Khơi nguồn lực phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo

Đầu tư cho khoa học công nghệ còn hạn chế

Hoạt động KHCN&ĐMST cần có nguồn lực thỏa đáng để có thể triển khai một cách bài bản, mang lại hiệu quả đầy đủ. Tuy nhiên, việc thực hiện chính sách về đầu tư và cơ chế tài chính đối với hoạt động KHCN vẫn gặp nhiều bất cập. Cụ thể, phân bổ vốn đầu tư cho hoạt động KHCN còn chồng chéo, dàn trải, chưa tập trung vào các lĩnh vực ưu tiên theo Chiến lược phát triển KHCN theo từng giai đoạn được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Cơ chế quản lý tài chính đối với các tổ chức KHCN, nhất là các tổ chức sự nghiệp KHCN công lập chưa phù hợp, dẫn đến các đơn vị gặp khó khăn, vướng mắc trong quyền tự chủ về kế hoạch, tài chính, nhân lực và hợp tác quốc tế để phát huy tính năng động, sáng tạo, thu hút nguồn nhân lực có trình độ cao trong nghiên cứu KHCN.

Tăng cường nguồn lực đầu tư cho KHCN.

Trong khi thị trường KHCN còn chậm phát triển; thiếu cơ chế, chính sách khuyến khích, tạo động lực thương mại hóa kết quả nghiên cứu, đẩy mạnh cung - cầu công nghệ; năng lực hấp thụ, làm chủ công nghệ của DN còn yếu.

Đáng chú ý, kinh phí đầu tư từ ngân sách Nhà nước cho KHCN&ĐMST chưa đạt tỷ lệ tối thiểu 2% tổng chi ngân sách Nhà nước theo yêu cầu của Nghị quyết 20-NQ/TW của Ban chấp hành T.Ư Đảng khóa XI. Năm 2024, ngân sách Nhà nước dành cho hoạt động KH&CN (chưa tính kinh phí dành cho an ninh - quốc phòng, chi dự phòng, chi đầu tư phát triển dành cho KHCN từ nguồn ngân sách địa phương) là 10.912 tỷ đồng, trong đó, kinh phí sự nghiệp KHCN T.Ư là 7.480 tỷ đồng; kinh phí sự nghiệp KHCN địa phương là 3.432 tỷ đồng.

Trưởng đại diện thường trú của UNDP tại Việt Nam Ramla Khalidi đánh giá, đầu tư công và tư nhân vào KHCN tại Việt Nam còn tương đối thấp so với mức trung bình toàn cầu. Tỷ lệ chi cho KHCN của Việt Nam thấp hơn gần 5 lần so với mức trung bình là 2,23%.

Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển KHCN&ĐMST và chuyển đổi quốc gia đặt ra yêu cầu cần thu hút, sử dụng có hiệu quả mọi nguồn lực đầu tư cho phát triển KHCN&ĐMST đặc biệt khuyến khích nguồn vốn đầu tư tư nhân.

Theo Thứ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Đức Tâm, các ngành công nghệ tiên phong tại Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển mới, đòi hỏi phải huy động mạnh mẽ các nguồn lực xã hội, đặc biệt là vốn tư nhân, nhằm tạo động lực tăng trưởng bền vững, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và thúc đẩy các ngành công nghệ tiên phong.

Theo Thứ trưởng Nguyễn Đức Tâm, Việt Nam đã hội tụ các điều kiện để sẵn sàng đón nhận, hợp tác với các DN, nhà đầu tư từ khắp nơi trên thế giới trong lĩnh vực KHCN&ĐMST. Đó là nền chính trị ổn định và quyết tâm mạnh mẽ từ lãnh đạo Đảng, Nhà nước trong việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo và phát triển các ngành công nghệ tiên tiến.

Huy động nguồn lực ngoài xã hội

Việc tăng cường đầu tư tư nhân trong phát triển KHCN&ĐMST hướng tới các mục tiêu phát triển bền vững là yếu tố sống còn để thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội ở Việt Nam.

