Kiểm định khí thải xe máy: vì sao cần giãn lộ trình?

Xe máy là nguồn phát thải khí thải lớn nhất tại các thành phố lớn.

Tuy nhiên, với hơn 14 triệu xe máy chỉ tại hai thành phố lớn (Hà Nội có khoảng 5,6 triệu và TP Hồ Chí Minh khoảng 8,6 triệu xe), hệ thống cơ sở kiểm định hiện đang hoàn toàn không đủ năng lực để đáp ứng nhu cầu. Mỗi xe mất khoảng 7 phút kiểm định, và ước tính cần 400 cơ sở ở Hà Nội và 600 tại TP Hồ Chí Minh. Trong khi đó, hiện nay cả hai thành phố chỉ có khoảng 70 cơ sở kiểm định ô tô và hầu như chưa có cơ sở kiểm định xe máy chuyên biệt. Điều này tạo ra nguy cơ cao ùn tắc kéo dài và gây bức xúc xã hội.

Đề xuất của Cục Đăng kiểm: giãn lộ trình theo từng giai đoạn

Trước tình hình đó, Cục Đăng kiểm Việt Nam đã đưa ra phương án giãn lộ trình theo năm sản xuất phương tiện, cụ thể như sau:

Với Hà Nội và TP Hồ Chí Minh:

- Từ 1/7/2027: áp dụng kiểm định mức khí thải 1 cho xe sản xuất trước năm 2008.

- Từ 1/7/2029: mở rộng kiểm định mức khí thải 2 cho xe từ 2008–2016.

- Từ 1/1/2032: áp dụng mức khí thải 3 cho xe đến 2026, và sau đó tiếp tục nâng tiêu chuẩn lên mức 4 từ 1/1/2035.

Với các thành phố trực thuộc Trung ương khác (Hải Phòng, Đà Nẵng, Huế, Cần Thơ): thực hiện lùi một năm so với Hà Nội, TP Hồ Chí Minh.

Với các địa phương còn lại:

- Kiểm định mức 1 từ 1/1/2029 với xe sản xuất năm 2008 trở về trước.

- Kiểm định mức 2 từ 1/1/2031 với xe sản xuất 2009 trở đi.

Cách tiếp cận này khuyến khích việc kiểm tra và nâng cấp tuần tự, đồng thời giảm áp lực cho hệ thống đăng kiểm phải phục vụ hàng loạt xe máy cùng lúc.

Ưu điểm của phương án giãn lộ trình

Thứ nhất, việc triển khai sớm kiểm định khí thải tại Hà Nội, TP Hồ Chí Minh từ ngày 1/7/2027 do ở đây có mật độ xe mô tô, xe gắn máy tham gia giao thông đường bộ cao nhất cả nước, đang đối mặt với tình trạng ô nhiễm không khí có xu hướng gia tăng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người dân.

Thứ hai, việc kiểm định được thực hiện theo lộ trình từng bước nhằm tránh gây áp lực đồng loạt. Do đó, với các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương còn lại việc triển khai kiểm định khí thải từ ngày 1/7/2028 sẽ giúp giảm áp lực đồng loạt lên hệ thống kiểm định và tạo điều kiện cho các địa phương có thêm thời gian chuẩn bị, học hỏi kinh nghiệm từ 2 đô thị lớn nhất nước.

Thứ ba, các địa phương còn lại trên cả nước dự kiến sẽ bắt đầu triển khai từ ngày 1/7/2030 nhằm tránh gây ra tác động quá lớn đến đời sống người dân và đảm bảo được năng lực tổ chức thực hiện của từng địa phương. Đối với các địa phương đã chuẩn bị được nguồn lực sẵn sàng, chúng tôi khuyến khích thực hiện kiểm định sớm hơn để việc kiểm soát khí thải xe mô tô, xe gắn máy được đồng bộ trên phạm vi toàn quốc.

Quy định mới sẽ chỉ yêu cầu tất cả các xe mô tô, xe gắn máy phải đáp ứng yêu cầu về khí thải tương ứng khi tham gia giao thông phù hợp với quy định của từng địa phương, từng khu vực nhất định. Điều đó đồng nghĩa với việc không cấm xe cũ tham gia giao thông - trừ trường hợp là các xe quá cũ nát không đảm bảo yêu cầu về an toàn kỹ thuật theo quy định.

Khi quy định kiểm định khí thải được triển khai, các phương tiện sẽ được nhận diện bằng tem kiểm định giống như với ô tô. Cơ quan kiểm định sẽ có dấu hiệu nhận biết (tem) phương tiện tham gia giao thông đã được kiểm định khí thải và đạt mức nào. Chính quyền địa phương sẽ xây dựng các quy định riêng về khu vực, vùng phát thải thấp (LEZ) và tổ chức thực hiện.

Để đảm bảo có thời gian chuẩn bị về quy định cụ thể trong triển khai thực hiện, kỹ thuật và năng lực đáp ứng của từng địa phương sau khi lộ trình áp dụng Quy chuẩn khí thải được Thủ tướng Chính phủ ban hành; các tỉnh/thành phố trực thuộc Trung ương, doanh nghiệp và tổ chức liên quan cần có thời gian chuẩn bị để đảm bảo tính khả thi khi triển khai theo lộ trình. Thời gian chuẩn bị dự kiến cần khoảng 1,5-2 năm.

Trong thời gian đó, Bộ Xây dựng sẽ hoàn thiện các quy định về điều kiện hoạt động của các cơ sở/trạm/trung tâm kiểm định khí thải mô tô, xe gắn máy. Bộ Khoa học và Công nghệ xây dựng các Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) về phương pháp đo khí thải. Bộ Công Thương tăng cường năng lực cung ứng nhiên liệu phù hợp với các yêu cầu của Quy chuẩn khí thải mới. Các doanh nghiệp cần đầu tư trang thiết bị, cơ sở vật chất, đào tạo nhân lực và hoàn thiện các thủ tục để được cấp phép kiểm định khí thải.

Đến thời điểm hiện tại, đề xuất giãn lộ trình kiểm định khí thải xe máy mà Cục Đăng kiểm Việt Nam đưa ra là giải pháp thực tiễn, cân bằng giữa mục tiêu bảo vệ môi trường và năng lực thực thi. Chính sách được thiết kế theo dạng lộ trình, ưu tiên nhóm xe sản xuất cũ, đồng thời phân kỳ triển khai thành giai đoạn giúp giảm áp lực cho hệ thống đăng kiểm.

Với cách tiếp cận chia nhỏ thời gian và phân nhóm phương tiện, việc kiểm định khí thải xe máy hứa hẹn sẽ bền vững và không gây xáo trộn quá mức, đồng thời vẫn góp phần giảm thiểu nguồn thải gây ô nhiễm – nhất là tại các đô thị lớn.

Lê Mây