cạn kiệt tài nguyên và ô nhiễm môi trường. Đây là hai vấn đề chính thúc đẩy sự chuyển đổi sang KTTH. Theo báo cáo của Liên hợp quốc, nếu không có các biện pháp can thiệp kịp thời, đến năm 2050, nhu cầu tài nguyên sẽ vượt quá khả năng tái tạo của Trái Đất tới 300%. Sự gia tăng này dẫn đến tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe con người cũng như hệ sinh thái.

KTTH cung cấp một giải pháp bền vững bằng cách tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên và giảm thiểu chất thải. Mô hình này khuyến khích các doanh nghiệp áp dụng công nghệ mới nhằm cải thiện quy trình sản xuất và quản lý chất thải hiệu quả hơn. Theo báo cáo của Viện Tài nguyên Thế giới, việc chuyển đổi sang KTTH có thể giúp giảm lượng khí thải CO2 toàn cầu xuống khoảng 70% vào năm 2050

Kinh tế tuần hoàn gắn liền với các mục tiêu về bảo vệ môi trường và phát triển bền vững trong các lĩnh vực khác nhau ở Việt Nam.

Thứ hai, nhu cầu về phát triển bền vững. Kinh tế tuần hoàn không chỉ là một lựa chọn mà còn là một yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh các quốc gia cam kết thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững. Mô hình này giúp các quốc gia đạt được các mục tiêu như “Tiêu thụ và sản xuất có trách nhiệm” và “Hành động vì khí hậu”. Việc áp dụng KTTH không chỉ giúp giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường mà còn duy trì tăng trưởng kinh tế. Theo một nghiên cứu của McKinsey & Company, việc chuyển đổi sang KTTH có thể tạo ra giá trị kinh tế lên tới 1 nghìn tỷ USD mỗi năm cho nền kinh tế toàn cầu.

Thứ ba, áp lực từ người tiêu dùng. Một nghiên cứu của Nielsen cho thấy gần 66% người tiêu dùng sẵn sàng chi trả nhiều hơn cho sản phẩm từ những thương hiệu cam kết tích cực với xã hội và môi trường. Điều này tạo ra áp lực lớn đối với các doanh nghiệp phải chuyển đổi sang mô hình KTTH để đáp ứng nhu cầu của thị trường.

Thứ tư, khả năng tạo ra giá trị kinh tế mới. Theo báo cáo của Viện Tài nguyên Thế giới, việc chuyển đổi sang mô hình KTTH có thể mở ra cơ hội trị giá khoảng 4,5 nghìn tỷ USD vào năm 2030 thông qua việc giảm thiểu chất thải và kích thích đổi mới sáng tạo. Các doanh nghiệp áp dụng mô hình này có thể tiết kiệm chi phí thông qua việc tối ưu hóa quy trình sản xuất và giảm thiểu lãng phí. Việc áp dụng KTTH cũng khuyến khích sự sáng tạo trong thiết kế sản phẩm và quy trình sản xuất. Các doanh nghiệp sẽ tìm kiếm những phương pháp mới để cải thiện hiệu suất sử dụng tài nguyên và giảm thiểu tác động đến môi trường.

Các lĩnh vực có ưu thế vận dụng kinh tế tuần hoàn

KTTH có thể được áp dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau, nhưng một số lĩnh vực sau đây đặc biệt có tiềm năng lớn là nông nghiệp, chế biến thực phẩm, công nghiệp thời trang, xây dựng và kiến trúc.

Mô hình nông nghiệp tuần hoàn giúp tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên thiên nhiên như nước và đất đai. Việc áp dụng các phương pháp như trồng xen canh, tái sử dụng chất thải nông nghiệp làm phân bón tự nhiên không chỉ giảm thiểu ô nhiễm mà còn nâng cao năng suất cây trồng. Theo báo cáo của FAO (Tổ chức Nông Lương Liên Hợp Quốc), nông nghiệp bền vững có thể giúp tăng cường an ninh lương thực toàn cầu bằng cách giảm thiểu lãng phí thực phẩm lên tới 1/3 tổng sản lượng thực phẩm hàng năm.

Ngành chế biến thực phẩm có thể áp dụng KTTH thông qua việc tái chế phế phẩm thực phẩm thành sản phẩm mới hoặc thức ăn chăn nuôi. Điều này không chỉ giảm thiểu lãng phí mà còn tạo ra giá trị kinh tế từ những nguồn tài nguyên trước đây bị bỏ đi. Theo một báo cáo của FAO vào năm 2021, khoảng 931 triệu tấn thực phẩm bị lãng phí mỗi năm trên toàn cầu. Việc áp dụng công nghệ tái chế trong ngành chế biến thực phẩm có thể giúp giảm đáng kể con số này.