Đánh giá cao hiệu quả và vai trò của dòng vốn tư nhân trong việc thúc đẩy công nghệ tiên phong, Phó Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Chí Dũng lấy ví dụ cụ thể tại nhiều quốc gia phát triển như Hàn Quốc, Trung Âu, Hoa Kỳ... đã chủ động thành lập các quỹ đầu tư chuyên biệt cho đổi mới sáng tạo. Những quỹ này không chỉ cung cấp nguồn vốn quan trọng cho các dự án công nghệ cao, mà còn đóng vai trò kích hoạt sự tham gia của khu vực tư nhân, từ đó gia tăng quy mô và hiệu quả đầu tư. Các quỹ đầu tư, công ty bảo hiểm, tập đoàn công nghệ toàn cầu chính là những “nhà bảo trợ” cho sự phát triển của tương lai.

Để thu hút dòng vốn tư nhân đầu tư vào KHCN&ĐMST, Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng cho rằng, cần hành động nhanh chóng và quyết liệt để biến những tiềm năng, lợi thế thành hiệu quả kinh tế. Trong đó, cần tiếp tục có các khuyến nghị, đề xuất về thể chế, chính sách tạo điều kiện cởi mở, thuận lợi cho các quỹ đầu tư tư nhân hoạt động tại Việt Nam. Đặc biệt là các quỹ có danh mục đầu tư ưu tiên cho các ngành công nghệ mới nổi, công nghệ cao, công nghệ chiến lược. Với các Bộ, ngành, các viện nghiên cứu, trường đại học, các trung tâm đổi mới sáng tạo cần tiếp tục đóng vai trò là cơ quan hỗ trợ, thúc đẩy, tạo “sân chơi” thông thoáng, rộng mở cho các DN, quỹ và tổ chức, cá nhân đầu tư vào đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp.

Phó trưởng ban quản lý khu công nghệ cao Hòa Lạc Trần Đắc Trung cho rằng, để thu hút nguồn lực đầu tư vào công nghệ cao, cốt lõi nhất là các yếu tố môi trường đầu tư, cơ sở hạ tầng, nguồn nhân lực. Còn các cơ chế chính sách ưu đãi về thuế không phải là vấn đề lớn, bởi Việt Nam đã chính thức áp thuế tối thiểu toàn cầu từ ngày 1/1/2024. Do vậy, những ưu đãi về thuế không phải là lợi thế mà điều quan trọng là môi trường đầu tư, hệ sinh thái các ngành công nghiệp phụ trợ; các điều kiện về hạ tầng. Ngoài ra, vấn đề cải cách thủ tục hành chính trước, trong và sau đầu tư cũng rất quan trọng và cần thiết. Đặc biệt, tính chất khu công nghệ cao cho thuê đất trực tiếp phải tuân thủ các quy định của các điều luật, nên các thủ tục mất khá nhiều thời gian. Vì vậy, việc cải cách, rút ngắn thời gian, đơn giản hóa thủ tục là yêu cầu quan trọng để tạo điều kiện, sức hấp dẫn trong việc thu hút nhà đầu tư.

Theo Trưởng đại diện thường trú UNDP tại Việt Nam Ramla Khalidi khuyến nghị, trước hết, cần phát triển khu vực DN bằng cách thúc đẩy cải cách DN Nhà nước nhằm cải thiện tổng thể môi trường đầu tư, kinh doanh về tính cạnh tranh, khả năng tiếp cận tài chính và các yêu cầu thủ tục hành chính. Ngoài ra, Việt Nam có thể thực hiện một số chương trình thí điểm hợp tác công – tư, được xây dựng phù hợp cho mục đích nghiên cứu phát triển và đổi mới sáng tạo, từ đó tập trung và khai thác nguồn lực khác nhau. Đồng thời, tăng cường sự hợp tác giữa các đơn vị nghiên cứu và DN, bao gồm DN nước ngoài.

Cuối cùng, để khuyến khích DN thuộc mọi loại hình đầu tư vào KHCN&ĐMST trong các lĩnh vực công nghệ cao, công nghiệp sáng tạo và công nghiệp hỗ trợ, cần sử dụng một loạt các ưu đãi để thu hút vốn đầu tư từ trong nước và các nguồn lực nước ngoài vào các lĩnh vực ưu tiên này.

Phương Nga