Khu công nghiệp Việt cần gì để bước vào 'cuộc đua' FDI chất lượng cao?

Khu công nghiệp truyền thống đang dần lỗi thời

Phát biểu tại Diễn đàn Phát triển khu công nghiệp Việt Nam 2025 diễn ra ngày 29/5, ông Trương Gia Bảo - Phó Chủ tịch Liên Chi hội Bất động sản công nghiệp Việt Nam (VIREA) - khẳng định vai trò then chốt của hệ thống khu công nghiệp trong tăng trưởng kinh tế suốt hơn hai thập kỷ qua.

Theo ông Bảo, hiện cả nước đã quy hoạch hơn 400 khu công nghiệp, trong đó có trên 290 khu đã đi vào vận hành. Những con số này không chỉ thể hiện sức phát triển mạnh mẽ mà còn cho thấy vị trí trung tâm của khu công nghiệp trong chiến lược công nghiệp hóa, hiện đại hóa quốc gia. Với hàng trăm tỷ USD vốn đầu tư được thu hút và hàng triệu việc làm được tạo ra, các khu công nghiệp đã và đang đóng vai trò "bệ phóng" cho nhiều ngành kinh tế trọng điểm, đồng thời góp phần ổn định ngân sách và an sinh xã hội.

Diễn đàn Phát triển khu công nghiệp Việt Nam 2025

Tuy nhiên, ông Bảo cũng chỉ ra những tồn tại mà các khu công nghiệp truyền thống đang phải đối mặt trong giai đoạn mới. Trong đó, nổi bật là mức độ liên kết vùng và kết nối hạ tầng còn hạn chế; chuyển đổi số và mô hình quản trị thông minh chưa được đầu tư tương xứng; các tiêu chuẩn về môi trường, phát triển bền vững, kinh tế tuần hoàn vẫn còn sơ khai và manh mún.

Đặc biệt, bài toán thu hút nhà đầu tư chất lượng cao, ứng dụng công nghệ hiện đại, sử dụng ít lao động nhưng tạo ra giá trị gia tăng lớn vẫn đang là điểm nghẽn chưa có lời giải rõ ràng.

Theo ông Bảo, để không bị tụt hậu trong bối cảnh thế giới đang chuyển dịch mạnh mẽ sang các mô hình sản xuất thân thiện môi trường và số hóa, Việt Nam cần một tư duy phát triển khu công nghiệp hoàn toàn mới. Không thể tiếp tục xem khu công nghiệp là những khu đất đơn thuần để đặt nhà máy và thu hút vốn đầu tư giá rẻ. Thay vào đó, cần xây dựng các khu công nghiệp thế hệ mới, nơi tích hợp đổi mới sáng tạo, công nghệ cao, liên kết chuỗi cung ứng toàn cầu, đồng thời đảm bảo yếu tố phát triển bền vững cả về kinh tế, xã hội, môi trường.

Đồng quan điểm, ông Phạm Thanh Bình - Giám đốc Trung tâm Xúc tiến đầu tư phía Bắc, Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ Tài chính) - nhận định, các khu công nghiệp vẫn giữ vai trò hạt nhân trong việc thu hút FDI và tạo động lực phát triển vùng.

Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh rằng, mô hình khu công nghiệp truyền thống vốn phụ thuộc vào mở rộng diện tích, tận dụng lao động giá rẻ và chính sách ưu đãi về đất đai đang dần bộc lộ nhiều hạn chế nghiêm trọng.

Ông Bình chỉ rõ các điểm yếu như thiếu liên kết nội vùng và liên kết ngành, hiệu quả sử dụng tài nguyên chưa cao, áp lực về môi trường ngày càng lớn và sự trì trệ trong quá trình chuyển đổi xanh. Đây chính là những rào cản khiến Việt Nam chưa thể bứt phá trong cuộc đua thu hút các tập đoàn toàn cầu vốn đang ưu tiên đầu tư vào những quốc gia có khu công nghiệp thông minh, hạ tầng hiện đại và chiến lược ESG rõ ràng.

Các đại biểu tham quan triển lãm công nghệ, giải pháp, quy tụ khoảng 20 đơn vị đầu ngành trong lĩnh vực phát triển hạ tầng khu công nghiệp trong khuôn khổ diễn đàn

Một minh chứng rõ nét cho xu hướng này, theo ông Bình là dòng vốn FDI 5 tháng đầu năm 2025. Trong khi tổng vốn FDI đăng ký đạt gần 12,8 tỷ USD, tăng 10,3% so với cùng kỳ thì các nhà đầu tư quốc tế không còn đơn thuần quan tâm đến chi phí đầu vào. Thay vào đó, họ đặt yêu cầu cao về hạ tầng công nghiệp thông minh, hệ thống logistics xanh, khả năng cung ứng năng lượng sạch, cùng với lực lượng lao động có kỹ năng số và khả năng tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế về phát thải và môi trường.

"Đây chính là bước chuyển chiến lược. Chúng ta chỉ có thể giữ chân và thu hút thêm FDI chất lượng cao nếu chủ động xây dựng mô hình khu công nghiệp tích hợp, vận hành bằng công nghệ, có cam kết rõ ràng về môi trường, đáp ứng các tiêu chuẩn ESG và sẵn sàng thích ứng với xu hướng sản xuất trung hòa carbon toàn cầu", ông Bình nhấn mạnh.

Khu công nghiệp xanh: Từ xu hướng đến đòi hỏi bắt buộc

Tại diễn đàn, các chuyên gia đã đưa ra những nhận định và cảnh báo về những thách thức mà mô hình khu công nghiệp truyền thống của Việt Nam đang đối mặt, đồng thời nhấn mạnh yêu cầu cấp thiết phải chuyển đổi toàn diện để đón đầu làn sóng đầu tư mới, đặc biệt là dòng vốn FDI chất lượng cao.

