Kết nối văn hóa qua 'ngôn ngữ điện ảnh'

Bộ trưởng Văn hóa Pháp Rachida Dati trao tặng Huân chương Văn học nghệ thuật bậc Sĩ quan cho TS. Ngô Phương Lan, Chủ tịch Hiệp hội Xúc tiến và Phát triển điện ảnh Việt Nam. (Ảnh: Ngọc Anh)

Trong khuôn khổ chuyến thăm cấp Nhà nước của Tổng thống Pháp Emmanuel Macron tới Việt Nam, Bộ trưởng Văn hóa Pháp Rachida Dati ngày 26/5 trao tặng Huân chương Văn học nghệ thuật bậc Sĩ quan cho TS. Ngô Phương Lan, Chủ tịch Hiệp hội Xúc tiến và Phát triển điện ảnh Việt Nam.

Gặp TS. Ngô Phương Lan, người vẫn chưa hết xúc động sau khi bất ngờ đón nhận Huân chương Văn học nghệ thuật bậc Sĩ quan của Pháp, phóng viên TG&VN được lắng nghe bà kể về những trăn trở, nỗ lực không ngừng trong hành trình đưa điện ảnh Việt hội nhập quốc tế.

Khẳng định bản sắc

TS. Ngô Phương Lan cho biết, đây không chỉ là sự ghi nhận dành cho cá nhân, mà là kết quả của cả hành trình dài cống hiến cho điện ảnh, từ nghiên cứu, phê bình đến quản lý. Bà nhấn mạnh phần thưởng là thành quả của tập thể và bà chỉ là người may mắn được đại diện đón nhận vinh dự đó.

Ngay từ khi còn rất trẻ, bà dành thiện cảm và ấn tượng sâu sắc với điện ảnh Pháp – nền điện ảnh chú trọng tìm kiếm và khẳng định bản sắc riêng, khác biệt rõ rệt với dòng phim Hollywood thường thiên về tính thương mại và xu hướng toàn cầu hóa. Điện ảnh Pháp mang tinh thần sáng tạo nguyên bản, đặc biệt thể hiện rõ trong các tác phẩm của những nhà làm phim độc lập luôn khiến bà cảm thấy gần gũi và đồng điệu trong tư duy nghệ thuật.

Ngay từ những ngày đầu công tác tại Vụ Điện ảnh (nay là Cục Điện ảnh), TS. Ngô Phương Lan đã có cơ hội làm việc với các chuyên gia Pháp sang Việt Nam hỗ trợ đào tạo cho các nhà làm phim trẻ. Từ những trải nghiệm ấy, bà dần nhận ra tầm quan trọng của việc gìn giữ bản sắc, ngôn ngữ điện ảnh và văn hóa dân tộc trong hành trình sáng tạo nghệ thuật.

Tương đồng về tư duy

Đề tài Luận án Tiến sĩ của bà về “Tính hiện đại và tính dân tộc trong điện ảnh Việt Nam” không đề cập trực tiếp điện ảnh Pháp, nhưng theo bà, rõ ràng, tư duy bảo vệ bản sắc dân tộc, gìn giữ truyền thống và khẳng định ngôn ngữ riêng là điều sống còn cho mọi nền điện ảnh.

Trong quá trình nghiên cứu, TS. Ngô Phương Lan đã lựa chọn một số bộ phim Việt Nam làm dẫn chứng để phân tích xu hướng xây dựng đặc trưng riêng trong điện ảnh nước nhà. Bà không cho rằng đây là kết quả của ảnh hưởng trực tiếp từ điện ảnh Pháp, nhưng nhìn nhận có sự tương đồng trong tư duy – đó là ý thức gìn giữ bản sắc dân tộc như một “bản lề” không thể thiếu nếu muốn phát triển nền điện ảnh mang đậm dấu ấn riêng.

Dẫn chứng bộ phim đầu tay “Mùi đu đủ xanh” của đạo diễn người Pháp gốc Việt Trần Anh Hùng, bà cho biết, dù quay tại phim trường ở Paris nhưng mỗi khuôn hình lại mở ra hành trình khám phá đầy tinh tế về bản sắc, tâm hồn con người Việt Nam dưới góc nhìn của người con xa quê hương hướng về đất mẹ. Trong phim có sự hòa quyện tinh tế giữa hai nền văn hóa Pháp - Việt, giữa cái nhìn “giãn cách” và cảm xúc gắn bó. Phim được đề cử Oscar cho Phim nước ngoài hay nhất năm 1992, đại diện cho Việt Nam chứ không phải Pháp, càng khẳng định giá trị và ý nghĩa của một tâm hồn đã thẩm thấu văn hóa Á Đông.