Ngành công nghiệp thời trang đang phải đối mặt với nhiều chỉ trích về tác động tiêu cực đến môi trường. Việc áp dụng mô hình KTTH trong ngành này bao gồm việc sử dụng vật liệu tái chế, thiết kế sản phẩm bền vững và khuyến khích người tiêu dùng tham gia vào chương trình thu hồi quần áo cũ. Theo báo cáo của UNEP (Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc), ngành thời trang đóng góp khoảng 10% tổng lượng khí thải carbon toàn cầu. Việc chuyển sang mô hình kinh tế tuần hoàn có thể giúp ngành công nghiệp này giảm đáng kể tác động đến môi trường.

Trong ngành xây dựng, KTTH có thể được áp dụng thông qua việc sử dụng vật liệu tái chế trong xây dựng, thiết kế công trình tiết kiệm năng lượng và tạo ra không gian sống thân thiện với môi trường.

Kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam

Việt Nam đang ở một bước ngoặt quan trọng trong quá trình chuyển đổi sang mô hình kinh tế tuần hoàn. Việt Nam đã nhận thức được tầm quan trọng của kinh tế tuần hoàn (KTTH) trong phát triển bền vững thông qua việc đưa ra nhiều chính sách hỗ trợ, đặc biệt là Quyết định số 687/QĐ-TTg ngày 07 tháng 6 năm 2022 phê duyệt Đề án “Phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam”.

Đề án này nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên, giảm thiểu chất thải và bảo vệ môi trường với mục tiêu cụ thể là đến năm 2030, tỷ lệ chất thải rắn sinh hoạt đô thị được xử lý đảm bảo tiêu chuẩn thông qua các mô hình KTTH đạt 50%. Cụ thể hơn nữa, Đề án đặt ra những mục tiêu như tái sử dụng, tái chế và xử lý ít nhất 85% lượng chất thải nhựa phát sinh vào năm 2025; giảm thiểu ít nhất 50% rác thải nhựa trên biển; đảm bảo rằng tất cả rác thải hữu cơ ở đô thị sẽ được tái chế vào năm 2030.

Ngoài ra, Quyết định số 540/QĐ-TTg ngày 26 tháng 7 năm 2024 phê duyệt Đề án “Phát triển khoa học và ứng dụng, chuyển giao công nghệ thúc đẩy kinh tế tuần hoàn” cũng đóng vai trò quan trọng trong việc tăng cường năng lực nghiên cứu và phát triển công nghệ phục vụ cho KTTH tại Việt Nam. Đề án này nhằm thúc đẩy nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ mới để hỗ trợ cho quá trình chuyển đổi sang mô hình KTTH.

Nhiều doanh nghiệp tại Việt Nam đang bắt đầu áp dụng các thực hành tuần hoàn để tối ưu hóa quy trình sản xuất và giảm thiểu lãng phí tài nguyên. Các doanh nghiệp lớn như Vinamilk hay Masan Group đã có những bước đi đầu tiên trong việc áp dụng mô hình này để nâng cao hiệu quả hoạt động. Sự tham gia chủ động của khu vực tư nhân là rất cần thiết để đạt được mục tiêu chuyển đổi sang nền kinh tế tuần hoàn. Doanh nghiệp cần chủ động tìm kiếm giải pháp sáng tạo nhằm cải thiện quy trình sản xuất cũng như quản lý chất thải hiệu quả hơn.

Kinh tế tuần hoàn là một xu hướng tất yếu của các quốc gia và Việt Nam. Việc chuyển đổi sang mô hình này không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn góp phần bảo vệ môi trường sống cho thế hệ tương lai. Bằng cách học hỏi từ những kinh nghiệm thành công của các quốc gia khác cùng với những nỗ lực cải cách chính sách và nâng cao nhận thức cộng đồng, Việt Nam có thể vượt qua những thách thức để xây dựng một nền kinh tế tuần hoàn hiệu quả hơn.

Việc áp dụng KTTH không chỉ là một lựa chọn thông minh cho hôm nay mà còn là con đường dẫn đến một tương lai bền vững cho tất cả chúng ta. Chỉ khi chúng ta nhận thức được tầm quan trọng của việc bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường thì mới có thể xây dựng một nền kinh tế thật sự bền vững cho mai sau.

TS. Hoàng Xuân Trọng
Trường Đại học Tây Bắc