Khánh Vân Nam Viện: Hành trình gần 100 năm giữ hồn Đạo

Những dấu ấn đặc trưng của Đạo giáo hiện diện trên miền đất Sài Gòn – Chợ Lớn (nay là TP HCM) ít nhất phải kể đi từ những năm 30 của thế kỉ thứ XX, khi niềm tin bám đời theo nhóm di dân người Hoa vượt biển đến "miền đất hứa" phía Nam. Hiện nay, tín ngưỡng liên quan đến Đạo giáo vẫn còn thấp thoáng hiện diện tại Khánh Vân Nam Viện, như một dấu tích "huyền môn" giữa phồn hoa đô hội.

Khánh Vân Nam Viện, ngôi cổ quán đã tồn tại gần 100 năm giữa lòng đô thị phồn hoa - Ảnh: NGỌC QUÝ

Lão giáo (Đạo giáo) thể hiện tinh thần bao dung theo chủ trương sống hòa hợp với tự nhiên, tôn trọng quy luật của đất trời, từ đó nêu lên thuyết "vô vi, bất tranh", "được ít không chê, được nhiều không mừng, cái vui đến thì tận hưởng, cái vui đi không than tiếc, vui vẻ với bốn mùa, hòa hợp cùng ngoại vật…".

Hài hòa giữa ba yếu tố Nho - Đạo - Thích

Phần lớn người dân gọi Khánh Vân Nam Viện là một ngôi "cổ quán" thay vì "chùa", song gần 100 năm biến thiên giữa dâu bể cuộc đời, nơi đây hiện diện như một cơ sở thờ tự, tập hội những niềm tin về cõi thiện sơ khởi nhất. Khánh Vân Nam Viện cũng tương tự những ngôi cung quán dân gian đất Trung Hoa lẫn Đài Loan, họ thờ tập trung các vị Tiên, Thánh, Phật quen thuộc của cả ba nền tôn giáo đã làm nên cơ sở của văn hóa tín ngưỡng Á Đông: Nho – Đạo – Thích!

Tọa lạc tại đường Nguyễn Thị Nhỏ, quận 11, TP HCM, ngôi cổ quán vẫn giữ được những nét rất riêng giữa lòng đô thị hiện đại - Ảnh: KHẮC HIẾU

Những ngày đầu tiên đến phía Nam Việt Nam vào những năm 1930, Khánh Vân Nam Viện tọa lạc tại một ngôi nhà phố trên đường Trần Hưng Đạo với tên gọi Toàn Khánh Đường. Vị đạo trưởng đầu tiên là ông Trần Khải Minh. Sau đó, ông Âu Diệu Huyền và ông Châu Viêm lần lượt là đạo trưởng tại nơi đây.

Đến năm 1942, Khánh Vân Nam Viện chuyển về đường Nguyễn Thị Nhỏ (quận 11, TP HCM). Hiện do ông Châu Huệ Bang giữ chức vụ Trưởng Ban hộ pháp chùa Khánh Vân Nam Viện. Những thành viên tại nơi đây vẫn còn lưu giữ lại một số nét tín ngưỡng truyền thống của Nam Hải Trà Sơn Khánh Vân Động từ những ngày đầu du nhập.

Kiến trúc của viện đồng nhất với Nam Hải Trà Sơn Khánh Vân Nam Viện tại Trung Quốc, giữ nguyên các thành tố gồm sân, tiền điện và chính điện. Trên mái cổng viện có đặt một cặp "ngư hóa long" (cá hóa rồng) và một hồ lô được xem như vật tổ, biểu hiện cho sinh khí và sự sống.

Khánh Vân Nam Viện thường có những hoạt động từ thiện, chăm lo sức khỏe, đời sống của những người có hoàn cảnh khó khăn. Lúc sinh thời, ông Châu Viên đã luôn tâm niệm: "Lấy của dư của mình để bù cho người thiếu kém, nhận của dư của mọi người chia lại cho nhiều người. Thực hiện việc làm này, tôi thực sự thanh thản".

Tín ngưỡng trong Khánh Vân Nam Viện vốn đa dạng, bao gồm cả Đạo giáo và Phật giáo, lẫn các tín ngưỡng dân gian như: Thái Thượng Lão Quân, Lữ Động Tân, Quan Thánh Đế Quân, Văn Xương Đế Quân, Lão Tử, Trang Tử, Trương Thiên Sư, Phật Thích Ca, Quán Thế Âm Bồ Tát… Rất nhiều bức tượng trong số này được đưa từ Trung Quốc sang. Chính những tín ngưỡng về thần tiên, phật thánh đã phần nào trở thành điểm tựa tinh thần của người dân nơi đây và đồng thời mang lại những giá trị có thể khơi dậy sự tò mò tìm hiểu từ nhiều du khách.

Trong một năm, Khánh Vân Nam Viện có ba ngày lễ chính gắn với phong tục của người Hoa gồm: vía Lữ Động Tân (14 tháng 2 Âm lịch), vía Quan Công (24 tháng 6 Âm lịch) và vía Ngọc Hoàng (mùng 9 tháng Giêng Âm lịch). Ngoài ra, vào các dịp Rằm tháng Giêng, Rằm tháng Bảy, tại đây cũng thu hút nhiều người dân đến lễ bái, cầu an hoặc siêu độ cho người đã khuất.