TS Nguyễn Văn Khôi - Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản Việt Nam - nhận định, Việt Nam đang nổi lên như một điểm đến hấp dẫn trong mắt các nhà đầu tư quốc tế, nhờ vị trí chiến lược tại trung tâm chuỗi cung ứng châu Á, môi trường chính trị, kinh tế ổn định cùng những cải thiện rõ rệt về môi trường đầu tư.

Tuy nhiên, TS Khôi cũng cho rằng cơ hội đi kèm với áp lực không nhỏ. Dòng vốn đầu tư nước ngoài hiện nay không chỉ hướng tới nơi có chi phí rẻ, mà yêu cầu ngày càng cao về phát triển bền vững, tiêu chuẩn ESG, chuyển đổi số, cắt giảm phát thải và chất lượng lao động. Trong bối cảnh đó, mô hình khu công nghiệp truyền thống vốn dựa vào mở rộng diện tích, lao động giá rẻ và ưu đãi đất đai đang dần bộc lộ nhiều hạn chế.

"Những thay đổi trên thế giới đang tạo ra áp lực nhưng cũng là động lực để chúng ta tái cấu trúc toàn bộ hệ thống khu công nghiệp vốn là nền tảng tăng trưởng của nền kinh tế Việt Nam suốt hơn 20 năm qua. Nếu không chuyển đổi, chúng ta sẽ tụt lại trong cuộc đua toàn cầu", TS Khôi nhấn mạnh.

Nhiều tham luận nhấn mạnh vấn đề định vị khu công nghiệp Việt Nam trong kỷ nguyên ESG và chuyển đổi số

Dưới góc nhìn phát triển bền vững, bà Nguyễn Thị Dung - Phó Chủ tịch Liên Chi hội Bất động sản công nghiệp Việt Nam - cho rằng, việc xây dựng các khu công nghiệp xanh không chỉ mang ý nghĩa môi trường mà thực chất là yếu tố tạo lợi thế cạnh tranh dài hạn.

Theo bà Dung, khu công nghiệp xanh là mô hình tích hợp công nghệ sạch, giải pháp tiết kiệm năng lượng, tuần hoàn nước và tái chế chất thải, từ đó giảm chi phí vận hành, nâng cao hiệu quả sản xuất, đồng thời đáp ứng các yêu cầu khắt khe của các tập đoàn toàn cầu về ESG và carbon trung tính. "Xu hướng này không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn mở ra một môi trường đầu tư hấp dẫn hơn với các chính sách ưu đãi như miễn giảm thuế, hỗ trợ tài chính, quy hoạch ưu tiên...", bà Dung nói.

Đặc biệt, khi thế giới đang bước vào kỷ nguyên sản xuất sạch và tăng trưởng xanh, những khu công nghiệp nào chưa có định hướng chuyển đổi sẽ nhanh chóng bị "ra rìa" khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu.

Thông qua phiên toàn thể và 2 chuyên đề hội thảo chuyên sâu trong cả ngày 29/5, các cơ quan quản lý, nhà phát triển khu công nghiệp, quỹ đầu tư và chuyên gia công nghệ đã thảo luận hướng đi mới nhằm thúc đẩy các khu công nghiệp Việt Nam phát triển bền vững; hội nhập quốc tế và thích ứng với các yêu cầu xanh hóa chuỗi cung ứng toàn cầu

5 giải pháp chiến lược

Dưới góc nhìn quản lý nhà nước và xúc tiến đầu tư, ông Phạm Thanh Bình - Giám đốc Trung tâm Xúc tiến đầu tư phía Bắc đã đề xuất 5 giải pháp mang tính chiến lược nhằm thúc đẩy sự chuyển đổi mô hình khu công nghiệp theo hướng thông minh, bền vững và tích hợp sâu chuỗi giá trị toàn cầu.

Thứ nhất, cần đẩy mạnh quy hoạch tích hợp vùng, thay thế mô hình phát triển rời rạc bằng các khu công nghiệp có kết nối đồng bộ với hạ tầng giao thông, đô thị, cảng biển và các trung tâm đổi mới sáng tạo.

Thứ hai, hoàn thiện cơ chế hỗ trợ phát triển khu công nghiệp sinh thái thông qua bộ tiêu chí cấp phép riêng, kết hợp ưu đãi thuế, tín dụng và tiếp cận đất đai cho các mô hình tuần hoàn, xanh, sạch.

Thứ ba, đẩy mạnh phát triển hạ tầng số cho khu công nghiệp thông minh bằng cách xây dựng trung tâm điều hành, ứng dụng IoT và Big Data để giám sát năng lượng, môi trường và logistics.

Thứ tư, gắn kết khu công nghiệp với hệ thống đào tạo và đổi mới công nghệ, hình thành các cụm liên kết công nghiệp - trường nghề - trung tâm sáng tạo.

Thứ năm, xây dựng nền tảng xúc tiến đầu tư số nhằm minh bạch dữ liệu và rút ngắn thời gian ra quyết định đầu tư.

Điểm nhấn đặc biệt của diễn đàn là hoạt động triển lãm công nghệ, giải pháp, quy tụ khoảng 20 đơn vị đầu ngành trong lĩnh vực phát triển hạ tầng khu công nghiệp, năng lượng xanh, tự động hóa, phần mềm quản lý, thiết bị chiếu sáng, xử lý môi trường và vật liệu bền vững.

Các doanh nghiệp sẽ giới thiệu sản phẩm, dịch vụ mới, trình diễn công nghệ thực tiễn giúp khu công nghiệp vận hành hiệu quả, giảm thiểu phát thải và nâng cao khả năng cạnh tranh toàn cầu.

Nguyên Thảo