Kéo điện ảnh quốc tế... về sân nhà

Trong thời gian công tác tại Cục Điện ảnh, các chương trình hợp tác với phía Pháp đã mang lại nhiều kết quả thiết thực. Kinh nghiệm và tinh thần hợp tác ấy tiếp tục được bà phát huy khi Liên hoan phim châu Á - Đà Nẵng (DANAFF) được sáng lập, với định hướng rõ ràng: Tạo một sân chơi dành cho các nhà làm phim độc lập, đề cao sáng tạo cá nhân. Do đó, DANAFF phân chia rõ ràng hai khu vực dự thi: Châu Á - nơi Việt Nam tham gia với các phim độc lập giàu bản sắc và phim Việt Nam, tập trung vào các phim có kỹ thuật, tay nghề tốt. Thật đáng mừng là trong hai kỳ đầu tiên, phim Việt Nam đều giành giải cao ở hạng mục phim châu Á, với “Những đứa trẻ trong sương” (2023) và “Cu li không bao giờ khóc” (2024).

Trên cương vị Chủ tịch Hiệp hội Xúc tiến và Phát triển điện ảnh Việt Nam, TS. Ngô Phương Lan nhận định rằng, đối với bất kỳ quốc gia nào, điện ảnh khó có thể phát triển nếu thiếu sự giao lưu quốc tế sâu sắc, chủ động và toàn diện. Theo bà, điện ảnh vốn là ngành có tính quốc tế rất cao, khi mà ngày nay, một bộ phim thường là sản phẩm hợp tác giữa nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ.

Tại Việt Nam, hình thức đồng sản xuất với nước ngoài, trong đó có Pháp, đã bắt đầu xuất hiện, tuy nhiên vẫn còn ở quy mô hạn chế. Việc các bộ phim Việt tiếp cận thị trường quốc tế còn mang tính nhỏ lẻ, chưa tạo được xu hướng rõ ràng. Theo bà, đây là lĩnh vực cần tiếp tục được thúc đẩy thông qua các dự án hợp tác cụ thể để điện ảnh Việt Nam từng bước khẳng định vị thế trên bản đồ điện ảnh khu vực và thế giới.

Vì vậy, mỗi lần một bộ phim Việt Nam gặt hái thành công tại các liên hoan phim quốc tế là một lần khán giả và đồng nghiệp quốc tế dành sự quan tâm hơn đến điện ảnh Việt. Tuy nhiên, nếu chỉ trông chờ vào việc đưa đi dự liên hoan phim sẽ khá mất thời gian. Do đó Hiệp hội Xúc tiến và Phát triển điện ảnh Việt Nam đặt trọng tâm tổ chức liên hoan phim quốc tế ngay tại đất nước hình chữ S.

TS. Ngô Phương Lan chia sẻ thêm, để phát triển DANAFF một cách vững chắc và bền bỉ, Ban tổ chức luôn nỗ lực để mỗi mùa đều mang đến những dấu ấn riêng, khác biệt so với mùa trước. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh hiện nay, khi mỗi năm có tới hàng nghìn liên hoan phim diễn ra trên toàn thế giới. Theo bà, để một thương hiệu được duy trì và ghi nhớ, nhất thiết phải xây dựng được bản sắc riêng – đó chính là yếu tố cốt lõi tạo nên sức sống lâu dài cho DANAFF.

Nói về những điểm mới trong mùa DANAFF năm nay, bà hào hứng với hoạt động mới như: DANAFF Talent – sân chơi dành cho các tài năng triển vọng trong lĩnh vực điện ảnh. Từ gần 100 hồ sơ gửi về, Ban tổ chức đã tuyển chọn bảy dự án châu Á và bảy dự án Việt Nam. Các đạo diễn, nhà sản xuất trẻ sẽ được hướng dẫn bởi các chuyên gia hàng đầu từ Pháp, trong đó có sự tham gia của Trung tâm Điện ảnh quốc gia Pháp (CNC). Đáng chú ý, CNC sẽ trao một giải thưởng trị giá 8.000 Euro cho dự án xuất sắc nhất trong nhóm phim độc lập khu vực châu Á.

Theo bà, việc đồng hành và hỗ trợ thế hệ làm phim trẻ ngay từ giai đoạn khởi đầu sẽ góp phần tạo nên những tác phẩm chất lượng, đồng thời hình thành lực lượng sáng tạo nòng cốt cho tương lai của điện ảnh Việt Nam và khu vực.

Từ câu chuyện của TS. Ngô Phương Lan, có thể thấy rõ những nỗ lực không ngừng của nghệ sĩ và điện ảnh Việt trong gìn giữ bản sắc, mở rộng hợp tác quốc tế và nuôi dưỡng tài năng trẻ. Thông qua những bộ phim được quốc tế đón nhận, Việt Nam có cơ hội khẳng định dấu ấn riêng trong dòng chảy toàn cầu, góp phần tạo dựng hình ảnh một đất nước sáng tạo, thân thiện, năng động và hội nhập.

Ngọc Anh