Dấu ấn 'huyền môn'

Dù dung hạp nhiều nền tín ngưỡng, Khánh Vân Nam Viện vẫn lưu giữ ít nhiều "của tin còn một chút này" liên quan đến Đạo giáo, như hành trang tinh thần để trở nên độc đáo và bí ẩn. Bức hoành cổng viện ghi bốn chữ "Chúng diệu chi môn" - 眾玅之門 – (Cửa mọi huyền diệu) vốn khởi đi từ Đạo Đức Kinh của Lão Tử. "Huyền môn" hay "Diệu môn" đều chỉ chung về ngưỡng cửa trút bỏ bụi bặm trần tục – bước ngưỡng để siêu phàm nhập thánh, đạt đến tình thái tiêu diêu tự tại, không bị ràng buộc và trở nên tự do hoàn toàn. Lấy cửa hữu vi nơi đình đài cung quán để biểu đạt diệu lý vô vi giải thoát, ấy là huyền nghĩa của bốn chữ trước cửa Khánh Vân Nam Viện.

Dù dung hạp nhiều nền tín ngưỡng, Khánh Vân Nam Viện vẫn lưu giữ ít nhiều "của tin còn một chút này" liên quan đến Đạo giáo, như hành trang tinh thần để trở nên độc đáo và bí ẩn - Ảnh: NGỌC QUÝ

Từ ngoài vào trong, Khánh Vân Viện trước tiên có ban thờ Vương Linh Quan - Đại Hộ Pháp của Đạo giáo như mọi cung quán chính tông khác. Kế đến, chính điện thờ "Từ Tôn Tam Đế" gồm: Từ Hàng Chân Nhân, Lữ Động Tân, Văn Xương Đế Quân và Quan Công - những tôn thần phổ biến trong phả hệ Đạo giáo lẫn tín ngưỡng dân gian Trung Hoa. Song, niềm tin dân gian tại Khánh Vân Nam Viện lại được thêm vững chãi và trội vượt khi người dân thờ cả Hoa Đà Tiên Sư cùng Hoàng Đại Tiên. Tất thảy những ban thờ được đặt dưới bức hoành lớn "Đạo hợp thiên tâm" - biểu đạt tư tưởng thuận theo tự nhiên, quảng bác hồng từ nơi Đạo giáo! Ngoài ra, tầng trên còn thờ Thái Thượng Lão Quân, Trương Thiên Sư, Lão Tử, Trang Tử - những nhân vật quan trọng trong sự hình thành và phát triển Đạo giáo đến ngày hôm nay.

Một nét Đạo giáo khác mà Khánh Vân Nam Viện còn lưu giữ là khánh lễ tiết Trung Nguyên Phổ Độ (rằm tháng Bảy Âm lịch) - hành Phá Ngũ Phương Địa Ngục Khoa. Nghi lễ này tập trung đông đảo người Hoa khu vực, kéo dài từ ngày mồng một đến hôm rằm tháng Bảy Âm lịch. Khi ấy, người dân khu vực thường tề tựu tại đây, cậy nhờ đạo sĩ siêu độ vong linh với nguyện ước lành thánh đối với tiền nhân khuất bóng. Niềm tin vào cõi thiện đều hiện hữu sự cảm mến ân sinh thành và ước mong tái tạo cho những người thiên cổ dù đã vắng bóng trên trần thế!

Đạo giáo chỉ là một thành tố trong tổ hợp niềm tin hiện hữu tại Khánh Vân Nam Viện. Bên cạnh những tín ngưỡng về Đạo giáo, nơi đây dung hòa thêm những tín ngưỡng về Quán Thế Âm Bồ Tát, Đức Phật, Địa Tạng và nhiều niềm tin khác như Hoa Đà, Hoàng Đại Tiên đã tạo nên một cơ sở thờ tự đặc trưng đối với người Hoa khu vực Sài Gòn – Chợ Lớn xưa, đến nay trong mắt mọi người còn nhiều điều bí ẩn và ly kỳ. Song, một thoáng lịch sử gần 100 năm biến thiên giờ đây gói gọn trong dấu ấn của một ngôi kiến trúc mang màu cổ kính, đó cũng là những dấu tích còn sót lại của "huyền môn" trong tâm thức người dân khu vực!

Cận cảnh ngôi cổ quán Khánh Vân Nam Viện gần 100 năm tuổi:

Phần lớn người dân gọi Khánh Vân Nam Viện là một ngôi "cổ quán" thay vì "chùa", song gần trăm năm biến thiên giữa dâu bể cuộc đời, nơi đây hiện diện như một cơ sở thờ tự, tập hội những niềm tin về cõi thiện sơ khởi nhất - Ảnh: KHẮC HIẾU

Kiến trúc của viện đồng nhất với Nam Hải Trà Sơn Khánh Vân Nam Viện tại Trung Quốc, giữ nguyên các thành tố gồm sân, tiền điện và chính điện - Ảnh: NGỌC QUÝ

Tín ngưỡng trong Khánh Vân Nam Viện vốn đa dạng, bao gồm cả Đạo giáo và Phật giáo, lẫn các tín ngưỡng dân gian như: Thái Thượng Lão Quân, Lữ Động Tân, Quan Thánh Đế Quân, Văn Xương Đế Quân, Lão Tử, Trang Tử, Trương Thiên Sư, Phật Thích Ca, Quán Thế Âm Bồ Tát… - Ảnh: KHẮC HIẾU

Một nét Đạo giáo khác mà Khánh Vân Nam Viện còn lưu giữ là khánh lễ tiết Trung Nguyên Phổ Độ (rằm tháng Bảy Âm lịch) - hành Phá Ngũ Phương Địa Ngục Khoa. Nghi lễ này tập trung đông đảo người Hoa khu vực, kéo dài từ ngày mồng một đến hôm rằm tháng Bảy Âm lịch - Ảnh: NGỌC QUÝ

Khắc Hiếu - Ngọc Quý