Khăn Piêu – Nét đặc trưng văn hóa của người Thái Tây Bắc

Khăn Piêu được làm từ vải dệt bằng sợi bông, sau đó nhuộm chàm ra màu đen. Khi vải khô, người phụ nữ Thái mới bắt đầu thêu lên đó những hoa văn rực rỡ và bắt mắt bằng các sợi chỉ màu. Mỗi chiếc khăn Piêu thường bằng, hoặc dài hơn 1 sải tay của người con gái trưởng thành. Để làm nên một chiếc khăn Piêu hoàn chỉnh, đẹp mắt với đầy đủ các họa tiết, hoa văn, phải mất từ 2 đến 4 tuần. Tuy nhiên, nếu người phụ nữ đó bận làm nương, ruộng, hoặc các công việc khác, việc thêu Piêu chỉ làm tranh thủ vào buổi tối thì phải mất vài ba tháng mới hoàn thành 1 chiếc Piêu.

Khăn Piêu được thêu bằng chỉ màu rực rỡ

Piêu là bộ phận không thể tách rời trong trang phục của người phụ nữ Thái đen

Bà Lò Thị Bánh ở huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La cho biết, Piêu là đồ vật quan trọng, không thể thiếu trong đời sống của người phụ nữ Thái: "Chị em đi đâu, làm gì cũng đội Piêu. Đi chơi, thăm thú thì đội cái mới cho đẹp; đi nương, đi ruộng thì đội cái cũ để che nắng, che gió; mùa đông thì đội hoặc quàng cho ấm… Nói chung, khăn Piêu là thứ đồ không thể thiếu với phụ nữ người Thái".

Để làm nên một chiếc khăn Piêu hoàn chỉnh, đẹp mắt với đầy đủ các họa tiết, hoa văn, phải mất từ 2 đến 4 tuần, có khi là hàng tháng

Bạn Lò Thị Hồng Nhung ở bản Pát, xã Chiềng Ngần, TP Sơn La cho biết, việc thêu Piêu được thực hiện ở 2 đầu chiếc khăn, trong chiều dài khoảng gần 2 gang tay. Trong đó, 3 viền ngoài thường được thêu các loại hoa văn có tên gọi là “cút Piêu”, “sai peng và “tà leo” với quan niệm: “cút Piêu” là phẩm vật cao quý của người bề trên; “sai peng” là dây tình của đôi lứa; “tà leo” là vật trừ đuổi tà ma, bảo vệ thần hồn cho người đội khăn… Bên trong thì chủ yếu được thêu các hình zích zắc, hình xương cá, hình quả trám, hoặc hình răng cưa…

Đáng chú ý là các hình thêu không có khuôn mẫu bắt buộc, mà tùy thuộc vào sự sáng tạo và sở thích của mỗi người.

Thiếu nữ Thái với khăn Piêu đi trẩy hội

Hồng Nhung nói: "Khi em làm Piêu, ví dụ em thích thì thêu hình tam giác; người khác có thể thêu bông hoa, hoặc đính kim tuyến để tạo điểm nhấn. Em thì thích đơn giản nên không đính gì cả. Nói chung, làm Piêu là tùy ý tưởng mỗi người".

Con gái Thái từ khi còn bé đã được các bà, các mẹ dạy cho cách thêu thùa, may vá, dệt vải làm khăn. Trong đó, việc học thêu khăn Piêu là một quá trình nhận thức và rèn luyện đôi bàn tay khéo léo của mình. Đến năm 15, 16 tuổi thì việc thêu thùa, may vá, dệt vải làm khăn đã được các cô gái Thái làm thành thạo, sẵn sàng cho ngày đi lấy chồng, bởi khi ấy, khăn Piêu là món quà không thiếu để cô dâu tặng gia đình nhà chồng khi về làm dâu.

Theo bà Lò Thị Hoan, ở xã Chiềng Cọ, TP Sơn La, khăn Piêu cũng chính là tiêu chuẩn để đánh giá tài năng, phẩm hạnh và sự đảm đang, khéo léo của phụ nữ Thái.

Bà Hoan chia sẻ: "Phụ nữ Thái ngày xưa không biết thêu thì không lấy chồng được đâu. Phải biết thêu khăn Piêu để còn tặng bên nhà chồng. Từ lớp 3, lớp 4 là đã bắt đầu học thêu rồi. Không chỉ Piêu mà cả gối, chăn, đệm... đều phải biết làm".

Hàng năm, TP Sơn La trong khuôn khổ Lễ hội hoa Ban đều tổ chức thi thêu khăn Piêu

Những nét hoa văn đầu tiên khi thêu khăn Piêu

Trải qua bao thế hệ, chiếc khăn Piêu vẫn được đồng bào Thái nâng niu, gìn giữ, phát triển

Trải qua bao thế hệ, chiếc khăn Piêu vẫn được đồng bào Thái nâng niu, gìn giữ, phát triển.

Với riêng TP Sơn La, trong khuôn khổ Lễ hội hoa Ban hàng năm đều tổ chức thi thêu khăn Piêu, với mục đích bảo tồn, gìn giữ, phát huy nét văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Thái, là cơ hội để các cô gái Thái giao lưu, học hỏi, trao đổi kinh nghiệm thêu khăn. Đồng thời, giúp du khách hiểu thêm về giá trị của khăn Piêu trong đời sống tinh thần của đồng bào, bởi ngày nay, chiếc khăn Piêu đã trở thành món quà lưu niệm ý nghĩa đối với du khách trong và ngoài nước khi đến với Sơn La – Tây Bắc.

Thủy Thùy/VOV-Tây Bắc