Khi mỗi vết thương là lời cầu cứu

Những vết thương trên cơ thể là dấu hiệu của NSSI. Ảnh: BV

T là một trong những đứa trẻ như thế. Em lớn lên trong một gia đình thiếu vắng sự kết nối khi bố mẹ mải mê theo vòng xoáy cơm áo gạo tiền. Tiếng cãi vã giữa bố mẹ trở thành âm thanh quen thuộc hơn cả tiếng cười. Ở trường, T “cô độc", bị bạn bè trêu chọc, dần thu mình lại với những trang nhật ký ướt đẫm nước mắt. Áp lực học tập như một sợi dây siết chặt lấy tâm hồn, nhất là sau lần em bị mẹ quở trách vì điểm kém.

T tìm đến NSSI như một "liều thuốc" giải thoát. Những lần sau, vết cắt sâu dần, trở thành công cụ để em kiểm soát cảm xúc. Chiếc dao lam nằm lặng lẽ trong cặp sách, luôn sẵn sàng để em tự làm đau mình mỗi khi cảm thấy bế tắc - đôi khi, em rạch tay mà không cần bất kỳ lý do rõ ràng nào.

Nỗi đau thể xác trở thành cách để T lấn át sự dày vò tinh thần, bởi mỗi lần lưỡi dao cứa vào da thịt, não bộ sẽ giải phóng endorphin, tạo ra cảm giác thư giãn tạm thời. Nhưng cái giá phải trả là vết thương chồng chất, cả bên ngoài lẫn bên trong. Mỗi đường rạch như một tín hiệu cầu cứu thầm lặng, nhưng không phải ai cũng đủ nhạy cảm để nhận ra.

May mắn, T được phát hiện kịp thời và đưa đến Viện Sức khỏe Tâm thần (Bệnh viện Bạch Mai). Sau 30 ngày điều trị bằng thuốc chống trầm cảm kết hợp với liệu pháp tâm lý, em dần học cách nhận diện cảm xúc và tìm lại tiếng cười đã đánh mất từ lâu. T bắt đầu cởi mở hơn với gia đình, tìm thấy niềm vui trong học tập và hiểu rằng NSSI không phải là con đường duy nhất để đối mặt với nỗi đau. Câu chuyện của T là minh chứng sống động rằng, chỉ cần được lắng nghe và chữa lành bằng sự thấu hiểu, các em hoàn toàn có thể thoát khỏi vòng xoáy thương tổn ấy.

Những dấu hiệu của NSSI thường ẩn sau lớp vỏ của sự im lặng. Một chiếc áo dài tay được mặc kín mít giữa mùa hè nóng bức hay vài vết trầy xước “vô tình” trên cánh tay có thể là lời thì thầm cần được giải mã. Các em có thể trở nên khép kín hơn, thường xuyên trốn trong phòng tắm hàng giờ hoặc đột ngột mất hứng thú với những sở thích trước đây. Trong góc học tập, những vật dụng sắc nhọn như dao lam, kéo cắt giấy có thể xuất hiện bất thường, đi kèm với việc học sa sút không rõ nguyên nhân.

Những thay đổi về cảm xúc cũng là tín hiệu đáng chú ý. Một đứa trẻ vốn hoạt bát bỗng trở nên cáu kỉnh, dễ bật khóc, hoặc thường xuyên buông lời tự trách. Đặc biệt, khi những vết thương xuất hiện liên tục với hình dạng không đồng đều (nông sâu xen kẽ), đó có thể là dấu hiệu cho thấy các em đang tìm đến NSSI như cách đối mặt với nỗi đau tinh thần.

BSCKII Nguyễn Hoàng Yến - Viện Sức Khỏe Tâm Thần, Bệnh viện Bạch Mai chia sẻ, nếu không được can thiệp kịp thời, NSSI có thể để lại những hệ lụy sâu sắc. Những vết cắt tưởng chừng chỉ in hằn trên da thịt thực chất là cửa ngõ dẫn đến nguy cơ nhiễm trùng, thậm chí tử vong do tai nạn bất ngờ. Về mặt tâm lý, các em dễ rơi vào vòng xoáy trầm cảm, rối loạn lo âu và dần nhen nhóm ý định tự tử. Trên phương diện xã hội, việc mất niềm tin vào gia đình, bạn bè khiến các em tự đóng khung mình trong sự cô lập.

Nghiên cứu của Tang (2016) tại Trung Quốc từng chỉ ra rằng, những thanh thiếu niên trải qua sang chấn tuổi thơ có nguy cơ thực hiện NSSI cao gấp đôi. Khi một đứa trẻ tự làm tổn thương mình, đó không phải hành vi “hư hỏng” hay “yếu đuối”, mà là tiếng gào thét từ trái tim nhỏ bé đang chịu đựng quá sức. Sự can thiệp đúng lúc của gia đình, nhà trường và cộng đồng chính là chiếc phao cứu sinh giúp các em thoát khỏi vực thẳm cảm xúc.

Trong hành trình chữa lành, liệu pháp Nhận thức - Hành vi (CBT) giúp các em thay đổi lối suy nghĩ tiêu cực, học cách xây dựng kỹ năng kiểm soát cảm xúc. Trị liệu nhóm trở thành không gian an toàn để các em kết nối với những người có chung trải nghiệm, giảm bớt cảm giác cô đơn đè nặng. Trường hợp cần thiết, thuốc chống trầm cảm có thể được chỉ định, nhưng luôn kết hợp với hỗ trợ tâm lý.

Gia đình cũng cần học cách lắng nghe, thay vì trách móc, bởi đôi khi, một câu nói giản đơn như: "Bố/mẹ luôn ở đây để lắng nghe con" lại là ánh sáng dẫn đường cho các em. Dành thời gian trò chuyện, hạn chế xung đột và chủ động đưa con đến gặp chuyên gia khi phát hiện dấu hiệu bất thường.

Nhà trường có thể tổ chức những hội thảo về sức khỏe tinh thần, trang bị cho học sinh kỹ năng sống và phòng chống bắt nạt học đường - những điều tưởng chừng nhỏ bé nhưng có thể trở thành lớp khiên bảo vệ các em khỏi tổn thương. Giáo viên cũng cần quan tâm sát sao đến học sinh có biểu hiện thu mình, suy giảm học lực.

Theo BSCKII Nguyễn Hoàng Yến, NSSI không phải hành vi “hư hỏng” hay “yếu đuối” mà đó là tiếng kêu cứu từ những đứa trẻ đang chịu đựng quá sức. Sự đồng hành của gia đình và can thiệp chuyên môn kịp thời có thể giúp các em tìm lại ánh sáng cuối đường hầm.

Minh Nhật